Σπουδές και προσεγγίσεις στο σολωμικό κληροδότημα

Σπουδές και προσεγγίσεις στο σολωμικό κληροδότημα

4' 6" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Π. Δ. ΜΑΣΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗΣ

Σολωμικά. Μελετήματα και Αρθρα»

εκδ. Δόμος, 2016, σελ. 224

Ο λόγος για τον Σολωμό ποτέ δεν είναι οριστικός. Οχι ως προς την αξιολόγηση του έργου του, αλλά ως προς τις γωνίες θέασης και πρόσληψής του. Αλλωστε, αυτή είναι η φύση των μεγάλων δημιουργών και των δημιουργημάτων τους: να προκαλούν συνεχώς νέες προσεγγίσεις με νέα εργαλεία, νέες αναγνώσεις, νέες ερμηνείες ή και παλαιότερες ανανεούμενες. Και το έργο τους –παρ’ όλες τις επισωρεύσεις, καίριες και ουσιαστικές ή ασήμαντες– να παραμένει πυρηνικό ως πρόκληση αναγνωστικής απόλαυσης και ως εμπύρευμα για νέες επιδόσεις στη φιλολογία και τις ανθρωπιστικές επιστήμες γενικότερα.

Το σολωμικό έργο είχε και έχει σημαντικούς θεράποντες. Ανάμεσά τους, στις μέρες μας, και ο Π. Δ. Μαστροδημήτρης, ομότιμος καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και επιφυλλιδογράφος της «Καθημερινής» κατά τη δεκαετία του ’60, του οποίου η «Εισαγωγή στη Νεοελληνική Φιλολογία» είναι έτοιμη για την 9η έκδοσή της. Τα κατά καιρούς δημοσιευμένα κείμενά του για τον Σολωμό, τώρα συγκεντρώθηκαν σε έναν τόμο με τίτλο «Σολωμικά. Μελετήματα και Αρθρα», εκδόθηκαν από τις Εκδόσεις Δόμος και διατίθενται από τις Εκδόσεις Εν πλω, των Αθηνών.

Στην έκδοση αυτή –αφιερωμένη στη μνήμη του Γεωργίου Θ. Ζώρα– ο καθηγητής Μαστροδημήτρης προτάσσει σύντομα, αλλά πυκνά «Προλεγόμενα», ενώ τα μελετήματά του κλείνουν με το «Διονύσιος Σολωμός και Ανδρέας Κάλβος: Αναψηλάφηση μιας παλαιάς ιστορίας». Και τα δύο αυτά κείμενα δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Ο τόμος ολοκληρώνεται με τις αναφορές των πρώτων δημοσιεύσεων, την εργογραφία του συγγραφέα και τα απαραίτητα ευρετήρια.

Στην παρουσίαση αυτή των «Σολωμικών» του Μαστροδημήτρη, αντί μιας αναφοράς των επί μέρους, προκρίναμε σκόπιμο να δώσουμε μερικά αποσπάσματα από τα «Προλεγόμενά» του, που φέρουν τον υπότιτλο «Το επίτευγμα του Σολωμού και η επάρκεια των σολωμικών μελετών», όπου μετά την τοποθέτηση του ιδίου απέναντι στο σολωμικό έργο, με πυκνές νοήματος παρατηρήσεις, προβαίνει σε σύντομες και καίριες αποτιμήσεις της συμβολής του καθενός από τους ουσιαστικότερους των σολωμιστών μας, Ελλήνων και ξένων, από τον Στάη και τον Πολυλά έως τον Δημήτρη Αγγελάτο των ημερών μας.

Υποστηρίζοντας την πρώτιστη θέση του Σολωμού στον νεοελληνικό κανόνα αποφαίνεται ότι: «Η ποίηση του Σολωμού συνιστά μέσα στη νεοελληνική λογοτεχνία την οργανικότερη και σπουδαιότερη έως τότε αλληλουχία διανοητικών, ηθικών και συναισθηματικών δυνάμεων». Εως την εμφάνιση του Παλαμά, που έφτασε «και αυτός σε κορυφώσεις» οι οποίες όμως κατανέμονται μέσα σε ένα «ποιοτικά διαβαθμισμένο σύνολο έργου», ενώ (υπονοώντας την αποσπασματικότητα του ποιητή του «Λάμπρου») αντιθέτως, «ο Σολωμός δεν υποχώρησε στον πειρασμό ολοκληρώσεων που εγκυμονούσαν τον κίνδυνο αποδυνάμωσης».

Σε ό,τι αφορά τον φιλοσοφικό Σολωμό, ο Μαστροδημήτρης σημειώνει πως «διέθετε διανοητικήν ισχύ και έγκυρη γνωστική εμπειρία» για να διευκρινίσει ότι: «Σε κανένα σημείο της ποίησης και των πεζών κειμένων του δεν παρατηρείται ίχνος πρωτογονισμού και ανορθολογικής κοσμοαντίληψης ή συγκεχυμένης πρόσληψης διαστάσεων της πραγματικότητας». Και παρακάτω: «Στερεότητα και διαύγεια χαρακτηρίζουν τον ηθικό συνειδησιακό κόσμο του Σολωμού. Και ενώ η καθαρά αφαιρετική αντίληψη του ηθικού “χρέους” διέπεται από αυστηρότητα καντιανού βαθμού, οι συγκεκριμένες μορφοποιήσεις της μέσα στα κείμενα συνδυάζονται με ανθρωπιστική κατανόηση της τραγικότητας που προκαλούν οι αδυναμίες των ανθρώπων».

Ακόμα, ο Μαστροδημήτρης, υπαινισσόμενος την κατά Σολωμού κριτική για τις στροφές του «Υμνου» σχετικά με την άλωση της Τριπολιτσάς και τον πνιγμό των Τούρκων στον Αχελώο, αντιτάσσει: «Ο ποιητής συλλαμβάνει εξαρχής τον αγώνα του Ελληνισμού ως πράξη δικαιοσύνης». Το έργο του «δεν προκαλεί ενθάρρυνση της εθνικής αυταρέσκειας, του συμβατικού πατριωτικού λόγου ή και της εκτροπής προς τον εθνικισμό (παρά μόνο υπό ριζικά λανθασμένη πρόσληψη). Η έγκυρη λειτουργία του είναι εντελώς αντίθετη: διαρκής υπόμνηση του “αληθούς” ως “εθνικού”».

Στο τελευταίο μελέτημα του τόμου, μέσα από τις αναφορές στις μέχρι σήμερα σχετικές μελέτες, επανατίθεται το ερώτημα αν συναντήθηκαν ο Κάλβος με τον Σολωμό κατά την πολυετή συμπαρουσία τους στην Κέρκυρα. Ακριβώς για να τονίσει το αναπάντητο μέχρι τώρα του ερωτήματος ο συγγραφέας απαντά: Ναι. Συναντήθηκαν στο Μουσείο Σολωμού – Κάλβου και Επιφανών Ζακυνθίων, όπου βρίσκονται τα οστά τους.

Συνύπαρξη Κάλβου και Σολωμού

Ας επιτραπεί τέλος, στον υπογράφοντα –στο ίδιο πνεύμα της απάντησης Μαστροδημήτρη– να προσθέσει, εδώ, με την ελπίδα ότι δεν κομίζει γλαύκα ες Αθήνας, τη δική του μικρότατη συμβολή: Στο μηνιαίο περιοδικό «Journal des Savans» που έβγαινε στο Παρίσι, στο τεύχος Σεπτεμβρίου 1824, οι δύο ποιητές μας συνυπάρχουν και «συναντώνται» στην ανυπόγραφη βιβλιογραφική στήλη των «Νέων βιβλίων» και μάλιστα στην ίδια σελίδα, την 572. Ο Κάλβος απαντάται στα βιβλία που εκδόθηκαν στη Γενεύη και ο Σολωμός στα ιταλικά. Ανάμεσά τους μόνον μία Ελληνίδα της Ιταλίας, η Αγγέλικα Πάλλη, τα ποιήματα της οποίας εκδόθηκαν το 1824 στο Λιβόρνο.

Συγκεκριμένα έχουμε:

Για τον Ανδρέα Κάλβο:

Η ΛΥΡΑ, ΩΔΑΙ, La lyre, odes en grec moderne, par A. Calbo, avec un vocabulaire. Genève, Cherbuliez; et Paris, Lecointe et Durey, 1824, 154 pages in-8ο.

Για τον Διονύσιο Σολωμό:

Rime improv[v]isate dal conte Dionisio Salamon, Zacintio. Corfù, stamperia del governo, 1823, in-8ο.

Πρόκειται για τη 2η έκδοση της συλλογής· η πρώτη είχε τυπωθεί το 1822.

Βέβαια το έτος εκείνο, το 1824, ο Κάλβος βρισκόταν στη Γενεύη και ο Σολωμός στη Ζάκυνθο. Ο πρώτος σίγουρα διάβασε, τότε, τη βιβλιογραφική αναφορά και τη «γειτνίασή» του με τον συμπολίτη του. Ο Σολωμός;

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή