Ας απομακρυνθούμε, προς στιγμήν, από την πολιτική επικαιρότητα για να αποτιμήσουμε τη δυναμική των εξελίξεων που αφορούν τη χώρα. Τον τελευταίο καιρό, έχει κερδίσει έδαφος η άποψη ότι η Ελλάδα σταθεροποιείται σε μια κατάσταση «στασιμοχρεοκοπίας» και ότι θα «σέρνεται» έτσι. Φοβούμαι ότι τούτο αφορά το άμεσο μέλλον, όχι όμως τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές. Η «στασιμοχρεοκοπία» δεν είναι σταθερή κατάσταση. Ο κίνδυνος δεν εξορκίζεται με το επιχείρημα ότι έχουμε μια συμφωνία με τους εταίρους. Γιατί η συμφωνία αυτή είναι ένας αναγκαίος, αλλά μη επαρκής όρος για τη λύση του προβλήματος. Βοηθά βραχυπρόθεσμα, αλλά δεν αρκεί μεσοπρόθεσμα.
Γίνεται ευρύτερα αποδεκτό, στη σύγχρονη ανάλυση, ότι στον σημερινό ανεπτυγμένο κόσμο υπάρχουν μικρές χώρες (π.χ. Βέλγιο, Ολλανδία, Φινλανδία, Σουηδία κ.λπ.) που ευημερούν υπό κάποιες προϋποθέσεις: ένα καλά οργανωμένο και αποτελεσματικό κράτος που βοηθά και την ανάπτυξη της ιδιωτικής οικονομίας, πρωτοπόρα έρευνα και τεχνολογία, καλή παιδεία κ.λπ. Ας σημειωθεί ότι στη διεθνή επιστήμη, οι μετρήσεις για την ισχύ των κρατών παλαιότερα εστίαζαν σε δείκτες που αφορούσαν κυρίως τη βαριά βιομηχανία, ενώ σήμερα αφορούν και το επίπεδο της έρευνας και των πανεπιστημίων, που αποτελούν μοχλούς ανάπτυξης.
Αυτοί είναι τομείς όπου πηγαίνουν καλά οι ευημερούσες χώρες. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει και μια άλλη ομάδα φτωχότερων κρατών που προσελκύουν επενδύσεις χάρη στο χαμηλό κόστος εργασίας και στη χαμηλή φορολογία (π.χ. Βουλγαρία, Ρουμανία).
Η Ελλάδα, όμως, βρίσκεται στη μέση, αιωρούμενη επισφαλώς ανάμεσα στις δύο κατηγορίες. Και η θέση αυτή δεν είναι μεσοπρόθεσμα διατηρήσιμη. Οι παρεμβάσεις των εταίρων και τα προγράμματα διάσωσης μας κρατούν στο σημερινό σημείο. Αλλά για πόσο ακόμη οι εταίροι θα είναι διατεθειμένοι να μας δίνουν χρήματα για να παραμένουμε διαρκώς σε κρίση και να μη βγαίνουμε από αυτήν;
Πέραν τούτου, κινούμαστε σε βιώσιμη κατεύθυνση; Ας δούμε ένα ενδεικτικό παράδειγμα. Ο πρόσφατα ψηφισθείς νόμος για την έρευνα προβλέπει τη μετάταξη –χωρίς κρίση και με διοικητικές διαδικασίες– δασκάλων ή καθηγητών της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε θέσεις διδασκόντων στα πανεπιστήμια. Ασφαλώς, πολλοί συνάδελφοι της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας αξίζουν να εκλεγούν σε πανεπιστήμια. Αλλά με ανοικτή, επιστημονική κρίση, όχι με κλειστές διοικητικές διαδικασίες. Κανένα πανεπιστήμιο στον κόσμο δεν στελεχώνεται έτσι. Και εάν στελεχωθεί έτσι, απλούστατα το μισό ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο θα ενσωματωθεί λειτουργικά στη μέση εκπαίδευση, και θα παύσει διεθνώς να λογίζεται ως πανεπιστήμιο. Είναι μόνον ένα παράδειγμα, και όλοι γνωρίζουμε ότι μπορούν να παρατεθούν πολλά ακόμη για τη λειτουργία του κράτους μας: χαμηλής ορατότητας πράγματα, που δεν προκαλούν άμεση γενικευμένη αντίδραση, αλλά δημιουργούν μη αναστρέψιμες καταστάσεις. Ετσι, ακόμη και παραμένοντας (τυπικά) στο ευρώ, πιστεύει κανείς ότι η χώρα κινείται προς την κατεύθυνση του Βελγίου; Ας είμαστε ειλικρινείς: ούτε προς την κατεύθυνση της Βουλγαρίας κινείται.
Ο κίνδυνος δεν αφορά μόνο μια «στιγμιαία» καταστροφή σε μια διαπραγμάτευση με τους εταίρους. Και ένας αναλυτής, δηλαδή ένας επαγγελματίας, είναι υποχρεωμένος να δει αυτό που βλέπει. Η χώρα δεν είναι σε θέση διατηρήσιμη. Και, εκ των πραγμάτων, δεν θα διατηρηθεί στη θέση αυτή επί πολύ. Θα πρέπει, τελικά, να πάρει μια απόφαση. Να πάει είτε «πάνω» είτε «κάτω». Ας μην αντιταχθεί το επιχείρημα ότι και το «κάτω» δεν πειράζει γιατί έχουμε «φτωχοποιηθεί». Στα τελευταία έξι χρόνια (με όλα αυτά που περάσαμε), χάσαμε λιγότερες από δέκα θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη του βιοτικού επιπέδου. Αλλά αν πάμε πραγματικά κάτω, θα χάσουμε άλλες σαράντα. Είμαστε ένας λαός που, έπειτα από προσπάθειες 300 ετών –από την εποχή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού– μετακινηθήκαμε από τον Τρίτο στον Πρώτο Κόσμο (οι όροι χρησιμοποιούνται σχηματικά). Καμία χώρα, έως τώρα, δεν έχει κάνει την αντίστροφη πορεία από τον Πρώτο στον Τρίτο Κόσμο. Αυτό είναι, τελικά, το διακύβευμα της κρίσης. Και οι συμφωνίες με τους εταίρους, πράγματι απαραίτητες, είναι το μέσον, όχι ο τελικός στόχος.
* Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.