Η παντοκρατορία Ερντογάν, που ενισχύεται ακόμη περισσότερο μετά την αποπομπή του Αχμέτ Νταβούτογλου και την αναμενόμενη επιλογή ενός πρωθυπουργού-μαριονέτας, έχει αρνητική επίδραση στις σχέσεις Ε.Ε. – Τουρκίας, καθώς η εικόνα του Τούρκου προέδρου στις Βρυξέλλες –όπως και στην Ουάσιγκτον– είναι κακή, σημειώνει σε συνέντευξή του στην «Κ» ο εκτελεστικός διευθυντής του ιδρύματος German Marshall Fund στην Ευρώπη, Ιαν Λέσερ. Εκτιμά, δε, ότι σε αυτό το δύσκολο περιβάλλον ο Ταγίπ Ερντογάν ίσως να επιδιώξει να αφαιρέσει μερικά δύσκολα θέματα από το τραπέζι επιχειρώντας να βελτιώσει τις σχέσεις με την Ελλάδα και το Ισραήλ και να προωθήσει λύση του Κυπριακού. Η αποπομπή του γερμανομαθούς Νταβούτογλου, ο οποίος ήταν ο βασικός συνομιλητής της Αγκελα Μέρκελ στο προσφυγικό και ο άνθρωπος που είχε προτείνει μια «κοινή λύση» με «καταμερισμό βαρών», αναμένεται να επηρεάσει αρνητικά και τη διαχείριση του συγκεκριμένου μείζονος σημασίας ζητήματος για την Ελλάδα και την Ενωση.
Ο έγκυρος Αμερικανός αναλυτής, ο οποίος έχει πλήρη εικόνα της κατάστασης, καθώς πριν από λίγες ημέρες ήταν στην Τουρκία, επισημαίνει ότι το εσωτερικό περιβάλλον στη χώρα επιδεινώνεται σε όλα τα επίπεδα –ασφάλεια, πολιτική σταθερότητα, οικονομικές προοπτικές, κοινωνική συνοχή– ενώ οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση είναι πλέον λιγότερο στρατηγικής φύσης, έχει εξανεμισθεί η φιλική διάθεση και βασίζονται όλο και περισσότερο σε επιμέρους τακτικά συμφέροντα.
– Επηρεάζει τις σχέσεις Ε.Ε. – Τουρκίας η αποπομπή Νταβούτογλου;
– H αποχώρηση του πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου είναι μια σημαντική εξέλιξη για τις σχέσεις Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας. Οι σχέσεις αυτές είχαν ήδη καταστεί βαθύτατα προβληματικές. Αλλά ο πρωθυπουργός έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαπραγμάτευση για την πρόσφατη συμφωνία για τους πρόσφυγες, και η αποχώρησή του από το προσκήνιο θα αφήσει τη λήψη αποφάσεων επί των θεμάτων αυτών αποκλειστικά στα χέρια του πιο πείσμονα προέδρου Ερντογάν, ενός λιγότερο προβλέψιμου εταίρου.
– Πώς βλέπουν τον Ερντογάν όχι μόνον οι Ευρωπαίοι, αλλά και οι ΗΠΑ;
– Οι Ευρωπαίοι επικριτές της πρόσφατης διολίσθησης της τουρκικής πολιτείας και πολιτικής –και είναι πολλοί– είναι ακόμα πιο αυστηροί με τον πρόεδρο Ερντογάν και την προσέγγισή του στην ελευθερία του Τύπου και άλλα θέματα που άπτονται «αρχών και αξιών». Ετσι, ακόμη και σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η εξέλιξη αυτή δεν είναι θετική για τις σχέσεις με την Ε.Ε.
Οσα ανέφερα προηγουμένως ισχύουν και στις σχέσεις με την Ουάσιγκτον, όπου ο πρόεδρος Ερντογάν δεν είναι πλέον μια δημοφιλής φιγούρα, για πολλούς από τους ίδιους λόγους. Τούτου λεχθέντος, παρατηρητές της τουρκικής σκηνής θεωρούν ότι ο Αχμέτ Νταβούτογλου ήταν από πολλές απόψεις περισσότερο ιδεολογικά κινούμενος. Τόσο με τις Βρυξέλλες όσο και με την Ουάσιγκτον, οι σχέσεις είναι πλέον λιγότερο στρατηγικής φύσης, έχει εξανεμισθεί η φιλική διάθεση, και βασίζονται όλο και περισσότερο σε επιμέρους τακτικά συμφέροντα.
– Θα αλλάξει κάτι στα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό;
– Υπό αυτές τις συνθήκες, και με ένα παρατεταμένο χάος στη γειτονιά, ο πρόεδρος Ερντογάν θα ήθελε σίγουρα να αφαιρέσει κάποια δύσκολα θέματα από το τραπέζι, αν είναι δυνατόν. Ετσι, οι προοπτικές είναι ουδέτερες ή ακόμη και θετικές στις σχέσεις με την Ελλάδα και το Ισραήλ, και στο Κυπριακό. Μέρος του κινήτρου θα είναι και η ενεργειακή συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο, ειδικά σε μια εποχή όπου επικρατεί μεγάλη αβεβαιότητα στις σχέσεις της Αγκυρας με τη Μόσχα.
– Η απόπειρα του Ερντογάν να εγκαθιδρύσει προεδρικό σύστημα, το έλλειμμα δημοκρατίας, η σύγκρουση με τους Κούρδους;
– Η εσωτερική κατάσταση της Τουρκίας έχει επιδεινωθεί, όποιο μέτρο και αν χρησιμοποιήσει κανείς – ασφάλεια, πολιτική σταθερότητα, οικονομική προοπτική, κοινωνική συνοχή. Η επιστροφή στην ενεργό σύγκρουση με το PKK και τις συνεργαζόμενες ομάδες, η τρομοκρατία του ISIS και η αυξανόμενη τριβή μεταξύ σουνιτών και αλεβιτών, είναι όλα μέρος της εξίσωσης. Η εδραίωση της εξουσίας του Ερντογάν, ακόμη και σε ένα de facto προεδρικό σύστημα, και η προοπτική περαιτέρω πίεσης στο HDP δεν είναι καλοί οιωνοί για την τουρκική δημοκρατία.
– Ποιο είναι το στίγμα που αφήνει πίσω του ο Νταβούτογλου;
– Είναι μια σύνθετη και στοχαστική προσωπικότητα που άφησε ένα σαφές σημάδι στην τουρκική εξωτερική πολιτική, ιδιαίτερα κατά την περίοδο όπου οι συνθήκες στην περιοχή ήταν πιο ήπιες, και η προσέγγισή του για «μηδενικά προβλήματα» ήταν σε αρμονία με την εποχή. Η κατάρρευση της περιφερειακής τάξης έχει καταστήσει αυτό το δόγμα μη βιώσιμο. Η προσήλωση του Νταβούτογλου στις προοπτικές της Τουρκίας στον μουσουλμανικό κόσμο –που ενίοτε είχε ως αποτέλεσμα να ακολουθεί μια αδέσμευτη προσέγγιση– δυσχέραναν την ενίσχυση των δεσμών της Τουρκίας με τους δυτικούς εταίρους της, ακόμη και όταν οι πολλαπλές προκλήσεις ασφαλείας την καθιστούσαν απαραίτητη. Είναι μια μάλλον ιδεολογικά φορτισμένη προσωπικότητα, αλλά εκπέμπει ταυτόχρονα και αρκετή προσωπική ζεστασιά.