Ρεπορτάζ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
«Όποιος θέλει να κλάψει, ας κλάψει». Η ψυχολόγος που είχε κληθεί να μιλήσει την περασμένη Δευτέρα στο Γυμνάσιο του χωριού Γέφυρα Θεσσαλονίκης εξήγησε σε διδάσκοντες, μαθητές και γονείς ότι το πένθος δεν έχει συνταγή. Η συγκέντρωση δεν κράτησε πάνω από μία ώρα, άνθρωποι που την παρακολούθησαν όμως λένε ότι είδαν «ένα σχολείο να πενθεί».
Περίπου 40 ενήλικες και ισάριθμα παιδιά προσπαθούσαν να καταλάβουν όχι μόνο τι συνέβη στη μικρή τους κοινωνία αλλά και πώς θα μπορούσαν να στηρίξουν ο ένας τον άλλον. Την ίδια στιγμή, προτού ανακοινωθούν οι περιοριστικοί όροι που απαγορεύουν την επιστροφή του στο χωριό, ο 14χρονος που ομολόγησε τον φόνο του συνομηλίκου του προσπαθούσε να συνειδητοποιήσει τη βαρύτητα της πράξης του. Περίμενε ότι θα έβλεπε ξανά τους συμμαθητές του. «Θα εξηγήσω ότι δεν είμαι κακός χαρακτήρας, δεν είμαι κακός άνθρωπος», έλεγε.
Το βράδυ του περασμένου Σαββάτου τα δύο αγόρια μαζί με φίλους τους έπαιζαν με φακούς κοντά στο αναψυκτήριο του χωριού. Κρύβονταν πίσω από δέντρα και εάν πετύχαιναν κάποιον με τη δέσμη φωτός του φακού τον έβγαζαν εκτός παιχνιδιού. Στις 23:30 τηλεφώνησε ο πατέρας του 14χρονου και του ζήτησε να επιστρέψει στο σπίτι. Σύμφωνα με τη δικογραφία, το θύμα τον ακολούθησε στη σύντομη διαδρομή. Δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο τι ειπώθηκε μεταξύ τους, ούτε εάν επαναλήφθηκαν -όπως δήλωσε αργότερα ο 14χρονος- υποτιμητικά σχόλια για τον τρόπο ομιλίας του ή την οικονομική κατάστασή της οικογένειάς του.
Οπως λέει ο Θεόδωρος Σιμόπουλος, δικηγόρος της οικογένειας του θύτη, ο 14χρονος πήρε ένα μαχαίρι από αποθηκάκι παραπλεύρως του σπιτιού του χωρίς να τον αντιληφθεί κανείς και με αυτό χτύπησε τον φίλο του στο λαιμό. Δύο ώρες μετά οι γονείς του θύματος ειδοποίησαν το Χαμόγελο του Παιδιού ότι αγνοείται ο γιος τους. Ο μηχανισμός αναζήτησης τέθηκε σε ετοιμότητα, το επόμενο πρωί όμως, λίγο προτού δοθεί στη δημοσιότητα η φωτογραφία του αγνοούμενου βρέθηκε η σορός του.
Το σημείο όπου βρέθηκε η σορός του 14χρονου. (Φωτογραφία: Eurokinissi)
Ο 14χρονος είχε κρύψει τα ματωμένα ρούχα του, ενώ φέρεται να κινητοποίησε τον πατέρα του για να συμμετάσχουν στην αναζήτηση του θύματος μαζί με το υπόλοιπο χωριό. Για τους αστυνομικούς όμως που είχαν αναλάβει την έρευνα ο ανήλικος ήταν εξαρχής ο βασικός ύποπτος ως ο τελευταίος άνθρωπος που είχε δει τον αγνοούμενο. Το μαχαίρι με τα δακτυλικά αποτυπώματα που βρέθηκε αργότερα δίπλα στη σορό και η δεύτερη ανάκριση του 14χρονου από αστυνομικούς οδήγησαν τελικά στην ομολογία.
Ο δικηγόρος της οικογένειας του θύτη Θεόδωρος Σιμόπουλος εξηγεί ότι ο 14χρονος έχει μετανιώσει για την πράξη του. (Φωτογραφία: Eurokinissi)
Οι ανήλικοι κάτω των 15 ετών που έχουν διαπράξει κακούργημα θεωρούνται από τη νομοθεσία ποινικώς ανεύθυνοι και δεν προβλέπεται η προφυλάκισή τους, αλλά μπορούν να τους επιβληθούν αναμορφωτικά μέτρα, για αυτό και η 5η τακτική ανακρίτρια Θεσσαλονίκης επέβαλε στον 14χρονο τους περιοριστικούς όρους της μη επιστροφής στη Γέφυρα και της παρακολούθησης προγράμματος ψυχολογικής υποστήριξης.
Παρόμοιος περιοριστικός όρος είχε τεθεί το 2013 σε άλλη υπόθεση με ανήλικους δράστες από το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων Θράκης. Το δικαστήριο είχε αποφασίσει τότε να συμμετέχουν σε διετές θεραπευτικό πρόγραμμα με ψυχολόγους του Νοσοκομείου Ξάνθης τρεις 13χρονοι που είχαν βιάσει συνομήλική τους σε ορεινό χωριό του νομού. Πρωτόδικα τους είχε επιβληθεί το αναμορφωτικό μέτρο της παραμονής για δύο χρόνια στο Ιδρυμα Αγωγής Ανήλικων Αρρένων Βόλου.
Το αναμορφωτήριο
Στην περίπτωση του 14χρονου εάν αποφασιζόταν η επιβολή αναμορφωτικού μέτρου το Ιδρυμα Αγωγής είναι η μόνη δομή στην οποία θα μπορούσε να οδηγηθεί. Πρόκειται για το μοναδικό αναμορφωτήριο που λειτουργεί σήμερα στην Ελλάδα. Αντίστοιχα η μοναδική φυλακή ανηλίκων στην οποία όμως οδηγούνται δράστες κακουργημάτων ηλικίας 15-18 ετών βρίσκεται στην Κόρινθο και έχει σήμερα 10 έγκλειστους.
Ίδρυμα Αγωγής Ανήλικων Αρρένων
- Έδρα: Βόλος
- Λειτουργεί ως αναμορφωτήριο. Δέχεται ανήλικους έως 18 ετών και η παραμονή τους εκεί δεν θεωρείται ποινή σωφρονισμού
- Αριθμός τροφίμων: 30, εκ των οποίων όμως οι 20 έχουν διαφύγει και αγνοούνται
Πηγή: Υπουργείο Δικαιοσύνης
Στις αρχές της εβδομάδας, προτού ανακοινωθούν οι περιοριστικοί όροι στον 14χρονο, το προσωπικό του Ιδρύματος Αγωγής συζητούσε την πιθανότητα ο ανήλικος να σταλεί σε αυτούς. Αν οδηγούνταν εκεί τι συνθήκες θα αντίκριζε;
Στο Ίδρυμα Αγωγής του Βόλου ο συνολικός αριθμός των τροφίμων είναι 30 εκ των οποίων όμως σήμερα οι 20 αγνοούνται καθώς έχουν διαφύγει από τις εγκαταστάσεις. Οι εξαφανίσεις των ανηλίκων και η υποτροπή τους σε κλοπές και διαρρήξεις (αδικήματα για τα οποία τους είχε επιβληθεί αρχικά η παραμονή στο αναμορφωτήριο) είναι ένα από τα πάγια προβλήματα του Ιδρύματος. Ενδεικτικά το 2014 καταγράφηκαν τουλάχιστον δύο περιστατικά υποτροπών σε διάστημα τεσσάρων μηνών. Τον Απρίλιο εκείνου του έτους δύο 16χρονοι διέφυγαν από το Ιδρυμα και διέρρηξαν το σπίτι 63χρονου. Στο δεύτερο περιστατικό της ίδιας χρονιάς δύο 17χρονοι που εγκατέλειψαν το Ιδρυμα συνελήφθησαν στην Αλεξανδρούπολη έχοντας διαπράξει οκτώ διαρρήξεις.
Φυλακή Ανηλίκων
- Έδρα: Κόρινθος
- Λειτουργεί ως φυλακή μόνο για ανήλικους. Εκεί οδηγούνται έφηβοι ηλικίας 15-18 ετών που έχουν διαπράξει σοβαρά ποινικά αδικήματα (ανθρωποκτονίες, βιασμούς).
- Αριθμών κρατουμένων: 10
Πηγή: Υπουργείο Δικαιοσύνης
Πρόσφατα τοποθετήθηκαν κάμερες ασφαλείας στα κτίρια και ψήλωσαν τα κάγκελα της εξωτερικής περίφραξης, όμως οι ανήλικοι εξακολουθούν να χάνονται. Η δομή δεν είναι φυλακή γι’ αυτό και δεν υπάρχει εξωτερική φρούρηση. Τον περασμένο Φεβρουάριο μετά τη διαφυγή τους δύο έφηβοι έκλεψαν αρχικά ένα δίκυκλο και μετά ένα ταξί στη Νέα Ιωνία Βόλου. Περιπολικά τους καταδίωξαν στην Εθνική Οδό φτάνοντας μέχρι τη Στυλίδα, όπου το ταξί χτύπησε σε κολώνα, οι ανήλικοι το εγκατέλειψαν και χάθηκαν.
Προβληματικό πλαίσιο
Οι διαφυγές πάντως δεν είναι το μοναδικό ζήτημα που απασχολούσε το Ίδρυμα Αγωγής. Όπως φαίνεται από σειρά συνεντεύξεων της «Κ» με πρώην και νυν εργαζομένους του ιδρύματος αλλά και επισκέπτες του, ανέκαθεν η λειτουργία του ήταν προβληματική. Εδώ και τρεις δεκαετίες δεν διαθέτει εσωτερικό κανονισμό, ενώ παλιότερα είχε στελεχωθεί με εργαζόμενους χωρίς την απαιτούμενη εκπαίδευση ή επιμόρφωση. Ενδεικτικά ως επιμελητές ανηλίκων είχαν τοποθετηθεί σωφρονιστικοί υπάλληλοι φυλακών ενηλίκων, ενώ είχαν μετακινηθεί εκεί πρώην υπάλληλοι του ΟΣΕ, ακόμη και ένας μετρητής γραμμών που τελικά άνευ άλλων γνώσεων ανέλαβε το ρόλο του κλητήρα. Σήμερα το προσωπικό των 28 υπαλλήλων κρίνεται από το υπουργείο Δικαιοσύνης επαρκές, ωστόσο εκκρεμούν ακόμη ζητήματα επιμόρφωσης.
Τον Νοέμβριο του 2014 ο Συνήγορος του Πολίτη είχε διαπιστώσει προβλήματα στη λειτουργία του Ιδρύματος Αγωγής Ανηλίκων στο Βόλο. Σε επιστολή του τότε προς τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Δικαιοσύνης ο Συνήγορος ανέφερε ότι οι υπάλληλοι της δομής «δεν διαθέτουν τις απαραίτητες παιδαγωγικές γνώσεις που απαιτούν οι ιδιαίτερες συνθήκες του συγκεκριμένου πληθυσμού τροφίμων. Επισημαίνεται ότι δεν υφίσταται Εσωτερικός Κανονισμός του ιδρύματος, παρόλο που η ανάγκη του έχει επισημανθεί εδώ και χρόνια (…) Η ανεπαρκής στελέχωση του Ιδρύματος, αναφέρθηκε ότι επιτρέπει ορισμένες φορές εντάσεις- συγκρούσεις μεταξύ τροφίμων και διαφυγές».
Το 2002 επισκεπτόταν τακτικά το Ίδρυμα στο πλαίσιο της διδακτορικής της διατριβής η νομικός Χριστίνα Γερακούλη. Εκείνη την περίοδο το αναμορφωτήριο είχε 28 τροφίμους που μοιράζονταν σε τρεις κοινούς θαλάμους των 50 τ.μ. Μόνο ένα αγόρι κοιμόταν τότε μόνο του σε μικρό θάλαμο γιατί δημιουργούνταν φασαρίες και ένταση από τη συμβίωσή του με τα άλλα παιδιά. «Οι συνθήκες ήταν ασφυκτικές. Δεν υπήρχε ατομικός χώρος, ούτε κατά τη διάρκεια της νύχτας. Δεν υπήρχε ιδιωτικότητα», δήλωσε στην «Κ» η Αγγελική Πιτσελά, αναπληρώτρια καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, που πραγματοποιούσε από τις αρχές του ’90 επισκέψεις στο Ίδρυμα με φοιτητές της.
Πέρα από την έλλειψη χώρων το βασικότερο ζήτημα ήταν η ανία των ανηλίκων. Οπως είχε διαπιστώσει η κ. Γερακούλη δεν γίνονταν τότε προγράμματα επιμόρφωσης και δεν υπήρχαν άλλα παιδαγωγικά μέσα προκειμένου να γεμίζουν οι ώρες των παιδιών. Εκτός από κάποιες αθλητικές δραστηριότητες μοναδική ενασχόληση ήταν η τηλεόραση.
«Οι συχνές διαφυγές καταδεικνύουν ακριβώς αυτή την αδυναμία του ιδρύματος να τους κρατήσει στο χώρο του δίνοντας κίνητρα επαγγελματικής κατάρτισης και ψυχαγωγίας ώστε ο εγκλεισμός να μην είναι αφόρητος», ανέφερε η νομικός στην έρευνά της.
Οι προσπάθειες και η επανένταξη
Το Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων στο Βόλο. (Φωτογραφία: Google Maps)
Τα επόμενα χρόνια με τις φιλότιμες προσπάθειες κάποιων υπαλλήλων του Ιδρύματος έγιναν απόπειρες ανοίγματος προς την τοπική κοινωνία, επετράπη η χρήση του κολυμβητηρίου της περιοχής στα παιδιά και ξεκίνησαν και άλλες δραστηριότητες. Συχνά όμως αυτές οι πρωτοβουλίες ήταν αποσπασματικές και δεν είχαν συνέχεια σε βάθος χρόνου. Δεν είναι τυχαίο που νυν και πρώην εργαζόμενοι σε συνομιλίες τους με την «Κ» έχουν αναφέρει ότι κατά καιρούς η δομή λόγω και της πάγιας έλλειψης σχεδιασμού ή κανονισμών λειτουργούσε ως «αποθήκη».
Νέες προσπάθειες γίνονται και σήμερα από το προσωπικό. Πραγματοποιούνται κατά καιρούς εκπαιδευτικές εκδρομές, ενώ τα παιδιά έφτιαξαν πρόσφατα και μια ταινία μικρού μήκους με θέμα το προσφυγικό ζήτημα. «Θεωρώ το δικό μας ρόλο περισσότερο ως ρόλο μείωσης της βλάβης» λέει ο Αργύρης Μπίρης, ψυχολόγος του σχολείου που λειτουργεί στο Ίδρυμα. Μαζί με άλλους εργαζόμενους προσπαθεί να απασχολεί παραγωγικά τους τροφίμους. Τα τελευταία δύο χρόνια έχει φτιάξει και ένα Ιντερνετ-καφέ για τους ανήλικους. Το ονόμασε «απόδραση».
«Όταν παραλάβαμε βρήκαμε μια εκρηκτική κατάσταση. Όταν είδα το χώρο είπα ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει έτσι», λέει στην «Κ» ο γενικός γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής Ευτύχης Φυτράκης, που επισκέφθηκε το Ίδρυμα τον Μάιο του 2015. «Λείπει ένα οργανωμένο νομικό πλαίσιο που ανάλογα με την περίπτωση του παιδιού θα προβλέπει διαφορετικούς βαθμούς προστασίας, φιλοξενίας και περιορισμών», προσθέτει, αναφερόμενος στα μεγάλα κενά στη μέριμνα των ανηλίκων.
Μετά την περσινή αυτοψία στελεχών του υπουργείου Δικαιοσύνης περιορίστηκαν οι νέες εισαγωγές παιδιών στο αναμορφωτήριο του Βόλου και μειώθηκε αισθητά ο αριθμός όσων φιλοξενούνται εκεί, ενώ είναι έτοιμη τεχνική μελέτη για ανακατασκευή των εγκαταστάσεων.
Πρόσφατα παραδόθηκε στο υπουργείο Δικαιοσύνης σχέδιο νόμου που θα αφορά τη λειτουργία όλων των μονάδων μέριμνας ανηλίκων καθώς και το Ιδρυμα του Βόλου για να λυθούν αυτά τα ζητήματα. Πρόεδρος της νομοπαρασκευστικής επιτροπής που συνέταξε το σχέδιο ήταν η νέα εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Ξένη Δημητρίου.
«Με πλεύρισαν οι ίδιες παρέες. Άρχισα χρήση κοκαΐνης. Και όταν δεν μου έφταναν τα λεφτά ξεκίνησα τις ληστείες»
-Κώστας, ανήλικος που είχε περάσει από το Ίδρυμα Αγωγής στο Βόλο και αργότερα είχε φυλακιστεί στις φυλακές νέων Αυλώνα
Λύση χρειάζεται πάντως και στην προετοιμασία των παιδιών για την επανένταξή τους στην κοινωνία καθώς όπως έχει διαπιστωθεί ορισμένα παιδιά δεν καταφέρνουν να απαγκιστρωθούν από την παραβατικότητα. Τον Φεβρουάριο του 2015 η «Κ» είχε μιλήσει με τον Κώστα που εκείνη την περίοδο ήταν έγκλειστος στις φυλακές νέων Αυλώνα. Ο Κώστας είχε περάσει από το Ίδρυμα Αγωγής του Βόλου απ' όπου το είχε σκάσει. Διέπραξε και άλλες ληστείες και οδηγήθηκε στη φυλακή νέων αρχικά το 2008. Μετά την αποφυλάκισή του εργάστηκε για έξι μήνες σε ταβέρνα, δεν άργησε όμως να επιστρέψει πάλι στη φυλακή. «Μετά όμως πάλι έμπλεξα», είχε πει σε τηλεφωνική μας συνομιλία μέσα από τον Αυλώνα. «Με πλεύρισαν οι ίδιες παρέες. Άρχισα χρήση κοκαΐνης. Και όταν δεν μου έφταναν τα λεφτά ξεκίνησα τις ληστείες. Χωρίς καλυμμένα χαρακτηριστικά. Δεν με ένοιαζε».
Άλλα παιδιά, μετά την ολοκλήρωση της παραμονής τους στο αναμορφωτήριο του Βόλου μένουν μετέωρα καθώς δεν τους περιμένει κανένα υποστηρικτό πλαίσιο έξω από το Ίδρυμα. Τον περασμένο Δεκέμβριο πρώην τρόφιμος του Ιδρύματος Αγωγής, ηλικίας 18 ετών, ζητούσε από υπαλλήλους να τον φιλοξενήσουν στη δομή καθώς δεν είχε πού να πάει. Τελικά κατάφεραν να του βρουν κρεβάτι σε υπνωτήριο αστέγων της Θεσσαλονίκης.