Οι φτωχοί ποτέ δεν ήταν προτεραιότητα του ελληνικού κράτους. Παρ' όλο που οι δαπάνες πρόνοιας της χώρας έφταναν κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο, η αποτελεσματικότητά τους ήταν περίπου η μισή του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Κανείς ποτέ δεν είχε στόχο πραγματικά να βοηθήσει τους φτωχούς, και γι' αυτό το φαινόμενο υπήρχαν διαχρονικά δύο αιτίες: Η πρώτη είναι το ότι πολλοί, ακόμα και πολιτικά αρμόδιοι, δεν ξέρουν ακριβώς ποιος είναι ο ορισμός του "φτωχού", ή ξέρουν αλλά τον ξεχειλώνουν/παραμορφώνουν επίτηδες. Η δεύτερη είναι το ότι οι πραγματικά φτωχοί δεν είναι αδύναμοι μόνο οικονομικά (και κοινωνικά, και ψυχολογικά και με ένα σωρό άλλους τρόπους) αλλά και πολιτικά. Έχετε δει φτωχούς να κάνουν πορείες στους δρόμους; Έχετε δει συνδικαλιστές των φτωχών να παρουσιάζουν σε υπουργούς τα αιτήματά τους; Ακριβώς.
Για να λυθεί το πρόβλημα της ακραίας φτώχειας σε μια χώρα σαν τη δικιά μας, πρέπει να γίνουν δύο πράγματα, ένα δύσκολο και ένα πάρα πολύ δύσκολο. Το δύσκολο είναι να ορίσεις την "πραγματική" φτώχεια, να υπολογίσεις πόσοι Έλληνες πλήττονται από αυτήν, να καταλάβεις τη φύση του προβλήματός τους και να σχεδιάσεις πολιτικές αντιμετώπισής του.
Η έρευνα της διαΝΕΟσις που δημοσιεύτηκε προχτές έκανε μια αρχή προς αυτή την κατεύθυνση, υπολογίζοντας το όριο της ακραίας φτώχειας για τα ελληνικά νοικοκυριά, υπολογίζοντας το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκονται κάτω από αυτό το όριο -ήταν 2,2% το 2009, ήταν 15% το 2015- και προτείνοντας ένα πακέτο μέτρων κόστους 2,7 δισ. ευρώ που θα μείωνε το ποσοστό αυτό σε 9,4%.
Εξακολουθεί, ωστόσο, να υπάρχει μια θολή, εν μέρει λανθασμένη εικόνα για το ποιοι είναι οι πραγματικά φτωχοί και ποια ακριβώς είναι η φύση του προβλήματός τους.
Αντίθετα με ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι, η ακραία φτώχεια δεν είναι σκέτη οικονομική δυσπραγία. Είναι παθολογική κατάσταση ζωής. Ο φτωχός που δυσκολεύεται να πληρώσει για τα απαραίτητα δεν είναι απλά ξεβολεμένος, δε νιώθει λίγο δυσάρεστα. Η φτώχεια είναι αρρώστια. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι άνθρωποι που έχουν πολύ σοβαρό οικονομικό πρόβλημα εμφανίζουν σοβαρά συμπτώματα, η ίδια η διανοητική τους κατάσταση αλλάζει. Ο άνθρωπος που βρίσκεται σε κατάσταση ακραίας φτώχειας, λέει έρευνα, είναι σα να χάνει 13 μονάδες IQ. Η ικανότητα λήψης αποφάσεων του ατόμου αλλοιώνεται δραματικά. Το να λες ότι οι φτωχοί έχουν μόνο οικονομικό πρόβλημα, είναι σα να λες ότι κάποιος που πάσχει από κλινική κατάθλιψη είναι απλά στεναχωρημένος.
Κι αυτό είναι ελάχιστα αντιληπτό ακόμα και από αρμόδιους που έχουν και διάθεση και τα μέσα να βοηθήσουν.
Στην πραγματικότητα η ακραία φτώχεια δεν λύνεται με το "να τους μάθεις να ψαρεύουν”. Το βασικό πρόβλημα των φτωχών δεν είναι ότι δεν έχουν ηλεκτρικό ρεύμα ή ότι δεν μπορούν να φτιάξουν εύκολα ΚοινΣΕπ ή να πιάσουν ψάρια, αλλά το ότι δεν έχουν λεφτά σήμερα. Αλλεπάληλες έρευνες τα τελευταία χρόνια αποδεικνύουν ότι το πρόβλημα των ανθρώπων αυτών λύνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό με τον πιο απλό τρόπο: Αν απλά τους δώσεις λεφτά. Δως τους τα πενήντα, τα εκατό ευρώ που τους λείπουν κάθε μήνα για να επιβιώνουν, και ξαφνικά διαπιστώνεις ότι μικρότερο ποσοστό των παιδιών τους παρατάνε το σχολείο, μικρότερο ποσοστό των ιδίων καταλήγουν στη φυλακή, ζουν περισσότερα χρόνια, είναι πιο υγιείς. Λύσε αυτό και μετά, αν είσαι μάγκας, διευκόλυνέ τους και για να φτιάξουν ΚοινΣΕπ, δως τους και μικροδάνεια, πυροδότησε κάθε ταλέντο και δημιουργικότητα που μπορεί να έχουν, έχοντας πρώτα γλιτώσει από τη νοσηρότητα και την παθολογική ανασφάλεια της ανέχειας.
Το να γίνει αυτό αντιληπτό, είπαμε, είναι το δύσκολο.
Ποιο είναι το πάρα πολύ δύσκολο;
Το να πείσεις το ελληνικό πολιτικό σύστημα να μεταφέρει κάποιους από τους περιορισμένους πόρους του από τους συνήθεις πελάτες του (υπαλλήλους δημοσίου και ΔΕΚΟ, συνταξιούχους, αγρότες) σ’ αυτούς, τους ανθρώπους που τους έχουν πολύ περισσότερη ανάγκη.
Σχετικές έρευνες:
Η έρευνα της διαΝΕΟσις: http://www.dianeosis.org/research/poverty_greece/
“Poverty Impedes Cognitive Function”: http://science.sciencemag.org/content/341/6149/976
“Just Give Money To The Poor”: http://www.oecd.org/dev/pgd/46240619.pdf
“Generating Skilled Self-Employment in Developing Countries: Experimental Evidence from Uganda” http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2268552
“Assessing the economic and non-economic impacts of Harrah’s Cherokee casino, North Carolina” https://www.kenan-flagler.unc.edu/~/media/Files/kenaninstitute/UNC_KenanInstitute_Cherokee.pdf