ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΥΚΟΥΝΑ
Επιβίωση στην κατεχόμενη Ελλάδα
Οι αποστολές του Ελβετικού Ερυθρού Σταυρού, 1942-1945
εκδ. Historia
Η σωτήρια δράση του εξωελληνικού Ερυθρού Σταυρού στη λιμώττουσα Ελλάδα της Κατοχής είναι γνωστή κυρίως από όσα σχετικά δημοσιεύθηκαν για τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό και τον Σουηδικό Ερυθρό Σταυρό. Τώρα διαθέτουμε τη μελέτη της ιστορικού Αναστασίας Κούκουνα «Επιβίωση στην κατεχόμενη Ελλάδα. Οι αποστολές του Ελβετικού Ερυθρού Σταυρού, 1942-1945». Η επισήμανση οφείλεται στον τέως πρεσβευτή της Ελβετίας στην Αθήνα δρ Lorenzo Amberg, ο οποίος προλογίζει το βιβλίο.
Πανεπιστημιακός στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης, η Κούκουνα έστρεψε την έρευνά της κυρίως σε ελβετικές πρωτογενείς πηγές και συγκεκριμένα στα Ομοσπονδιακά Αρχεία, στα Αρχεία του Ελβετικού Ερυθρού Σταυρού και στα Αρχεία της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, ενώ αξιοποίησε και τα συμπεράσματα των ερευνών της Ανεξάρτητης Επιτροπής Ελβετών Εμπειρογνωμόνων για την ελβετική πολιτική κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μακρά παράδοση
Η συγγραφέας δίνει ένα συνοπτικό περίγραμμα της «ανθρωπιστικής» (τα εισαγωγικά δικά της) πολιτικής της Ελβετίας, την απορριπτική στάση των Αρχών να συμπεριλαμβάνει η πολιτική αυτή και Εβραίους των γερμανοκρατούμενων χωρών, αλλά και τη στάση των Ελβετών πολιτών που, αντίθετα στην πολιτική αυτή, με μια «παράνομη ανθρωπιστική δράση», μπόρεσαν να περάσουν στην ελβετική επικράτεια 21.304 εξ αυτών.
Κατά τον Ελβετικό Ερυθρό Σταυρό, η ελβετική ανθρωπιστική δραστηριότητα για την Ελλάδα έχει ως ιστορικό υπόβαθρο τη μακρά παράδοση ελληνοελβετικής φιλίας από την εποχή του Εϋνάρδου και της φιλελληνικής κίνησης που αυτός εμψύχωνε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Ηδη, από τον Δεκέμβριο του 1940, ενώ δηλαδή η Ελλάδα δεν είχε κατακτηθεί από τους Γερμανούς, ο Ελβετικός Ε.Σ. έσπευσε να καταθέσει ποσόν 50.000 CHF υπέρ του ΕΕΣ για την ανακούφιση των αμάχων. Στη συνέχεια, από το 1942 μέχρι το 1945, ακολούθησε ένας πακτωλός. Ο Ελβετικός Ε.Σ., αλλά και άλλες ελβετικές υπηρεσίες ανέλαβαν μεγάλο μέρος του έργου διάσωσης παιδιών και άλλων ευπαθών ομάδων του οποίου το βάρος μέχρι τότε το σήκωνε ολόκληρο η Εκκλησία της Ελλάδος. Η δράση των Ελβετών δεν ήταν εύκολη, καθώς προσέκρουε στην έλλειψη υποδομών, στην πολιτική των δυνάμεων κατοχής και στη μεροληπτική στάση πολιτικών παραγόντων.
Η Κούκουνα παραθέτει και αναφορές από αρχεία όπου δεν απουσιάζουν οι εκτιμήσεις για τις πιθανές πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, καθώς στην πολιτική διαχείριση της βοήθειας εμπλέκονται έμμεσα και οι διπλωμάτες. Εχει εν προκειμένω ενδιαφέρον ότι ήδη από τον Δεκέμβριο του 1942 –πριν δηλαδή αναπτυχθεί το ΕΑΜ- ο επιτετραμμένος της Ελβετίας στην Αθήνα Charles de Bavier συζητάει με τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και μοιράζονται τους φόβους για εκδήλωση του υπάρχοντος έντονου κομμουνιστικού κινδύνου που θα φανερωθεί τη στιγμή της αποχώρησης των κατοχικών στρατευμάτων. Μάλιστα, στη σχετική του αναφορά προς το υπουργείο Εξωτερικών, με ημερομηνία 15 Δεκεμβρίου 1942, σημειώνει πως ο Δαμασκηνός θα προσφέρει τη βοήθειά του σε αυτούς που είναι ήδη έτοιμοι να συγκροτήσουν μια δυναμική κυβέρνηση «και οι οποίοι είναι κατά κύριο λόγο στρατιωτικοί».
Οι πολίτες
Αλλά η πολιτική υπεισέρχεται και στην ανθρωπιστική δράση της Ελβετίας. Η Κούκουνα αποκαλύπτει τη σχέση αντίβαρου της βοήθειάς της προς την Ελλάδα με τη δράση του Ελβετικού Ερυθρού Σταυρού στο Ανατολικό Μέτωπο μεταξύ των στρατιωτών της Βέρμαχτ. Παράλληλα, όμως, υπάρχει η φιλελληνική στάση των Ελβετών πολιτών και των εφημερίδων για την ενδυνάμωση της κίνησης υπέρ των λιμοκτονούντων Ελλήνων.
Αυτό που μετράει, στο τέλος, είναι οι ζωές που σώθηκαν. Και αυτός είναι τίτλος τιμής για τον Ελβετικό Ερυθρό Σταυρό και τους ανθρώπους του.