Το Brexit συνιστά, εμμέσως έστω, (ένα ακόμα) χτύπημα στην κοινοβουλευτική δημοκρατία. Οχι τόσο επειδή οι Βρετανοί επέλεξαν, έστω και οριακά, την αποδέσμευσή τους από την Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά διότι ήρθε όπως ήρθε: με δημοψήφισμα. Οπως η περυσινή ελληνική παρωδία δημοψηφίσματος, έτσι και το βρετανικό, εμπίπτουν στη σφαίρα του πολιτικού καιροσκοπισμού (Τσίπρας, Κάμερον) και στην επεκτεινόμενη (υπο)κουλτούρα της λεγόμενης «συμμετοχικής» δημοκρατίας, που φέρνει κοντά ριζοσπαστική Αριστερά και εθνικιστές. Οσους, δηλαδή, κατανοούν τον κόσμο με όρους του απόλυτου. Μα τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα έχουν πολλές γκρίζες ζώνες που στο είτε/ή ενός δημοψηφίσματος χάνονται αβασάνιστα. Επιπροσθέτως, το συλλογικό θυμικό, οι συγκυριακές μαζικές φοβίες βρίσκουν την αφορμή και επικυρώνουν λογής λογής αυταρχισμούς φίλα προσκείμενους σε τέτοιες διαδικασίες. Και, βέβαια, τα δημοψηφίσματα μπορούν να είναι άκρως διχαστικά.
Ηδη έχουν ακουστεί φωνές στη Σκωτία, που αξιώνουν νέο δημοψήφισμα προκειμένου να αποσχιστεί και να παραμείνει ως αυτόνομο κράτος εντός της Ε.Ε. Ανάλογα, το Σιν Φέιν φέρεται να ζητεί ένωση της Βόρειας Ιρλανδίας με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας (Εϊρε), η οποία είναι μέλος της Ε.Ε. Καταλαβαίνετε σε τι περιπέτειες μπαίνουν οι Βρετανοί: με την υπάρχουσα συνθήκη, τα σύνορα ανάμεσα στη Β. Ιρλανδία και το Εϊρε είναι ανοιχτά. Εφόσον όμως τεθεί σε πρακτική ισχύ το Brexit, τα σύνορα εκεί γίνονται άκρως ελεγχόμενα, ως ακριτικά σύνορα, πλέον, της Ε.Ε, χώρια τις αναταράξεις σε μια εύφλεκτη περιοχή.
Πέραν της Βρετανίας, ήδη Ολλανδοί εθνικιστές φέρονται να αξιώνουν ανάλογο δημοψήφισμα, στη Γαλλία παραμονεύει μια Λεπέν, στην Αυστρία η Ακροδεξιά θεριεύει – για να μη μιλήσουμε για τον αριστεροδεξιό ελληνικό ευρωμηδενισμό.
Για όλους εμάς, η ευημερία και η ειρήνη στην Ευρώπη ήταν κάτι το αυτονόητο. Κακώς. Διότι ήταν κάτι που ξεκίνησε σιγά σιγά μετά το 1945. Λησμονούμε ότι έως τότε η Ευρώπη σφαζόταν, επί σειρά αιώνων. Γι’ αυτό είναι μια τεράστια κατάκτηση η Ευρωπαϊκή Ενωση, ένα μοναδικό ιστορικό επίτευγμα. Δυστυχώς, μετά το 2008, είδαμε να χάνεται η ευημερία της. Μένει τώρα η ειρήνη. Χωρίς ευημερία ζεις· χωρίς ειρήνη όμως; Γι’ αυτό και είναι ντροπή να ακούς τον Φάρατζ να μιλά για «επανάσταση δίχως να πέσει ούτε μια σφαίρα». Η Τζο Κοξ δέχθηκε και σφαίρες και μαχαιριές.