Το όνομα αυτού, Οσάμου Ντάζαϊ. Ιάπων πεζογράφος. Ανακαλύπτω την περίπτωσή του σε ένα καλαίσθητο βιβλιαράκι με τίτλο «Δάμων και Φιντίας. Πέντε εκδοχές» που αναμένεται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης μέσα στις επόμενες ημέρες. Το βιβλίο είναι ουσιαστικά μια μικρή ανθολογία διηγημάτων που κινείται πάνω στον ίδιο άξονα – ή αλλιώς, αποτελούν πέντε παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα: τον μύθο του Δάμωνος και του Φιντία, ιστορία φιλίας και συντροφικότητας που εδώ την παρακολουθούμε «ανάποδα»: από ένα διήγημα του Ντάζαϊ, έως προγενέστερες, ανάλογες εκδοχές του, για να φτάσουμε σιγά σιγά στην ίδια την «πηγή», τα κείμενα της ρωμαϊκής και ελληνικής αρχαιότητας.
Η ακαταπόνητη, παθιασμένη εργάτρια της ιαπωνικής γλώσσας και κουλτούρας (και πολύγλωσση γενικώς…) Αντα Μαργαρίτη μας έχει στο παρελθόν δώσει ωραιότατες μεταφράσεις (από τα ιαπωνικά πάντοτε!) των χαϊκού του Ματσούο Μπασό («Εποχές», εκδ. Γιαλός). Τώρα, εκκινώντας από το -άγνωστο σε εμάς- διήγημα του Ντάζαϊ, δοκιμάζει μια πολύ ενδιαφέρουσα σύνθεση, βασισμένη και σε άλλα κείμενα, διαφορετικών πολιτισμών και εποχών, θεμελιωμένη στον μύθο αυτό. Σαν μια ρωσική μπάμπουσκα μέσα από την οποία ξεπηδάνε συγγενικές ιστορίες.
Στο πανδοχείο
Οπως γράφει η Αντα Μαργαρίτη στο Σημείωμα της Μεταφράστριας, ο Ντάζαϊ «κάποτε έμεινε σ’ ένα πανδοχείο για αρκετό καιρό, και η γυναίκα του έστειλε έναν καλό του φίλο, τον ποιητή και συγγραφέα Κάζουο Νταν για να τον πείσει να επιστρέψει στο σπίτι, όμως τελικά ο Οσάμου κράτησε τον φίλο εκεί και φάγανε μαζί όλα τα λεφτά στο πιοτό. Τότε, επειδή το χρέος έγινε μεγάλο, ο Οσάμου άφησε τον Κάζουο στο πανδοχείο ως εγγυητή, και ο ίδιος έτρεξε στο Τόκιο, στον επίσης συγγραφέα Μασούτζι Ιμπούσε, να του δανείσει χρήματα. Ο φίλος περίμενε, περίμενε, αλλά ο Οσάμου δεν φαινόταν πουθενά, μέχρι που κουράστηκε να περιμένει, έπεισε τον ξενοδόχο και τον άφησε να φύγει, πήγε στο Τόκιο, όπου και βρήκε τον Οσάμου να παίζει σόγκι (ιαπωνικό σκάκι) με τον δυνητικό του δανειοδότη, γιατί δεν είχε βρει ακόμα την κατάλληλη ευκαιρία να ζητήσει το δάνειο – και τότε ο Κάζουο θύμωσε πολύ, όμως ο Οσάμου, λέγεται πως του είπε: “Είναι πιο δύσκολο να περιμένεις, ή να σε περιμένουν άραγε;”. Λίγες μέρες αργότερα, εκδόθηκε το διήγημά του, “Τρέχα Μοίρε”. (…) Μ’ αυτόν τον τρόπο ξεκίνησε ο πρώτος γύρος ενός πολύ προσωπικού ταξιδιού στο μυαλό ετούτου του συγγραφέα που με στοιχειώνει μέχρι σήμερα. Η γλώσσα του άλλοτε απλοϊκή, σχεδόν παιδική, άλλοτε επιτηδευμένη, παραδίδεται συχνά στα πάθη του, ίσως – σκεφτόμουν- κάποια κομμάτια τα έγραψε μεθυσμένος ή υποφέροντας από αρρώστια, ήταν άλλωστε φιλάσθενος, σίγουρα όμως δεν πρόκειται για μια απλή μεταφορά μύθου, το προσωπικό στοιχείο διάχυτο, η συναισθηματική φόρτιση απροκάλυπτα εκεί. Ο Μοίρος τρέχει, και μαζί του, συγγραφέας και αναγνώστης, λαχανιασμένοι, βιώνουν το μαρτύριο εκείνου που κάποιος τον περιμένει».
Το «Τρέχα Μοίρε» του Οσάμου Ντάζαϊ είναι λοιπόν η αφετηρία της ανάγνωσης. Ακολουθεί ο «Εγγυητής του Φ. Σίλλερ» (μπαλάντα από την οποία εμπνεύστηκε ο Ντάζαϊ το διήγημά του), το «Δάμων και Φιντίας» του Υγίνου (μετάφραση από τα λατινικά – είναι το κείμενο απ’ το οποίο εμπνεύστηκε ο Σίλλερ τη δική του μπαλάντα), το «Δάμων και Φιντίας» του Διόδωρου Σικελιώτη (μετάφραση από τα αρχαία ελληνικά – διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία) και το «Δάμων και Φιντίας» του Αριστόξενου (μετάφραση από τα αρχαία ελληνικά), που συνιστά και την αρχαιότερη εκδοχή του μύθου.
Η επιτομή της φιλίας
Στο κατατοπιστικό της επίμετρο, η Αντα Μαργαρίτη μας πληροφορεί μεταξύ πολλών άλλων πως η ιστορία του Δάμωνα και του Φιντία («ορθότερα ένας μύθος, μιας και ο χρόνος δεν μας επιτρέπει πια να μάθουμε την αλήθεια που ταξίδεψε από το παρελθόν στο παρόν»), πέρα από τις πέντε εκδοχές του βιβλίου, η σχέση των δύο φίλων και η αφοσίωση του ενός στον άλλον πέρασε σιγά σιγά στη λογοτεχνία ως ιδιωματική έκφραση που δηλώνει τη δυνατή φιλία.
Ο Αμλετ, στην τραγωδία του Σαίξπηρ, προσφωνεί τον φίλο του Οράτιο: «Δάμωνα αγαπημένε». Το 1886, στο διήγημα «Η παράξενη υπόθεση του δρος Τζέκυλ και του κου Χάυντ» (…) Ο μύθος όμως δεν λείπει ούτε από την ελληνική συγγραφική παράδοση, καθώς τον 19ο αιώνα εμφανίζεται ιδιαίτερα συχνά στη βιβλιογραφία.
Επιπλέον, στη σύγχρονη ελληνική μουσική σκηνή συναντάμε το πρώτο συγκρότημα του Παύλου Σιδηρόπουλου «Δάμων και Φιντίας», ενώ για τους δύο φίλους μιλάει και το τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι «Δάμων και Φιντίας» σε στίχους του Νίκου Γκάτσου που λέγεται πως περιγράφει τη φιλία του τελευταίου με τον Οδυσσέα Ελύτη.
Το βιβλίο «Δάμων και Φιντίας. Πέντε εκδοχές» σε μετάφραση και επιλογή κειμένων Αντας Μαργαρίτη κυκλοφορεί μεθαύριο Τρίτη από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη, από τη σειρά «Αρθούρος». Την ίδια ημέρα, Τρίτη 12 Ιουλίου στις 8.30 μ.μ., στο art bar POEMS&CRIMES (Αγ. Ειρήνης 17 Μοναστηράκι 10551 Αθήνα) θα πραγματοποιηθεί μια μικρή γιορτή για τα τρία πρώτα βιβλία της σειράς «Αρθούρος» σε επιμέλεια του Βασίλη Τσεκούρα, ενώ παράλληλα θα εορταστεί η κυκλοφορία και του «Δάμωνα».