MALCOLM MACKAY
Πώς ένας εκτελεστής λέει αντίο
μτφρ.: Αλκηστις Τριμπέρη
εκδ. Πόλις
Στα αστυνομικά μυθιστορήματα οι συμβάσεις της συγγραφής είναι λίγο πολύ γνωστές: ένας φόνος, ένας δολοφόνος, ένας ντετέκτιβ, οι διαπλοκές, η λύση. Αυτά τα στοιχεία μπορεί και να πολλαπλασιαστούν: περισσότεροι από ένας φόνοι, περισσότεροι δολοφόνοι (για παράδειγμα «Εγκλημα στο Οριαν Εξπρές»), ερασιτέχνες ντετέκτιβ – αν και αυτό είναι μάλλον ξεπερασμένο. Δεν είναι καθόλου trendy να βοηθάς εθελοντικά την αστυνομία για να διαλευκάνει φόνους.
Κάθε συγγραφέας είναι ελεύθερος να σκοτώσει όπως θέλει τον άνθρωπό του και να οπλίσει το χέρι του πιο απίθανου τύπου. Η Αγκαθα Κρίστι και οι Σουηδοί (π.χ. Χένρικ Μανκέλ) τον σκοτώνουν στην αρχή και μετά ακολουθεί ένα παιχνίδι σκέψης, ανάλυσης και σύνθεσης, ψυχολογικών και πραγματολογικών συνδυασμών, στο οποίο μπορεί να συμμετάσχει ο αναγνώστης προκειμένου να μοιραστεί στο τέλος –αν τα καταφέρει– τη χαρά της αποκάλυψης. Πρωταγωνιστής είναι πάντα ο ευρών, «αμειφθήσεται δεν αμειφθήσεται». Η Πατρίσια Χάισμιθ σκοτώνει όπου να ’ναι και όποιον να ’ναι χωρίς κοινωνικές αιτιάσεις, έχει ως πρωταγωνιστή τον δολοφόνο και την απασχολεί η ψυχοσύνθεσή του, η διαρκής αγωνία που δημιουργείται ουσιαστικά από την απουσία οποιουδήποτε σχεδίου, από τον ρόλο της τυχαιότητας. Στα περισσότερα, πάντως, αστυνομικά –αντίθετα από την πραγματική ζωή– πρωταγωνιστής είναι ο ντετέκτιβ. Σκεφθείτε: πόσους διάσημους λογοτεχνικούς δολοφόνους γνωρίζετε και πόσους ντετέκτιβ; Από τον αστυνόμο Μπέκα μέχρι τον Πουαρό και τον αστυνόμο Ρέμπους του Ιαν Ράνκιν, θα θυμηθείτε τουλάχιστον άλλους πέντε ντετέκτιβ και, εκτός από τον Κύριο Ρίπλεϊ της Χάισμιθ, κανέναν άλλο διάσημο δολοφόνο.
Γιατί διαφέρει ο Μακέι;
Τα δύο αστυνομικά μυθιστορήματα, «Ο αναγκαίος θάνατος του Λιούις Γουίντερ» και «Πώς ένας εκτελεστής λέει αντίο», αποτελούν μέρος μιας τριλογίας και διαδραματίζονται στη Γλασκώβη της Σκωτίας. Ωστόσο, δεν είναι οι περιγραφές της πόλης –που άλλωστε είναι ελάχιστες– το στοιχείο εκείνο στο οποίο βασίζεται ο συγγραφέας για να δημιουργήσει την επιθυμητή noir ατμόσφαιρα. Δεν «ερωτεύεσαι» τη Γλασκώβη όπως συμβαίνει με τη Μασσαλία του Ζαν-Κλοντ Ιζό ή το Εδιμβούργο του Ιαν Ράνκιν. Σχεδόν δεν υπάρχει «ατμόσφαιρα πόλης», παρά λίγες και λιτές περιγραφές, απαραίτητες για να τοποθετηθούν χωρικά οι διαδρομές των πρωταγωνιστών: Δυο-τρεις αναφορές στις εργατικές πολυκατοικίες, ένα μπαρ, μερικές νυχτερινές «λήψεις». Την ατμόσφαιρα δημιουργεί η στάση ζωής ενός εκάστου εγκληματία. Είναι η προτεσταντική περιγραφή της εργασίας και του καθήκοντος που δίνει το στίγμα του Μάλκολμ Μακέι ως ξεχωριστού συγγραφέα. «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού» του Μαξ Βέμπερ βρίσκει τη λογοτεχνική του εφαρμογή σε έναν κόσμο εγκλήματος.
Οι μέθοδοι και οι αρχές που ακολουθούν οι εγκληματίες του Μακέι θα μπορούσαν να ανήκουν σε επαγγελματίες που πουλάνε μαντίλια, software, απορρυπαντικά ή υπηρεσίες βασιζόμενοι στο ήθος ενός συγκεκριμένου καπιταλιστικού μοντέλου. Οι δολοφονίες σχεδιάζονται με υπομονή και επιμονή, με τη μικρότερη δυνατή συναισθηματική εμπλοκή και ο καλός «εκτελεστής» ξεχωρίζει από την ικανότητα να προσαρμόζει τη ζωή του στις απαιτήσεις της δουλειάς: δεν γυρνάει άσκοπα σε μπαρ, παρά μόνον αν υπάρχει λόγος, δεν ξενυχτάει, φροντίζει να μην επιδεικνύει πλούτο, όπως εξάλλου κάνουν και οι αρχηγοί των εγκληματικών οργανώσεων στις οποίες ανήκουν. Θυσιάζουν όλοι την ερωτική τους ζωή στον βωμό της επαγγελματικής και όσοι δεν το καταφέρνουν είναι παράδειγμα προς αποφυγήν. Δεν σκοτώνει «χωρίς λόγο», πάνω στα νεύρα του ή για κάποια προσωπική του αντεκδίκηση. Αυτοί που το κάνουν δεν είναι εκτελεστές, είναι «άντρες με όπλα», όπως δηλώνει ένας βετεράνος του είδους στο πρόσφατο βιβλίο.
Οι εγκληματίες του Μακέι απολαμβάνουν τη δουλειά τους και με μέτρο τα οικονομικά οφέλη, αφού έχουν απόλυτη συνείδηση της στιγμής του μέλλοντος κατά την οποία δεν θα μπορούν να ασκήσουν τα καθήκοντά τους. Δεν βλαστημάνε τη μοίρα τους, έχουν φιλοδοξίες και απαξιούν όσους π.χ. δεν μπορούν να προχωρήσουν πέρα από τον ρόλο τους ως βαποράκια ναρκωτικών. Λατρεύουν να εργάζονται και τρέμουν την ανεργία. Υπηρετούν την επιλογή τους και, όταν έρθει η ώρα, παρά τις ανθρωπίνως δικαιολογημένες παλινδρομήσεις ως προς τα επόμενα βήματα, κάνουν αυτό που πρέπει: όπως ένας εκτελεστής λέει αντίο…