Αναζητώντας μνήμη και ταυτότητα

Αναζητώντας μνήμη και ταυτότητα

3' 50" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΑΝΤΖΕΛΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΑΚΗ

«Αεροπλάστ»

εκδ. Εστία

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΕΤΣΑ

«Μόνο το αρνί»

εκδ. Πόλις

Πώς προσαρμόζεται ο σύγχρονος άνθρωπος στις ρευστές συνθήκες του παγκοσμιοποιημένου μας χωριού; Μια πρώτη απάντηση θα ήταν διατηρώντας την ταυτότητά του, την ατομική και συλλογική του μνήμη, προσπαθώντας να την εντάξει στην κινούμενη άμμο τού «εδώ και τώρα». Το μίξερ της περίφημης, και ενίοτε δαιμονοποιημένης, παγκοσμιοποίησης απαιτεί συναντήσεις και συνθέσεις, όχι μόνο μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και συνηθειών, αλλά και ανάμεσα στις διαφορετικές εκφάνσεις ενός πολιτισμού, ενός συνονθυλεύματος μνήμης και συνηθειών.

Η Αντζελα Δημητρακάκη με το «Αεροπλάστ» και η Βασιλική Πέτσα με το «Μόνο το αρνί» συνομιλούν με όσα χάθηκαν, με όσα λησμονήθηκαν και με όσα παλεύουν άτομα και κοινωνίες να διατηρήσουν, προκειμένου να μη λησμονηθεί ένα παρελθόν που θα μπορούσε ν’ αποτελέσει μπούσουλα για το δύσκολο παρόν και το θολό μέλλον.

Ταυτότητα, ετερότητα

Η Αντζελα Δημητρακάκη δεν έπαψε σε κανένα της βιβλίο να γυροφέρνει την έννοια της κοινής ταυτότητας μέσα από τη σύνθεση των ετεροτήτων. Με το «Αεροπλάστ» μοιάζει να παρεμβαίνει σε αυτό που ονομάζουμε κοινό παρόν, μιλώντας για τ’ ασφυκτικά και αεροστεγή όρια των ατόμων. Στο μυθιστόρημα, υπάρχει αυτή η πολυπόθητη συνάντηση διαφορετικών χαρακτήρων, που κουβαλούν μαζί τους την ατομική μνήμη αλλά και την εθνική εμπειρία.

Βασικό στοιχείο του «Αεροπλάστ» είναι το παράδοξο πως όσο οι παροντικές συνθήκες απαιτούν όλο και περισσότερα από τα άτομα και τις κοινωνίες τόσο τα άτομα υποκύπτουν μπροστά στη μελαγχολία που προκαλεί η αδυναμία ανταπόκρισης. Οι συνθήκες, όμως, δεν απαιτούν παρά τη συμβολή μας στο καταιγιστικό –και, πολλάκις, ανυπόφορο– παρόν, το οποίο, βέβαια, με τη σειρά του, τρελαίνει την πυξίδα προς το μέλλον. Ετσι, οι πέντε ήρωες παρουσιάζουν την ίδια ιστορία από τη δική τους οπτική, με τη Δημητρακάκη να επιτυγχάνει να διαβρώσει την κοινή ταυτότητα, χρησιμοποιώντας το ύφος και την ατομική μνήμη των ηρώων ως παζλ ταυτότητας από κομμάτια ετεροτήτων.

Οι πέντε ήρωες υποδηλώνουν τις ατομικές πορείες και ανατέμνουν τα όρια και τα σύνορα των υποχωρήσεων ενώπιον του κοινής μοίρας. Οι εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους αφηγήσεις συσσωρεύουν την τάση των ευρωπαϊκών κοινωνιών να ομφαλοσκοπούν το εθνικό παρελθόν τους, προκειμένου να βγουν σώοι από τον πόλεμο που προκαλεί η συνάντηση των πολιτισμών.

Το «Αεροπλάστ», με τη μεταφυσική αχλή και το μεταμοντερνιστικό ύφος της Δημητρακάκη και έχοντας ως κοινό άξονα των ηρώων τη μανία τους με τον Βάλτερ Μπένγιαμιν (εξάλλου, όλοι μαζί συναντιούνται στον τόπο όπου αυτοκτόνησε), είναι η κατάρριψη των μύθων που μας κατατρύχουν μπροστά στην πραγματική πραγματικότητα της κοινής πορείας μας. Ποια επανάσταση επίκειται, άραγε;…

Ιστορία, γλώσσα

Η Βασιλική Πέτσα έχει ήδη αποδείξει ότι η γλώσσα είναι ένα βαγόνι που διαπερνά τις στέπες της Ιστορίας και σε κάθε σταθμό φορτώνει αντιλήψεις και ιδέες. Το βαγόνι αυτό, στο πρόσφατο βιβλίο της, δεν σταματάει εκεί· τα διηγήματά της επιβάλλουν τη μνήμη ως ταυτότητα που σημαίνει, δηλώνει, επιβάλλει κι εκείνη, με τη σειρά της, διαρκείς ανακατατάξεις.

Η Πέτσα, σε αντίθεση με τη Δημητρακάκη, χρησιμοποιεί τον μεγεθυντικό της φακό σε ένα σημείο της ελληνικής επικράτειας: τη θεσσαλική επαρχία. Διατρέχοντας περί τα 30 χρόνια μεταπολεμικής Ιστορίας, αναβιώνει, με τα γλωσσικά ιδιώματα της περιοχής, ένα κομμάτι των συμβάντων της Ελλάδας, προκειμένου να προτείνει νέους τρόπους αντίληψης του παρόντος. Το παρόν, μέσα από την αφήγηση της Πέτσα, ακροβατεί ανάμεσα στην ατομική και συλλογική μνήμη και ενοχή ως απόρροιά τους. Μπορεί το απόλυτο «τώρα» να μην υπάρχει πουθενά, ωστόσο το παρελθόν που περιγράφεται λειτουργεί ως οδοδείκτης τού σήμερα.

Πώς, άραγε; Με την επαναφορά ενός χαμένου κόσμου, ο οποίος έφερε στο τώρα όλες τις παθογένειές του, ακριβώς επειδή ξεχάστηκε. Το «Μόνο το αρνί» είναι μια πραγματεία για όσα διέφυγαν την προσοχή μας ως ατόμων και κοινωνίας και που η Πέτσα ανέλαβε να μας υπενθυμίσει, μέσω των συγκρούσεων και όλου του δράματος που πέρασε η χώρα από το ’40 ώς τη Μεταπολίτευση. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί τη μνήμη ως βασικό συστατικό της ταυτότητας, που παίζει, αναπόφευκτα, τον ρόλο της εξήγησης για το πώς φτάσαμε ώς εδώ. Ποια προσωπική ή κοινωνική εξορία ή ενοχή μάς έφτασε ώς εδώ, άραγε;…

Η ατομική μνήμη, ως διαμορφωτής της ετερότητας, και η ετερότητα, ως συστατικό της κοινής ταυτότητας, συνοψίζουν την ατομική και συλλογική μας παρουσία στο σήμερα. Το πόσο εγκλωβισμένοι παραμένουμε στα πυρηνικά μας σχήματα, όπως θα έλεγαν οι ψυχαναλυτές, επηρεάζει και τη διαμόρφωση της κοινωνικής μας ύπαρξης, επηρεάζοντας τη ζυγαριά του διαφορικού σχήματος υπήκοος-πολίτης. Η συλλογική μνήμη είναι το πρώτο συστατικό της οικοδόμησης του μέλλοντος, μέσω του φιλτραρίσματος επιτευγμάτων και καταστροφών. Η ατομική μνήμη, από την πλευρά της, είναι το βασικό στοιχείο της συμβολής μας στο παρόν.

Και κάτι ακόμη: οι δύο συγγραφείς δεν φοβούνται να υπονοήσουν, όπως λέει ο Σαββόπουλος, ότι «η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δική σου μελαγχολία». Κι όσο κυνικό κι αν ακούγεται, άλλη τόση αλήθεια μάς σερβίρει.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή