«Θα πετάξετε σήμερα μπογιές;» ρωτώ τη Μιριάνα Μπρανιόλιτσα, άνεργη ανύπαντρη μητέρα, η οποία ζει στην πόλη των Σκοπίων και συμμετέχει στις επίμονες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις που συνταράσσουν τον τελευταίο ενάμιση μήνα την ΠΓΔΜ. «Οπωσδήποτε», απαντά και, κρατώντας μια πλαστική βουβουζέλα, χάνεται στο ποτάμι των διαδηλωτών. Κάθε απόγευμα στις έξι, η Μιριάνα αφήνει τη δωδεκάχρονη κόρη της στους γονείς της και κατεβαίνει στη λεγόμενη «Πολύχρωμη Επανάσταση». Στο μεγαλύτερο κύμα διαμαρτυρίας της 25ετούς ιστορίας του φτωχού κράτους στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας, οι διαδηλωτές βανδαλίζουν με χρώματα τα εθνικιστικά κιτς αρχαιοελληνικά αγάλματα και μνημεία, για τα οποία η κυβέρνηση Γκρούεφσκι δαπάνησε σκανδαλώδη ποσά.
Η 36χρονη ανύπαντρη μητέρα ανήκει στο 30% του επίσημου ποσοστού ανέργων της ΠΓΔΜ. Οπως λέει, δεν εισπράττει το κρατικό επίδομα που δικαιούται επειδή δεν είναι μέλος του VMRO-DPMNE, δηλαδή του κυβερνώντος κόμματος. «Αν ήμουν ψηφοφόρος του Γκρούεφσκι, το κράτος θα μου παραχωρούσε έως και δωρεάν διαμέρισμα», υποστηρίζει.
Η «Πολύχρωμη Επανάσταση» λαμβάνεται ως η κορωνίδα των καταγγελιών κατά της κυβέρνησης για αυταρχισμό, υποθέσεις διαφθοράς, εναγκαλισμό με τη Δικαιοσύνη και έλεγχο των μίντια. Ξεκίνησε το απόγευμα της 12ης Απριλίου και αφορμή στάθηκε η απόφαση του προέδρου της ΠΓΔΜ Γκιόργκι Ιβάνοφ να χορηγήσει αμνηστία σε 56 κυβερνητικά στελέχη και αξιωματούχος που φέρονται να εμπλέκονται στο σκάνδαλο των τηλεφωνικών υποκλοπών. Η συγκεκριμένη υπόθεση δηλητηριάζει επί μακρόν την πολιτική ζωή στα Σκόπια, μετά τις καταγγελίες της αντιπολίτευσης ότι οι υπηρεσίες ασφαλείας κατέγραφαν τις συνομιλίες συνολικά 26.000 ανθρώπων ή αλλιώς το 1,3% του πληθυσμού της χώρας, μεταξύ αυτών πολιτικών αντιπάλων του Γκρούεφσκι, καθηγητών και δημοσιογράφων. Τρεις ώρες μετά την ανακοίνωση της χορήγησης αμνηστίας στους εμπλεκομένους στο σκάνδαλο, χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στο δρόμο.
Η κιτς ανάπλαση
Η Σκοπιανή δημοσιογράφος Κριστίνα Οζιμετς ήταν η πρώτη που χρησιμοποίησε τον όρο «Πολύχρωμη Επανάσταση» σε ανταπόκριση για την Deutsche Welle. «Οι διαδηλωτές πετούσαν μπαλόνια με χρώμα εναντίον των αγαλμάτων και των προσόψεων κτιρίων που κατασκευάστηκαν στο πλαίσιο του αμφιλεγόμενου προγράμματος αστικής ανάπλασης «Skopje 2014». Αυτό φέρεται να κόστισε τουλάχιστον 600 εκατ. ευρώ», περιγράφει η Οζιμετς.
Την κεντρική πλατεία των Σκοπίων σκεπάζει το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σε ύψος οκταώροφης πολυκατοικίας («έφιππο πολεμιστή» τον αποκαλεί επισήμως η κυβέρνηση), με νεροκουρτίνες και φώτα νέον. Στήθηκε επίσης ένα αντίγραφο ρωμαϊκής αψίδας, διακοσμημένης με πολεμιστές, σκηνές από την πορεία των κομμουνιστών εργατών προς τη νίκη και μηνύματα της Μητέρας Τερέζας! Παράλληλα, στις όχθες του ποταμού Βαρδάρι μετράμε δεκάδες αγάλματα, φτιαγμένα από ευτελή υλικά, που προκαλούν ιστορική σύγχυση. Διακρίνουμε ονόματα επισκόπων της Εκκλησίας, αλλά και του Περσέα, του Τίτου Φλάβιου και παραδόξως του Παρμενίωνα, του Αμύντα, του Περδίκκα, πολλά με λάθος ημερομηνίες γεννήσεως και θανάτου στο βάθρο. Σε όλα αυτά ποντάρισε ο 46χρονος σήμερα Γκρούεφσκι, ώστε να τονώσει το εθνικό φρόνημα των συμπολιτών του και να εξασφαλίσει διαδοχικές νίκες στις εκλογές σταθερά μετά το 2006. Ωστόσο, σήμερα διαβάζουμε πάνω στους γρανίτες σλόγκαν όπως «Nema Pravda – Nema Mir» (σημ. «Δεν υπάρχει ειρήνη αν δεν υπάρχει δικαιοσύνη») και επίσης γραμμένο με σπρέι το κόστος των έργων σε ευρώ.
«Βόμβες» χρωμάτων
Στο μεταξύ, οι ενθουσιώδεις διαδηλωτές πληθαίνουν έξω από το γραφείο της ανεξάρτητης Ειδικής Εισαγγελίας (CJO), αρμόδιας για τη διερεύνηση των υποκλοπών. Την υπηρεσία διευθύνουν τρεις γυναίκες αξιωματούχοι και το ραντεβού δίνεται εδώ συμβολικά, καθώς σε αυτές εναποθέτουν οι Σκοπιανοί τις ελπίδες τους για κάθαρση.
Η διαδήλωση έχει παλμό. Τα ηχεία ενός αυτοκινήτου στην κεφαλή παίζουν δυνατά μουσική, αλλά και συνομιλίες των τηλεφωνικών υποκλοπών… Οι διαδηλωτές κυλούν πάνω σε ρόδες ένα ομοίωμα κελιού φυλακής, μέσα στο οποίο υπάρχουν κούκλες ντυμένες ισοβίτες. Ορισμένοι κρατούν πλακάτ με τη φωτογραφία του Γκρούεφσκι και την επιγραφή «εγκληματίας», καθώς και προσωπογραφίες κυβερνητικών στελεχών, στις οποίες έχουν σχεδιάσει χιτλερικό μουστάκι. Οι περισσότεροι είναι χαμογελαστοί, παρά τα πλακάτ με τα φορτισμένα συνθήματα που κραδαίνουν. Διακρίνουμε φοιτητές και νεαρά ζευγάρια, και ανάμεσά τους ορισμένους μεγαλύτερης ηλικίας, ίσως τους καθηγητές τους, και επίσης στελέχη της αντιπολίτευσης.
Η παρουσία της αστυνομίας είναι διακριτική. Τις πρώτες μέρες ωστόσο είχαν σημειωθεί σοβαρά επεισόδια και πολλοί διαδηλωτές βρέθηκαν στο κρατητήριο ή σε κατ’ οίκον περιορισμό.
Μπροστά στο κατάλευκο κτίριο που στεγάζει την έδρα της κυβέρνησης, οι διαδηλωτές ξαφνικά σταματούν. Δύο νεαροί καλύπτουν τα πρόσωπά τους με μαντίλια και τοποθετούν στα προστατευτικά κιγκλιδώματα δύο μεταλλικά στηρίγματα και χοντρό λάστιχο. Το χρησιμοποιούν ως καταπέλτη! Εκτοξεύουν με ακρίβεια μπαλόνια με χρώμα στην πρόσοψη του κτιρίου, στιγματίζοντάς το. Κάθε φορά που μια «βόμβα» χρώματος βρίσκει στόχο, οι συγκεντρωμένοι ξεσπούν σε ζητωκραυγές.
Η λύση στο αδιέξοδο
Ο Ντένκο Μαλέσκι υπήρξε ο πρώτος υπουργός Εξωτερικών της ΠΓΔΜ την τριετία 1991-93. Σήμερα διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις στο δημόσιο πανεπιστήμιο των Σκοπίων και προσπαθεί να διακρίνει τα βαθύτερα αίτια της «Πολύχρωμης Επανάστασης». «Είναι μια αντίδραση στην αυταρχική εκτροπή της διακυβέρνησης Γκρούεφσκι, η οποία χαρακτήρισε τον ίδιο και το κόμμα του. Στην τρέχουσα πολιτική κρίση επιβεβαιώνεται ότι δύο βασικές αρχές του πολιτικού λόγου, η αλήθεια και η δικαιοσύνη, δεν έχουν καμία ισχύ», σημειώνει.
Οι πολιτικές δυνάμεις στα Σκόπια είχαν καταλήξει σε μια εύθραυστη συμφωνία, με ορίζοντα τις εθνικές εκλογές στις 5 Ιουνίου. Ωστόσο, ψηφοδέλτια κατέθεσε μόνο το κυβερνών κόμμα. Η μεγαλύτερη παράταξη της αντιπολίτευσης, η Σοσιαλδημοκρατική Ενωση (SDSM) του Ζόραν Ζάεβ, αποφάσισε να μποϊκοτάρει τη διαδικασία, το ίδιο και τα δύο αλβανικά κόμματα – το συγκυβερνών DUI του Αλί Αχμέτι και το αντιπολιτευόμενο DPA του Μεντούχ Θάτσι.
Το εντυπωσιακό είναι ότι ο Γκρούεφσκι εμφανίζεται ως πιθανότερος νικητής των εκλογών, όποτε αυτές διεξαχθούν. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι «οι αντιδράσεις είναι υποκινούμενες από δυνάμεις του εξωτερικού», με στόχο «την αποσταθεροποίηση» και δείχνει ότι δύσκολα θα το βάλει κάτω. «Υπάρχει ένας αγώνας μεταξύ των βεβιασμένων εκλογών και της αργής Δικαιοσύνης. Πλέον, μια διέξοδος, υπό την πίεση και της διεθνούς κοινότητας, θα ήταν ένα είδος μεταβατικής κυβέρνησης από συνασπισμό κομμάτων, που θα εγγυηθούν αδιάβλητες εκλογές», σημειώνει ο Μαλέσκι. Ενα βήμα πιο κάτω, ορισμένοι αναλυτές βλέπουν ως ενδεχόμενη λύση, σε περίπτωση νίκης του Γκρούεφσκι, την απόφαση του ίδιου να αποχωρήσει «νικητής», υπό το βάρος όμως των στοιχείων που θα αποδώσει η δικαστική έρευνα.
Τα πρόσωπα
Μικαέλα Ιβάνοβα
23 ετών – φοιτήτρια Νομικής
«Δεν ξέρω πώς μπορώ να φανταστώ το μέλλον μου έπειτα από πέντε ή δέκα χρόνια. Θα ήθελα να γίνω δικηγόρος, όμως αυτό φαίνεται αστείο σε μια χώρα που δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη τους νόμους και τις λειτουργίες της Δικαιοσύνης. Λύση όσον αφορά τους νέους δικηγόρους φαίνεται να υπάρχει μόνο για όσους έχουν πατέρα νομικό και είναι εξασφαλισμένοι στην αγορά εργασίας. Είμαι μέλος της νεολαίας του κόμματος της αντιπολίτευσης, της Σοσιαλδημοκρατικής Ενωσης (SDSM) του Ζόραν Ζάεβ. Βρίσκομαι καθημερινά στο δρόμο και διαδηλώνω με όλη μου τη δύναμη. Τα παπούτσια και τα χέρια μου είναι γεμάτα μπογιές, αλλά αυτό είναι το λιγότερο. Καμιά φορά οδηγώ και το αυτοκίνητο το οποίο μεταφέρει τα μεγάφωνα που παίζουν μουσική. Θα ήθελα να πάω στο εξωτερικό για σπουδές στο Διεθνές Δίκαιο, ίσως θα μπορούσα να εργαστώ εκεί. Νομίζω ότι είναι πολύ καλύτερα για τους ανθρώπους της γενιάς μου συγκριτικά με αυτό που συμβαίνει στα Σκόπια».
Μιριάνα Μπρανιόλιτσα
36 ετών – άνεργη
«Μεγαλώνω μόνη τη δωδεκάχρονη κόρη μου. Είμαι άνεργη και τα βγάζω πέρα πολύ δύσκολα. Ως μητέρα μονογονεϊκής οικογένειας, δικαιούμαι κρατικό επίδομα και επίδομα ενοικίου, ωστόσο δεν είμαι ψηφοφόρος του κυβερνώντος κόμματος και δεν παίρνω τίποτα. Η διαφθορά στις κρατικές υπηρεσίες είναι αδιανόητη στα Σκόπια. Κυβερνά ένα σύστημα εκλεκτών, ένα αυταρχικό δίκτυο ανθρώπων που δεν δίνουν δεκάρα για τη δικαιοσύνη και την κοινωνική ευημερία. Συμμετέχω από την πρώτη μέρα στην “Πολύχρωμη Επανάσταση”, γιατί, πέρα από το βιοποριστικό μου ζήτημα, θέλω να είμαι ελεύθερη. Να μην μπορεί κάποιος να με συλλάβει επειδή απλώς φυσάω αυτή τη βουβουζέλα σε μια αντικυβερνητική διαδήλωση. Πετάμε χρώματα στα μνημεία και στα αγάλματα, γιατί η ζωή μας είναι σκοτεινή, προκάτ και απομίμηση μπαρόκ, και με αυτόν τον τρόπο τη φωτίζουμε».
Νταμιάν Ανγκελόφσκι
23 ετών – φοιτητής Ιατρικής
«Είμαι για όγδοη εβδομάδα στο δρόμο, γιατί δεν υπάρχει κράτος δικαίου και κοινωνικής πρόνοιας στα Σκόπια. Σπουδάζω Ιατρική στο δημόσιο πανεπιστήμιο και ήδη σκέφτομαι να αναζητήσω εργασία στο εξωτερικό. Οκτώ στους δέκα νέους γιατρούς δηλώνουν ότι επιθυμούν να μεταναστεύσουν για να ζήσουν και να εργαστούν σε χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία. Οι υποδομές στα δημόσια νοσοκομεία της χώρας είναι τραγικές, το ίδιο και οι ελλείψεις στον τεχνολογικό εξοπλισμό. Οι συνθήκες εργασίας των νέων επιστημόνων στα νοσοκομεία είναι θλιβερές. Ενας νέος γιατρός παίρνει μισθό 300 ευρώ για πολλά χρόνια μέχρι να τελειώσει την ειδίκευση. Πολλοί αναγκάζονται να δουλέψουν σχεδόν δωρεάν αν θέλουν να βρουν μια θέση σε κάποιο νοσηλευτικό ίδρυμα. Επομένως, διαδηλώνω ειρηνικά, ζητώντας κράτος πρόνοιας και τα πτυχία μας να έχουν κάποιο αντίκρισμα».
Ντραγιάνα Βελιλόφσκαγια
31 ετών – μεταφράστρια (ελεύθερη επαγγελματίας)
«Η ζωή είναι πολύ δύσκολη και απαιτεί σοβαρή σκέψη για έναν νέο άνθρωπο σαν κι εμένα να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια. Θα το ήθελα πολύ, ωστόσο στα Σκόπια, αν δεν είσαι φίλα προσκείμενος στην κυβέρνηση, τότε τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα. Ακόμη και στη δική μου δουλειά, η οποία θεωρείται καλή. Εργάζομαι κατ’ αποκοπήν στον ιδιωτικό τομέα. Κατά καιρούς ανακοινώνονται προκηρύξεις για θέσεις μεταφραστών σε δημόσιες υπηρεσίες και ιδρύματα, αλλά τις περισσότερες φορές η λίστα των επιτυχόντων είναι ήδη συμπληρωμένη από πριν. Οι περισσότερες κρατικές υπηρεσίες είναι διεφθαρμένες. Ετσι, ακόμη και μεταξύ των ανθρώπων που έχουν σπουδάσει και έχουν εφόδια, η πραγματική ανεργία φτάνει μέχρι και το 50%, ενώ ο επίσημος μέρος όρος στη χώρα είναι 25%. Βρίσκομαι καθημερινά στο δρόμο με τον φίλο μου, που είναι βιβλιοθηκάριος στο πανεπιστήμιο και έχει σπουδάσει Φιλοσοφία. Εκείνος εργάζεται εδώ και πέντε χρόνια με σύμβαση, παίρνει ελάχιστα χρήματα και αισθάνεται εγκλωβισμένος».
Μπράνιμιρ Γιοβάνοβιτς
34 ετών – οικονομολόγος, ιδιωτικός υπάλληλος
«Την πρώτη μέρα των διαδηλώσεων, η αστυνομία με συνέλαβε χωρίς κανένα λόγο. Εμεινα ένα βράδυ στο κρατητήριο και ευτυχώς σήμερα είμαι ελεύθερος, γιατί υπάρχουν ορισμένοι διαδηλωτές που βρίσκονται σε κατ’ οίκον περιορισμό. Εργάζομαι ως οικονομολόγος σε ένα ιδιωτικό ινστιτούτο. Δεν είναι κι άσχημα, όμως δεν συμβαίνει το ίδιο με τους φίλους μου και τους ανθρώπους της ίδιας ηλικίας. Είμαι κάθε μέρα στο δρόμο. Ζητάμε δίκαιες εκλογές, διαφάνεια και να πάψει ο εναγκαλισμός της κυβέρνησης με τη Δικαιοσύνη. Γνωρίζω ότι ο Γκρούεφσκι είναι ακόμα δημοφιλής και ότι μπορεί να κερδίσει τις εκλογές όποτε αυτές γίνουν. Αν η διαδικασία διεξαχθεί δίκαια και εκλεγεί, τότε ο κόσμος θα το δεχτεί. Ακόμη και όσοι βρίσκονται στο δρόμο και πετούν μπαλόνια με χρώματα στα κυβερνητικά κτίρια και στα μνημεία».