To μήνυμα που απηύθυνε ο Ντόναλντ Τουσκ στους Βρετανούς ψηφοφόρους, την προηγουμένη του δημοψηφίσματος, έκανε εντύπωση διεθνώς, επειδή αναφερόταν στον κίνδυνο να φέρει το Brexit «το τέλος του Δυτικού Πολιτισμού». Πολλοί βρήκαν τη διατύπωση υπερβολική, σχεδόν ανοίκεια. Φαντάζομαι, όμως, ότι αυτό δεν πείραξε τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, διότι η συγκεκριμένη διατύπωση είναι χαρακτηριστική των ομιλιών που έκανε από το ραδιόφωνο ο Ουίνστον Τσώρτσιλ στη διάρκεια των πιο σκοτεινών ωρών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και οποιοσδήποτε έχει ακούσει τους λόγους αυτούς (σήμερα πια υπάρχουν σε cd) την αναγνωρίζει αμέσως. Κατά πάσα πιθανότητα, ήταν σκόπιμη η έμμεση αναφορά του προέδρου Τουσκ στον «πατέρα της νίκης». Διότι, 51 χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Τσώρτσιλ παραμένει η πιο ισχυρή εικόνα του βρετανικού έθνους – θυμίζω ότι το 2002 το BBC τον ανέδειξε πρώτο μεταξύ των 100 μεγάλων Βρετανών. Διόλου αφύσικο, λοιπόν, ότι το πνεύμα του Τσώρτσιλ ήταν παρόν καθ’ όλη την προεκλογική εκστρατεία.
Ο Τσώρτσιλ, ιδιαίτερη προσωπικότητα με έντονες αντιφάσεις, πραγματιστής και ρομαντικός συγχρόνως, στη μακρά πολιτική σταδιοδρομία του κατάφερε να έχει πει σχεδόν τα πάντα για τα περισσότερα θέματα – ήταν, άλλωστε, φύσει περίεργος και του άρεσε να μαθαίνει. Ως προς την Ευρώπη και τη βρετανική συμμετοχή, αρχικά, ήταν οραματιστής των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης», από τη δεκαετία του 1930 μάλιστα. Αργότερα, ιδίως στα πρώτα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο, εξελίχθηκε σε ένθερμο υποστηρικτή της ενωμένης Ευρώπης. Με τη δεύτερη πρωθυπουργία του, όμως, κατέληξε σε ευρωσκεπτικιστή. Από αυτή την περίοδο, νομίζω, προέρχεται η εμβληματική ρήση του, η οποία εκφράζει και τη γενικότερη, επαμφοτερίζουσα στάση των Βρετανών ως προς το ζήτημα της συμμετοχής τους στην ενωμένη Ευρώπη: «Είμαστε με την Ευρώπη, δεν είμαστε της Ευρώπης».
Από τους πρωταγωνιστές της προεκλογικής εκστρατείας, περισσότερο ήταν ο Μπόρις Τζόνσον που επιστράτευσε για την πλευρά του «Leave» το φάντασμα του Τσώρτσιλ, πράγμα πολύ εύκολο για τον ίδιο, αφού έχει γράψει και ένα θαυμάσιο βιβλίο για το ίνδαλμά του. Παρακολουθώντας τον μάλιστα στις τηλεοπτικές συζητήσεις, μου φάνηκε ότι η ταύτισή του με τον Τσώρτσιλ προχώρησε τόσο βαθιά, ώστε απέκτησε και ένα εντονότερο lisp (ψεύδισμα) στην εκφορά του λόγου, που και αυτό παραπέμπει στον Τσώρτσιλ. Μπορεί, όμως, όλα αυτά να ήταν απλώς ιδέα μου…
Αρκετοί, πάντως, πιστεύουν ότι ο πρώην δήμαρχος του Λονδίνου, με τη χαρακτηριστική φράντζα που παραπέμπει σε εγγλέζικο τσοπανόσκυλο, μπορεί να είναι ο επόμενος πρωθυπουργός της Βρετανίας, αν παραιτηθεί ο Κάμερον. Γι’ αυτό ακριβώς, θεωρούν ότι βγήκε στην πρώτη γραμμή της μάχης υπέρ της εξόδου, αναδεικνύοντας με τη χαρισματικότητά του τον διχασμό του Συντηρητικού Κόμματος γύρω από το ευρωπαϊκό ζήτημα και αποδυναμώνοντας τον πρωθυπουργό Κάμερον, που προκάλεσε το δημοψήφισμα. Στο κάτω κάτω, αν διαδεχθεί τον Κάμερον, ακόμη και αν έχει κερδίσει το «Remain», ο Τζόνσον δεν θα έχει πρόβλημα να τα γυρίσει – απέδειξε, άλλωστε, ότι είναι αδίστακτος, εφόσον πρόκειται για τις φιλοδοξίες του. Επίσης, ενδέχεται η παρουσία του στη θέση του επικεφαλής της βρετανικής κυβέρνησης να θεωρηθεί διαπραγματευτικό πλεονέκτημα στην Ευρώπη. Διότι το μόνο βέβαιο είναι ότι, αν η Βρετανία τελικά παραμείνει, οι Βρυξέλλες δεν θα έχουν καμία διάθεση να ρίξουν αλάτι στην πληγή που άνοιξε και μάλλον το αντίθετο θα επιδιώξουν.
Για να αφήσουμε την απομίμηση και να επιστρέψουμε στο αυθεντικό, κανένας σοβαρός άνθρωπος δεν θα μπορούσε να πει τι θα είχε ψηφίσει ο Τσώρτσιλ αν είχε τη δυνατότητα. Την καλύτερη απάντηση έδωσε, με τη δέουσα ακαδημαϊκή ακρίβεια και λεπτότητα, ο Βέρνον Μπόγκντανορ, καθηγητής στο King’s College του Λονδίνου, με άρθρο του στους Times. Εκεί, επισημαίνει ότι η μία και μεγαλύτερη πεποίθηση του Τσώρτσιλ από την ταραχώδη εποχή του ήταν ότι «ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, που καταρρακώθηκε στον εικοστό αιώνα από δύο ολοκληρωτικές ιδεολογίες, κομμουνισμό και ναζισμό, μόνον μέσω μιας ενωμένης Ευρώπης θα μπορούσε να διατηρηθεί. Ποτέ δεν θα ήθελε (σ.σ.: ο Τσώρτσιλ) τη Βρετανία να υπονομεύσει με οποιονδήποτε τρόπο αυτή την ενότητα». Οπότε ξέρουμε ότι κάνει «νιάου νιάου». Ας βγει το ρημάδι το αποτέλεσμα (σκάσαμε πια!) να δούμε αν είναι και γάτα…
Πrοσαrμόζεται;
Κάτι περίεργο έχει συμβεί τελευταίως στη φωνή του πρωθυπουργού. Οπου βρει το γράμμα ρω, το προφέρει σαν αγγλικό «r»: καταφέrνουν, χrειάζονται, πτέrυγα, πrοορισμός, εκσυγχrονισμός κ.λπ. Συμβαίνει αυτό, ακόμη και σε ανθρώπους που γνωρίζουν άριστα τα ελληνικά (όχι όπως ο πρωθυπουργός…), μετά πολλά χρόνια εγκατάστασης στο εξωτερικό και, ειδικά, στις αγγλόφωνες χώρες. Αλλά για έναν άνθρωπο που έμαθε μόλις χθες πέντε αγγλικούλια, είναι περίεργο. Η εξήγηση του φαινομένου είναι αρμοδιότητα των ειδικών – εμείς απλές υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Ισως να είναι σύμπτωμα της πρόθεσης να στρέψει κάπως το κόμμα του προς το κέντρο και, γι’ αυτό, από τη μίμηση του Ανδρέα πέρασε ασυναισθήτως στη μίμηση του Γιώργου. Ούτως ή άλλως, ο ΣΥΡΙΖΑ μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ είναι.