Υπάρχουν ολόκληροι δρόμοι σε πολλές συνοικίες της Αθήνας που στις δεκαετίες που θα ακολουθήσουν, θα συγκινούν και θα περπατιούνται γιατί θα έχουν ατμόσφαιρα και ιστορικό βάθος. Το νιώθω ήδη από τώρα, ιδίως στις περιοχές εκείνες όπου υπάρχουν πολυκατοικίες σωστά μελετημένες, σε δρόμους όπου μπορεί να δει κανείς και παλαιότερες μονοκατοικίες. Δύο πολυκατοικίες, δίπλα-δίπλα, που παρατήρησα στην οδό Καρνεάδου, ξετύλιξαν μέσα μου ένα νέο νήμα για την Αθήνα όπως θα αγαπιέται στο μέλλον.
Ηταν ίσως η στιγμή, το φως, η δική μου διάθεση, και η ήρεμη κατάσταση του δρόμου. Αλλά όταν είδα πώς ακουμπούσε η μία πολυκατοικία δίπλα στην άλλη, η μία από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και η άλλη από τα μέσα της δεκαετίας του 1930, ένιωσα ότι ήμουν απέναντι στην καρδιά του 20ού αιώνα, έτσι όπως τον κατανόησε και τον εξέφρασε ο αθηναϊκός δρόμος.
Και όμως, αυτό το καθημερινό θέαμα δεν είναι αυτονόητο. Οι πολυκατοικίες του Κολωνακίου, όπως και της Μαυρομματαίων και της Φωκίωνος Νέγρη, είναι όλες προϊόντα αρχιτεκτονικών γραφείων, καθώς και πολλές ακόμη σκόρπιες σε όλες τις παλαιότερες γειτονιές, ιδίως στο Παγκράτι και την Πατησίων.
Στο μέλλον όποιος αναζητεί το ιδιαίτερο ύφος από την «κοιλιά» του 20ού αιώνα θα πηγαίνει στις περιοχές που τοποθετούσαν τα χρήματά τους οι μεσοαστοί από το 1930 έως το 1970. Στέκουν ακόμη αυτά τα κτίρια κατοικιών, οι πολυκατοικίες, ο πιο επιτυχημένος νεολογισμός της ελληνικής γλώσσας. Γηρασμένες οι περισσότερες, με άγνωστη συμπεριφορά και αντοχή για το μέλλον, αλλά τροφοί γενεών και γενεών Αθηναίων. Από μόνη της αυτή η συνθήκη ενηλικίωσης των Αθηναίων μέσα σε ένα τυπικό αθηναϊκό διαμέρισμα είναι κάτι αντικειμενικά συγκλονιστικό. Το βίωμα, δηλαδή, και η κυταρρική μνήμη που προκύπτει μέσα από την κάτοψη ενός τυπικού αθηναϊκού διαμερίσματος.
Γι’ αυτό η θέαση των προσόψεων είναι μία εμπειρία που υπερβαίνει την αρχιτεκτονική ή αισθητική αξία και γίνεται ψυχονοητική και αισθησιακή. Στο μέλλον, η αθηναϊκή πολυκατοικία θα έχει πολλαπλές ερμηνείες. Οπως ήδη με την εμφάνισή της στη δεκαετία του 1920 προκάλεσε ποταμούς κρίσεων και επικρίσεων, έτσι και στο μέλλον, 100 και πλέον χρόνια μετά τη μαζική ανοικοδόμηση, η Αθήνα, ως κατ’ εξοχήν πόλη του 20ού αιώνα, θα προκαλεί διαφορετικές γνώμες από σήμερα. Η πολυκατοικία με τις πολλές διαβαθμίσεις της, θα αποσπαστεί από τη γενίκευση και θα αποκτήσει ποιότητες.
Το μέλλον θα μας βοηθήσει επίσης να ξεπεράσουμε τις τομές στον χρόνο, όπως τις κατανοούμε σήμερα. Δεν είναι βέβαιο ότι θα επιζήσει –όπως υπάρχει σήμερα– η στρεβλή διάκριση ανάμεσα στα «νεοκλασικά» και τις «πολυκατοικίες», καθώς η εξέλιξη της ζωής θα μεταβάλει τα κριτήρια. Οπως δεν είναι βέβαιο ότι θα επιζήσει ως πρωτεύων ο διαχωρισμός ανάμεσα στην προπολεμική και μεταπολεμική Αθήνα, καθώς νεότερες τομές, πιο σημαντικές και πιο νωπές, θα κυριαρχήσουν. Η φωτογραφία με τη γειτνίαση των δύο πολυκατοικιών της Καρνεάδου, η μία λίγο πριν τον πόλεμο και η άλλη λίγο μετά τον πόλεμο, μας δείχνει ότι στα μάτια του αυριανού διαβάτη, και οι δύο θα ανήκουν στην ίδια εποχή, θα προέρχονται από μια παλιά Αθήνα, από την οποία δεν θα υπάρχουν ζώσες μνήμες. Είναι η Αθήνα που θα υποδεχθεί την πόλη μετά την κρίση, αυτή που θα ορίσει τη μεγαλύτερη τομή.