Η βόμβα έσκασε και οι Βρετανοί ψήφισαν υπέρ της εξόδου της χώρας τους από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Πρόκειται για ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, που ενδεχομένως να αλλάξει τα οικονομικά και πολιτικά σύνορα στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ευρώπη και ακόμα παραπέρα. Οι συνταγματικές επιπτώσεις της ψήφου αυτής για το ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο είναι δραματικές, τόσο σε επίπεδο εδαφικής ακεραιότητας (καθώς Σκωτία και Β. Ιρλανδία ψήφισαν αναφανδόν υπέρ της παραμονής) όσο και κοινοβουλευτικής κυριαρχίας. Αλλά παράλληλα ρίχνει και μια τεράστια σκιά πάνω από την ίδια την Ευρώπη.
Παρά το οικονομικό της μέγεθος, ο περιφερειακός ρόλος της Βρετανίας ως προς το ευρωπαϊκό οικοδόμημα ίσως οδηγεί πολλούς στο συμπέρασμα ότι, κι αν φύγει, δεν θα αλλάξει κάτι· τουναντίον μάλιστα, ένα Brexit ίσως οδηγήσει στην περαιτέρω εμβάθυνση της Ευρωζώνης. Οι θιασώτες αυτού του σεναρίου ευελπιστούν ότι ο «στενός πυρήνας» θα δημιουργήσει τα αναχώματα που θα αποκρούσουν την εξάπλωση αλυσιδωτών αντιδράσεων.
Σκεφτείτε όμως και αυτό το αντεπιχείρημα. Στον απόηχο της Συνθήκης του Μάαστριχτ και σε αναμονή επικείμενων κυμάτων διεύρυνσης, η Βρετανία ήταν από τις πρώτες χώρες που έσπευσε να εκμεταλλευθεί τις δικλίδες της «ευέλικτης ενοποίησης» (μέσω της θεσμοθέτησης εξαιρέσεων, ενισχυμένων συνεργασιών κ.λπ.), καθώς δεν είχε την πολιτική βούληση να προχωρήσει στην περαιτέρω απεμπόληση της εθνικής της κυριαρχίας σε στρατηγικούς τομείς πολιτικής, όπως, για παράδειγμα, το εθνικό της νόμισμα. Η επιτεταμένη ανάγκη διαχείρισης της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης οδήγησε στην κεντρομόλο τάση υπερσυγκέντρωσης εξουσιών, αρμοδιοτήτων, ανθρωπίνων και υλικών πόρων σε διακυβερνητικά όργανα λήψης αποφάσεων (δες Eurogroup) σε βάρος του εποπτικού ρόλου της Ε.Ε. ως προς την κοινή αγορά. Ως επακόλουθο, χώρες που δεν ανήκαν στον στενό πυρήνα του ευρώ άρχισαν να αμφισβητούν θεμελιώδεις και «άβολες» γι’ αυτές αρχές της κοινής αγοράς, όπως η ελεύθερη διακίνηση πολιτών και το κοινό ρυθμιστικό πλαίσιο. Με άλλα λόγια, άρχισαν να περιδινούνται σε μια φυγόκεντρη πορεία πλήρους εξόδου από αυτό που πολλοί εκ των πολιτών τους θεωρούν ως υπό διαμόρφωση ευρωπαϊκό ομοσπονδιακό υπερκράτος.
Μπορεί λοιπόν η ενδεχόμενη έξοδος της Βρετανίας να οδηγήσει στη διάλυση της Ενωσης, παρά τον περιφερειακό της ρόλο στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι; Αν αναλογισθούμε το όλο ευρωπαϊκό οικοδόμημά της σαν το σύνολο μιας σειράς αλληλεπικαλυπτόμενων συμμαχιών, τότε η απάντηση είναι ναι. Η απομείωση των εμπορικών οφελών και οικονομικών συνεργειών που θα προκαλέσει η αποχώρηση της Βρετανίας μπορεί κάλλιστα να γείρει την εγχώρια πολιτική πλάστιγγα υπέρ των ευρωσκεπτικιστών και εθνολαϊκιστών στη Δανία και τη Σουηδία για παράδειγμα, έπειτα στην Τσεχία, στη Φινλανδία, στην Ολλανδία, στην Ιταλία και ούτω καθεξής.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει αποτελέσει το πιο φιλόδοξο και θεσμικά κατοχυρωμένο πείραμα υπερεθνικής πολιτικής συνένωσης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Αλλά πλέον βλέπουμε ότι βάλλεται από παντού. Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος ενδεχομένως προοιωνίζεται το τέλος της φιλελεύθερης μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων και την απαρχή μιας νέας εποχής στο παγκόσμιο οικονομικοπολιτικό γίγνεσθαι, πιο επισφαλούς και πιο σκοτεινής.
* Λέκτωρ Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο του Cambridge, Ελληνικό Φόρουμ Δημόσιας Πολιτικής.