ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΟΥΛΙΔΟΥ
Ανω κάτω
εκδ. Μεταίχμιο
Είναι συχνά παρατηρούμενο στη νεοελληνική λογοτεχνία το γεγονός πως οι συγγραφείς χρησιμοποιούν το παρελθόν, πρόσφατο ή παλαιότερο, ως όχημα ή τέχνασμα για να φωτίσουν το παρόν, κυρίως, δε, αυτό της κρίσης. Κάθε μεγάλη εθνική δοκιμασία, όπως είναι ένας πόλεμος ή το μαύρο του καιρού μας, αποτελεί, καθώς παρατηρώ, κίνητρο και «σκηνικό», κυρίως ψυχολογικής φύσης, για τους καθ’ ημάς λογοτέχνες. Και πώς αλλιώς, αφού οι γενικές καταστροφές και συνάμα η εθνική μας θλίψη είναι σχεδόν αδύνατον ν’ αφήσουν ανεπηρέαστους τους κατεξοχήν δυναμικούς καταγραφείς – τους καλλιτέχνες.
Η Χριστίνα Πουλίδου, στο πρώτο της μυθιστόρημα, κατόπιν, όπως αναφέρει η ίδια, έρευνας, χρησιμοποιεί τα εργαλεία της λογοτεχνίας, προκειμένου να ανασυστήσει το παρελθόν της Σύρου αλλά και το παρόν που σκεπάζεται από τη βαριά σκιά της κρίσης. Τα μυστικά της κοινωνίας, τα οικογενειακά άβατα και τα προσωπικά δράματα λειτουργούν σαν αφηγηματική και τεχνική ομπρέλα για τη συγγραφέα, για να καταθέσει το δικό της λιθαράκι στο ψηφιδωτό τού σήμερα.
Μέσα από τα μάτια της καταπονημένης υπηρέτριας Μαρουλίνας, που εργάζεται για χάρη του Μάρκου και της Ευθυμίας, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να βουτήξει στα νερά της ζωής της μεσοαστικής τάξης της Σύρου. Μια τάξη, ασφαλώς, που της είναι αδύνατον να συνειδητοποιήσει το κακό που πλησιάζει, φορτωμένο πάνω στο κάρο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι καθολικοί και οι ορθόδοξοι χριστιανοί, οι έμποροι και οι κυρίες των σπιτιών, η καθημερινότητα της Σύρου, πριν από τον πόλεμο αλλά και κατά τη διάρκειά του, ξεδιπλώνονται μπροστά μας στην ήπια αφήγηση της Χριστίνας Πουλίδου. Και τι εννοούμε «ήπια»; Την προσπάθεια της συγγραφέως να μιλήσει αποστασιοποιημένα και προσεκτικά για τις προσπάθειες μιας ολόκληρης κοινωνίας να επιβιώσει μέσα από την εθνική καταστροφή αλλά και από τις εσωτερικές παθογένειες.
Εξάλλου, η «διαμάχη» ορθοδόξων και καθολικών είναι χαρακτηριστική, όπως εκείνη περιγράφεται στο μυθιστόρημα.
Φτάνουμε, όμως, στο σήμερα. Δημοσιογράφος με περγαμηνές η ίδια, η Πουλίδου γνωρίζει τον τρόπο να εντάσσει στην αφήγησή της το δύσκολο παρόν της κρίσης στους διαλόγους των ηρώων και στις περιγραφές του παντογνώστη αφηγητή. Προφανώς, δεν είναι εύκολο, μέσω της Ερμιόνης, της σύγχρονης ηρωίδας της Πουλίδου, ερωτικής μετανάστριας στη Σύρο, ν’ αποδοθεί πλήρως το σήμερα του νησιού, ωστόσο στην Ερμιόνη η συγγραφέας προσπαθεί να χωρέσει όλες τις σκέψεις που κάνει η ίδια –και ενδεχομένως οποιοσδήποτε από εμάς– για το τι μας περιμένει στην επόμενη γωνία.
Πώς συνδέονται, όμως, αυτές οι δύο ιστορίες στο «Ανω Κάτω»; Η Χριστίνα Πουλίδου επιλέγει την εναλλάξ αφήγηση από τη μία εποχή στην άλλη, δίχως να ξεχνάει ούτε στιγμή ότι μιλάει για τη Σύρο, κάτι που αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα για τη χαρτογράφηση του νησιού τότε και τώρα. Από την άλλη, όμως, καταφέρνει να ενώσει το παρόν με το παρελθόν μέσω μιας ιστορίας βαθιάς ερωτικής απογοήτευσης –της Μαρουλίνας με τον Δημητρό–, η οποία φτάνει ώς τις μέρες μας, επηρεάζοντας παρέες και οικογένειες. Η Πουλίδου, αν και κατά κανόνα στο μυθιστόρημά της επιλέγει την ήπια αφήγηση, αποπειράται την ανατροπή που οδηγεί σε μεγάλες αποκαλύψεις.
Η συγγραφέας δεν αφήνει τίποτε αδιάγνωστο, δεν επαναπαύεται στην προσεκτική ιστορία της, προκαλώντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη επιτελώντας ένα ωραίο βήμα από τα κρυμμένα μυστικά στα φανερωμένα ψέματα και στην αποκατάσταση των προσωπικών και των συλλογικών αληθειών.