Στον Ζορζ Κλεμανσό ανήκει η πατρότητα του γνωστού αποφθέγματος ότι «ο πόλεμος είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να τον εμπιστευόμαστε στους στρατιωτικούς». Παραφράζοντας τον «πατέρα της νίκης» των Γάλλων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι παρατηρητές των δρώμενων στην Τουρκία του 21ου αιώνα θα μπορούσαν να συμπεράνουν ότι η εξωτερική πολιτική είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την εμπιστεύεται κανείς σε ιδεοληπτικούς ακαδημαϊκούς των διεθνών σχέσεων. Αυτό ήταν άλλωστε το μήνυμα του μηχανικού Μπιναλί Γιλντιρίμ, ο οποίος ανέλαβε την πρωθυπουργία τον περασμένο Μάιο, ύστερα από την παραίτηση του προκατόχου του, Αχμέτ Νταβούτογλου, αρχιτέκτονα της «νεοοθωμανικής» εξωτερικής πολιτικής. Αναγνωρίζοντας, ουσιαστικά, τα αδιέξοδα που κληροδότησε ο μεγαλοϊδεατισμός του Νταβούτογλου, ο Γιλντιρίμ προανήγγειλε, με τις προγραμματικές του δηλώσεις, μια πραγματιστική στροφή ώστε να κλείσουν τα ανοιχτά μέτωπα της Τουρκίας, από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τον Ευφράτη και τη Μεσόγειο.
Αμ’ έπος, αμ’ έργον…
Την περασμένη Δευτέρα, ο Μπιναλί Γιλντιρίμ και ο Ισραηλινός ομόλογός του, Μπέντζαμιν Νετανιάχου, ανακοίνωσαν ταυτόχρονα τη συμφωνία αποκατάστασης ομαλών διπλωματικών σχέσεων, οι οποίες είχαν διαρραγεί από τον Μάιο του 2010, ύστερα από τη φονική επιδρομή Ισραηλινών κομάντος στο τουρκικό πλοίο «Μαβί Μαρμαρά», που μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα. Σχεδόν ταυτόχρονα, το Κρεμλίνο έκανε γνωστό ότι ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν είχε στείλει στον Ρώσο ομόλογό του Βλαντιμίρ Πούτιν απολογητική επιστολή για την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους στα τουρκοσυριακά σύνορα, τον Νοέμβριο του 2015.
Μπορεί ο Γιλντιρίμ να διεκπεραίωσε επιτυχώς την αποστολή του, αλλά εκείνος που πιστώνεται τη στροφή δεν είναι άλλος από τον ισχυρό άνδρα της σημερινής Τουρκίας, τον Ταγίπ Ερντογάν. Ο άνθρωπος που στο εσωτερικό της χώρας του συμπεριφέρεται σαν σουλτάνος, επιδεικνύοντας αλαζονεία και αυταρχισμό απέναντι σε κάθε αντιπολιτευόμενη φωνή, απέδειξε ότι στην εξωτερική πολιτική είναι ακόμη σε θέση, έστω υπό την πίεση των ίδιων των αποτυχιών του, να διατηρεί την ψυχραιμία του και να επιδεικνύει ευελιξία.
Το τίμημα που αναγκάστηκε να πληρώσει ο Ταγίπ Ερντογάν δεν ήταν καθόλου αμελητέο. Στο μέτωπο με το Ισραήλ μπορεί να εξασφάλισε τη συγγνώμη του Νετανιάχου και την αποζημίωση των οικογενειών των 10 Τούρκων υπηκόων που έχασαν τη ζωή τους, αναγκάστηκε όμως να αποδεχθεί τη συνέχιση του ναυτικού αποκλεισμού της Γάζας από τον ισραηλινό στρατό, απογοητεύοντας τους Παλαιστινίους και γενικότερα τους Αραβες, έναντι των οποίων ήθελε να εμφανίζεται ως προστάτης. Πολύ περισσότερο δύσπεπτο, για έναν πολιτικό με το υπερτροφικό εγώ του Ερντογάν, ήταν το τίμημα που πλήρωσε στους Ρώσους: απολογήθηκε για την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους, υποσχέθηκε ότι θα δικαστούν με «αντικειμενικότητα» εκείνοι που κατηγορούνται για τη δολοφονία του Ρώσου πιλότου και εμφανίστηκε δεκτικός σε μια κάποια συνεννόηση με τη Μόσχα για το συριακό πρόβλημα. Οχι απροσδόκητα, οι υποχωρήσεις του προκάλεσαν μύδρους των κεμαλιστών και των εθνικιστών, που τον κατηγόρησαν περίπου ότι ντροπιάζει τη χώρα και τον στρατό της.
Τι ήταν αυτό που ανάγκασε τον Ταγίπ Ερντογάν και τους επιτελείς του να χαμηλώσουν τη μύτη τους; Πιθανότατα πρόκειται για μια συνέργεια οικονομικών και πολιτικών παραγόντων. Οι ρωσικές κυρώσεις αποδείχθηκαν εξαιρετικά οδυνηρές, ιδίως για τον τουρισμό, την κατασκευαστική βιομηχανία και τις εξαγωγές τροφίμων της Τουρκίας. Οι αλλεπάλληλες τρομοκρατικές επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους και η ακατάσχετη αιμορραγία του Κουρδικού έδειξαν και στους πιο δύσπιστους ότι η Τουρκία δρέπει τους πικρούς καρπούς των άφρονων επιλογών της στο Συριακό.
Σχέσεις με την Ε.Ε.
Οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ε.Ε. βρίσκονται σε νεκρό σημείο και η ενταξιακή προοπτική της απομακρύνθηκε ακόμη μακρύτερα από τη γραμμή του ορίζοντα μετά την ψήφο των Βρετανών υπέρ του Brexit. Σε αυτό το φόντο, ο Ταγίπ Ερντογάν αντελήφθη ότι δεν διαθέτει την πολυτέλεια να αφαιρεί διαρκώς συμμάχους και να πολλαπλασιάζει τους εχθρούς του.
Τη συμφιλίωση με το Ισραήλ ενθάρρυναν και οι προσδοκίες της Τουρκίας για οικονομικά και γεωπολιτικά οφέλη από τα σχέδια για μεταφορά ισραηλινού και κυπριακού φυσικού αερίου, μέσω Τουρκίας, προς την Ευρώπη – παράγοντας που θα μπορούσε να παίξει ρόλο καταλύτη και στις διαβουλεύσεις για την επίλυση του Κυπριακού. Οσο για την εξομάλυνση των σχέσεων με τη Μόσχα, τα πρώτα οφέλη είναι ήδη ορατά: η Ρωσία αποκατέστησε ήδη τις πτήσεις τσάρτερ προς την Τουρκία, μεσούσης της τουριστικής περιόδου, ενώ σύντομα θα ξαναρχίσουν οι εργασίες για την κατασκευή του πυρηνικού εργοστασίου στο Ακούγιο. Ακόμη και το μεγάλο σχέδιο για μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας και Ελλάδας θα μπορούσε να «ξεπαγώσει», όπως δήλωσε η ρωσική πλευρά, αν και είναι ακόμη νωρίς να προδικάσει κάποιος μια τέτοια εξέλιξη.
Η εκδίκηση του Ισλαμικού Κράτους
Την ώρα που Ερντογάν και Γιλντιρίμ πάσχιζαν να διαμορφώσουν μια πιο θετική εικόνα της χώρας τους, η θεαματική τρομοκρατική επίθεση της περασμένης Τρίτης στο διεθνές αεροδρόμιο Κεμάλ Ατατούρκ της Κωνσταντινούπολης επέφερε οδυνηρό πλήγμα στις προσπάθειές τους. Η φονική επιδρομή των τριών καμικάζι (την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές ο απολογισμός ανέβαζε σε 42 τους νεκρούς και 239 τους τραυματίες) αποκάλυψε ότι η Τουρκία είναι ευάλωτη στην τρομοκρατία, κάτι που θα δράσει ανασχετικά στις προσδοκίες για ενίσχυση του τουριστικού ρεύματος. Οι υποψίες των τουρκικών αρχών στρέφονται προς το ISIS, κάποιοι μάλιστα διατύπωσαν εικασίες ότι επρόκειτο για επίθεση αντεκδίκησης για την επανασυμφιλίωση με το Ισραήλ. Κάτι τέτοιο δεν μοιάζει και πολύ πιθανό, καθώς παρόμοιες επιθέσεις απαιτούν σχετικά μακρόχρονη προετοιμασία και, πάντως, θα ήταν πολύ δύσκολο να οργανωθούν μέσα σε ένα ή δύο εικοσιτετράωρα μετά τη συμφωνία με το Ισραήλ. Εάν αληθεύουν οι πληροφορίες που θέλουν τους καμικάζι να είναι τζιχαντιστές από την Τσετσενία ή το Νταγκεστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Κιργιζιστάν, θα ενισχυθεί η πίεση για μια κάποια συνεννόηση με τη Ρωσία στον αντιτρομοκρατικό αγώνα, καθώς η Τουρκία θα διαπιστώνει ότι ο παράγοντας του ριζοσπαστικού Ισλάμ, στον οποίο τόσο αστόχαστα επένδυσε, στρέφεται ολοένα και περισσότερο εναντίον της.