Δεν μας λείπουν οι προτάσεις ούτε οι ιδέες για τη συνταγματική αναθεώρηση. Σε αυτόν τον τόπο δεν πάσχουμε από ιδέες ούτε από συζητήσεις και μάλιστα δημόσιες για το Σύνταγμα. Το αντίθετο. Εχουμε κατακλυστεί από αναθεωρητικές προτάσεις, όπως και από νόμους ανεφάρμοστους ή μη εφαρμόσιμους. Σπεύσαμε, άλλωστε, τα εύφορα χρόνια της μεταπολίτευσης να πραγματοποιήσουμε δύο αναθεωρήσεις. Η τελευταία –κοντεύουμε να την ξεχάσουμε– πριν από 15 μόλις χρόνια. Η εκτενέστερη και πλέον συναινετική της συνταγματικής μας ιστορίας. Και η πλέον συνταγματικά φιλόδοξη. Δέκα μόλις χρόνια μετά τη θέση της σε ισχύ, χρεοκοπήσαμε και οικονομικά και πολιτικά. Πολιτικό χαΐρι, πάντως, δεν είδαμε και δεν αποφύγαμε την κρίση.
Αν κάτι μας δίδαξε η κρίση, και σε αυτό θέλω να πιστεύω ότι συμφωνούμε όλοι, είναι ότι δεν πάσχουμε πολιτικά ή οικονομικά εξαιτίας του Συντάγματος. Δεν φταίει το Σύνταγμα για την κρίση ούτε θα μας σώσει από την κρίση. Το Σύνταγμα άντεξε στην κρίση, έδειξε μια εντυπωσιακή ανθεκτικότητα και αυτό φαίνεται διά γυμνού οφθαλμού, είτε κοιτάξουμε τη συνταγματική νομιμότητα είτε προσέξουμε το κοινοβουλευτικό σύστημα.
Αντίθετα, αυτό που καταρρακώθηκε και κατέρρευσε είναι το πολιτικό και κομματικό σύστημα και πάντως όχι το δημοκρατικό πολίτευμά μας που μένει ακέραιο.
Η τελευταία διαπίστωση μας αναγκάζει να αντιστρέψουμε την προσοχή μας, και αντί να την επικεντρώνουμε, όπως κάναμε μέχρι τώρα, στους δύσκαμπτους ή άκαμπτους θεσμούς και να περιμένουμε μόνον από αυτούς τη σωτηρία μας, να τη στρέψουμε προς την εύκαμπτη πολιτική πραγματικότητα και ειδικά σε αυτό που είναι άγραφο μεν, χαραγμένο όμως βαθιά στη συνείδησή μας. Στις χρόνιες πολιτικές πρακτικές, στις νοοτροπίες, στα πολιτικά μας ήθη, στις συνήθειες και στα καθιερωμένα. Χρειάζεται για αυτό να σπάσουμε τον άγραφο θεσμικά κώδικα, δηλαδή το μη θεσμοποιημένο απόστημα της συντεχνιακής και κομματικής φαυλότητας και βασικά της αχαλίνωτης πελατοκρατίας που κυριαρχεί στις μέρες μας, ανατροφοδοτούμενο από τον διάχυτο εθνικολαϊκισμό. Για να γίνει όμως κάτι τέτοιο, απαιτείται πρώτοι εμείς οι συνταγματολόγοι να απαλλαγούμε από τη μεταπολιτευτική άκρατη θεσμολαγνεία και νομολαγνεία που μας διακατέχει όλα αυτά τα χρόνια. Οπως: όλα μπορούν να γίνουν αρκεί να αλλάξουν οι θεσμοί. Πίστη, απίστευτη, στη μαγική δύναμη του νόμου και του Συντάγματος.
Και να κοιτάξουμε μετά, πώς, με ποιον τρόπο και με ποιο οδικό χάρτη μπορούμε να αντιμετωπίσουμε, άμεσα και κατά προτεραιότητα, το σαράκι της πελατοκρατίας, της απίστευτης συντεχνιακής και κομματικής φαυλότητας. Πώς μπορούμε να αποκαταστήσουμε σταδιακά και μεθοδικά την αξιοπιστία της πολιτικής. Διότι, χωρίς την αποκατάσταση της πολιτικής εμπιστοσύνης των πολιτών στην αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος και ειδικά στην αξιοπιστία των πολιτικών αντιπροσώπων τους, ουσιαστική πολιτική αλλαγή δεν γίνεται, ούτε βέβαια αξιόπιστη συνταγματική αναθεώρηση.
Εχοντας αυτά στο μυαλό μου ως οδηγό, δεν βλέπω ούτε έβλεπα τώρα και χρόνια άλλη συνταγματική διέξοδο, από την κατάστρωση ενός οδικού χάρτη για την αναθεώρηση πρώτα, εδώ και τώρα, του ουσιαστικού Συντάγματος και μετά του τυπικού.
Με πρώτο σταθμό της αναθεωρητικής πορείας τη μείωση με νόμο, από την παρούσα Βουλή, του αριθμού του βουλευτών σε 200 ή έστω σε 250, τη νομοθετική καθιέρωση του ασυμβίβαστου της ιδιότητας του υπουργού με εκείνη του βουλευτή (όποιος διορίζεται υπουργός παραιτείται από βουλευτής), τον κατακερματισμό των μεγάλων εκλογικών περιφερειών σε μικρότερες, με ισοδύναμα σχετικά εκλογικά μέτρα, την αλλαγή του τρόπου σταυροδοσίας των υποψηφίων, την κατάργηση της εξοργιστικής πριμοδότησης του πρώτου κόμματος με μεγάλο αριθμό εδρών και άλλες ουσιαστικές αλλαγές, όπως τον έλεγχο των εκλογικών δαπανών ή του τηλεοπτικού χρόνου διαφήμισης, που μπορούν, όλες αυτές, να γίνουν με αλλαγή του εκλογικού νόμου.
Το ουσιώδες είναι ότι όλες αυτές οι αλλαγές, που θίγουν το πολιτικό σύστημα στην παθογένειά του και μπορούν να επιφέρουν καρπούς, είναι δυνατόν να γίνουν άμεσα από την παρούσα Βουλή με απλό νόμο. Αρκεί να συμφωνήσουν επί της αρχής τα κόμματα, που κόπτονται για μια ουσιαστική αναθεώρηση και δεν χρησιμοποιούν την αναθεώρηση του Συντάγματος ως πρόσχημα πολιτικό ή ως επικοινωνιακό μέσο για να αναβάλλουν επ’ αόριστον τις αλλαγές που χρειάζεται, επειγόντως, ο τόπος.
Το υπουργείο Εσωτερικών δημοσιοποίησε πρόσφατα κάποιες προτάσεις αξιοπρόσεκτες για την αλλαγή του εκλογικού νόμου. Προτάσεις σχετικές για το ίδιο θέμα έχει διατυπώσει και το Ποτάμι. Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Κυρ. Μητσοτάκης, είναι ανοικτός, όπως ισχυρίζεται, να αρχίσει συζήτηση με τον ΣΥΡΙΖΑ για την αναθεώρηση. Συνταγματολόγοι, αναγνωρισμένου κύρους, είναι πρόθυμοι να συνδράμουν, ως επιτροπή ειδικών, στη διατύπωση σχετικής αιτιολογημένης πρότασης. Η αξιολόγηση έκλεισε αισίως και το χρέος τέθηκε υπό έλεγχο. Οι ατελείωτες και αβέβαιες διαπραγματεύσεις φαίνεται πως βαίνουν προς το τέλος τους.
Είναι καιρός, τώρα, το πολιτικό σύστημα να κάνει την πολιτική του αυτοκάθαρση. Εφτασε η ώρα να ασχοληθεί σοβαρά και υπεύθυνα, επιτακτικά και άμεσα, εδώ και τώρα και όχι αύριο, με την εξαγγελία μιας μελλοντικής αναθεώρησης, με τις ριζικές και εφαρμόσιμες αλλαγές που χρειάζονται το κράτος, η δημόσια διοίκηση και το πολιτικό μας σύστημα.
*Ο κ. Αντ. Μανιτάκης είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, κοσμήτωρ Νομικής Πανεπιστημίου Νεάπολις, Πάφου.