Με την Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, για να επιτύχουμε συνθήκες πολιτικής σταθερότητας στην εκτελεστική εξουσία, έχουμε ανάγκη τη συνδρομή εκλογικών νόμων με μεγάλα μπόνους εδρών για το πρώτο κόμμα. Ειδικά στην Ελλάδα, που έβγαινε βαθιά διχασμένη από κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις κατά τη διάρκεια ολοκλήρου σχεδόν του 20ού αιώνα, ζήσαμε συστήματα ενισχυμένης αναλογικής, γιατί οι κυβερνήσεις συνεργασίας ήταν κάτι αδιανόητο στον τόπο, ενώ η συγκεκριμένη μορφή του πολιτεύματος δεν άφηνε άλλα περιθώρια.
Επειδή όμως ουδέν καλό –που ήταν η κυβερνητική σταθερότητα– αμιγές κακού, στη συγκεκριμένη περίπτωση το κακό μάς κόστισε πάρα πολύ. Η χρεοκοπία και τα μνημόνια μας κόστισαν πάρα πολύ.
Ζήσαμε αλλά και ζούμε την ενδοτικότητα των κομμάτων εξουσίας σε κάθε καιροσκοπική και μικροκομματική τοποθέτηση, κατά παράβαση των αρχών τους και κυρίως κατά παράβαση του γενικού κοινωνικού συμφέροντος. Το δέλεαρ του μπόνους των δεκάδων εδρών αποδείχθηκε πως λειτουργεί ως ισχυρότατο κίνητρο για να υιοθετούνται από το σύνολο συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης –ακόμη και στο σημερινό καθεστώς οιονεί χρεοκοπίας– τα πάσης φύσεως πελατειακά αιτήματα.
Η μηχανική του συστήματος της ενισχυμένης αναλογικής, ειδικά σε μία χώρα με ισχνή παραγωγική οικονομία, χωρίς ισχυρούς θεσμούς, καθώς και σε μια πολιτεία χωρίς απαράβατους κανόνες, ασκεί στο κομματικό σύστημα ασύμμετρη ώθηση προς τον παρασιτισμό.
Υπό αυτήν την έννοια, η κατάργηση των μπόνους είναι πλέον ένα μέσον υπέρβασης της πολιτικής και θεσμικής μας υπανάπτυξης. Διότι απομειώνει στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τους ισχυρότατους παλαιοκομματικούς πειρασμούς πάνω στο πολιτικό προσωπικό.
Προφανώς για μια ριζική αλλαγή του εκλογικού νόμου δεν αρκεί η κατάργηση των μπόνους.
Επιπλέον πρώτη ύλη για μια ριζοσπαστική αλλαγή του εκλογικού συστήματος είναι:
1. Η κατάργηση σταυρού προτίμησης, αλλά με τη διατήρηση στον πολίτη της δυνατότητας επιλογής των προσώπων, όπως συμβαίνει με τους δημάρχους και τους περιφερειάρχες. Κατάργηση του σταυρού προτίμησης, που από το 1920 όχι απλώς ενισχύει αλλά πολλαπλασιάζει την παλαιοκομματική ροπή του πολιτικού συστήματος.
2. Μια νέα αρχιτεκτονική εκλογικών περιφερειών που θα θεμελιώνεται πάνω σε μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες ως κύτταρα, καθώς και σε μία ευρεία εκλογική περιφέρεια για την εξισορρόπηση εκλογικών ποσοστών και κοινοβουλευτικών εδρών.
Οι μονοεδρικές περιφέρειες αποτελούν το καταλληλότερο πολιτικό περιβάλλον για να ευδοκιμήσει η ανανέωση στην πολιτική, δεδομένου ότι περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατό η οικονομική και μιντιακή εξάρτηση του υποψήφιου βουλευτή. Ο δε σταυρός προτίμησης που είναι «ασήκωτος», ειδικά για τους νέους υποψήφιους, καταργείται μόνον σε μονοεδρικές περιφέρειες.
Εχει αξία να υπογραμμιστεί πως η εκλογική αρχιτεκτονική στα πλέον προηγμένα κοινοβουλευτικά συστήματα όπως της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, ουσιαστικά ακόμη και των ΗΠΑ μεταξύ άλλων, είναι βασισμένη σε μονοεδρικές περιφέρειες, ενώ ο εμφύλιος σταυρός προτίμησης θεωρείται απλώς ακατανόητος.
Ωστόσο, εύλογα διερωτάται κανείς «μα και στο παραπάνω μοντέλο δεν ισχύει το ουδέν καλό, αμιγές κακού»; Κακό που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι –λόγω της Προεδρευόμενης Δημοκρατίας– η αποδυνάμωση της κυβερνητικής σταθερότητας; Ναι, πράγματι ισχύει. Επομένως;
Μια λύση είναι να συμβιβαστείς με το δόγμα της Πολιτικής Επιστήμης σύμφωνα με το οποίο, «επιλέγοντας εκλογικό σύστημα, επιλέγεις το πρόβλημα που θα έχεις».
Μια άλλη λύση είναι να μην συμβιβαστείς αλλά να αναμετρηθείς με το βασανιστικό και κρίσιμο ερώτημα: Υπάρχει άραγε πολιτειακή και θεσμική διέξοδος, προκειμένου να έχουμε και απλή αναλογική και σταθερότητα στην εκτελεστική εξουσία; Να έχουμε, δηλαδή, και αντιπελατειακό πολιτικό σύστημα και σταθερό πολιτικό κύκλο που συνιστούν δύο από τις πλέον κρίσιμες προϋποθέσεις για να βγει η πατρίδα μας από τη συστημική και πολιτική της κρίση;
Ναι, πολιτικά υπάρχει. Αρκεί να συνθέσουμε τα πλεονεκτήματα κάθε επιλογής στο πλαίσιο ενός νέου πολιτειακού, δημοκρατικού μετασχηματισμού που θα συμπεριλάβει και τη συνταγματική κατοχύρωση του νέου εκλογικού συστήματος. Αρκεί να μη δούμε το πρόβλημα αποκλειστικά από τη σκοπιά των πολιτικών, των πολιτικών επιστημόνων ή των συνταγματολόγων. Αρκεί, σε τελική ανάλυση, να δούμε το πρόβλημα από τη σκοπιά των Ελλήνων που παράγουν, που δημιουργούν, που πασχίζουν. Από τη σκοπιά των επόμενων Ελλήνων.
* Ο κ. Γιάννης Ραγκούσης είναι πρώην υπουργός.