Η κοινή πλέον παραδοχή ότι η Ελλάδα έχει ανάγκη από ριζικές μεταρρυθμίσεις και τομές ανέδειξε και το εύλογο ερώτημα αν μέσα σε αυτές περιλαμβάνεται και η αναθεώρηση του Συντάγματος.
Συνιστά άραγε και το Σύνταγμα μία από τις αιτίες της πολυδιάστατης κρίσης που διανύουμε; Θεωρώ ότι δεν αποτελεί τη βασική αιτία. Είναι πολύ σημαντικό ότι με το ισχύον σύστημα είχαμε την πιο μακρά περίοδο ομαλής λειτουργίας της Δημοκρατίας. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι με βάση κάποιες διατάξεις του ισχύοντος Συντάγματος έγιναν στο παρελθόν εξαγορές και εθνικοποιήσεις επιχειρήσεων (άρθρο 106 παρ. 3), αλλά και αθρόες μονιμοποιήσεις προσωπικού συνδεόμενου με το Δημόσιο με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου (άρθρο 103 παρ. 3). Τα παραπάνω –αλλά και πολλά άλλα– ήταν από τις βασικές αιτίες του εκτροχιασμού της οικονομίας, με αποτέλεσμα την κατάσταση που βιώνουμε σήμερα.
Μπορεί λοιπόν το Σύνταγμα να μην είναι η βασική αιτία της κρίσης, αλλά δεν μπορεί να θεωρηθεί και άσχετο με τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Επηρεάζει πλέον σε αποφασιστικό βαθμό την πολιτική ζωή της χώρας και τη λειτουργία του κράτους. Σχεδόν εμποδίζει να κυβερνηθεί η χώρα όπως θα έπρεπε να κυβερνηθεί ένα σύγχρονο κράτος!
Δεδομένου ότι το Σύνταγμα αποτελεί τον καταστατικό χάρτη που ρυθμίζει την κοινωνική συμβίωση, η αναθεώρησή του προϋποθέτει κοινωνική συναίνεση, δέσμευση σε αρχές, σύνδεση με την ανάπτυξη και καθορισμό του παραγωγικού μοντέλου. Συνεπώς, οι διαδικασίες αναθεώρησης προϋποθέτουν έναν συντονισμένο και ουσιαστικό κοινωνικό και πολιτικό διάλογο, βασισμένο σε αρχές και αξίες. Δυστυχώς, τέτοιος διάλογος δεν υπήρξε μέχρι τώρα.
Ενόψει αυτών, πιστεύω ότι πρέπει να κινηθούμε σε δύο επίπεδα:
Α. Ευρύτερη συναίνεση. Υπάρχουν διατάξεις που έχουν αποδειχθεί εμπόδιο στη λειτουργία του πολιτεύματος και πρέπει οπωσδήποτε άμεσα να αλλάξουν. Αναφέρομαι στο άρθρο 86 για την ποινική ευθύνη υπουργών και στο άρθρο 62 για τη βουλευτική ασυλία. Η κοινωνία συνολικώς και όλες οι πολιτικές δυνάμεις έχουν συμφωνήσει ότι είναι σκανδαλώδη, αφού προβλέπουν ένα προνομιακό καθεστώς ατιμωρησίας των πολιτικών. Επίσης αναφέρομαι στο άρθρο 101 Α που προβλέπει ομοφωνία ή αυξημένη πλειοψηφία για τον διορισμό των προσώπων που στελεχώνουν τις ανεξάρτητες αρχές. Καθώς αυτό ποτέ δεν επιτυγχάνεται, το αποτέλεσμα είναι να μη λειτουργούν νόμιμα οι ανεξάρτητες αρχές. Τέλος, πρέπει να καταργηθεί το άρθρο 14 παράγραφος 9, που αφορά τον λεγόμενο βασικό μέτοχο. Η διάταξη αυτή έχει καταστεί ουσιαστικά ανίσχυρη μετά την απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του Συμβουλίου της Επικρατείας. Αυτές οι αλλαγές μαζί με την αλλαγή του άρθρου 110 του Συντάγματος σχετικά με τη διαδικασία αναθεώρησης, ώστε η πενταετία που απαιτείται να παρέλθει από την τελευταία αναθεώρηση να ισχύει μόνο για τη διάταξη που αναθεωρήθηκε και όχι για ολόκληρο το Σύνταγμα, είναι, κατά τη γνώμη μου, το ελάχιστο που μπορεί να κάνει η παρούσα Βουλή.
Σε αυτές τις αλλαγές έχει προφανές συμφέρον να συμφωνήσει και η αντιπολίτευση. Δίνω πάντως ιδιαίτερη σημασία στη διευκόλυνση της αναθεωρητικής διαδικασίας που θα μας επιτρέψει να συζητήσουμε με ηρεμία και να προχωρήσουμε σε άλλες πιο φιλόδοξες αλλαγές.
Β. Χρειαζόμαστε αποφασιστικές θεσμικές αλλαγές για σύγχρονο και ποιοτικό κράτος δικαίου, οικονομική ελευθερία και ελεύθερο ανταγωνισμό, διοικητικούς θεσμούς, κοινωνικό κράτος, παιδεία, περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη. Το ισχύον Σύνταγμα έχει πλέον ξεπεραστεί από τις σύγχρονες συνθήκες.
Είναι γεγονός ότι οι ριζικές τομές και μεταρρυθμίσεις απαιτούν ένα ευρύτερο κλίμα συναίνεσης το οποίο αυτή τη στιγμή δεν φαίνεται να υπάρχει. Θα μπορούσε όμως να ξεκινήσει η αναθεώρηση με τις διατάξεις που φαίνεται να απολαμβάνουν ευρύτερη συναίνεση (υπό Α).
Συγχρόνως θα μπορούσε να ξεκινήσει η συζήτηση για τις ριζικές τομές και μεταρρυθμίσεις που μπορούν –αν ομονοήσουμε– να απελευθερώσουν τη δημιουργικότητα των Ελλήνων, να βοηθήσουν την ανάπτυξη της χώρας και να δημιουργήσουν νέο πλούτο και κυρίως νέες θέσεις εργασίας και την εξασφάλιση του μέλλοντος των παιδιών μας!
*Ο κ. Π. Οθ. Πικραμμένος είναι πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας ε.τ. και πρώην υπηρεσιακός πρωθυπουργός.