Πόρτο: Ξαφνικός έρωτας

Γλυκά μελαγχολική, αλλά πάντα σαγηνευτική, η πόλη των θαλασσοπόρων έχει κάτι από το διάσημο κρασί που παλαιώνει στα κελάρια της: δεν γίνεται να μην της υποκλιθείς.

Ορμητήριο τολμηρών εξερευνητών και διάσημων θαλασσοπόρων, λουσμένο από τα άγρια νερά του Ατλαντικού και με μια περιρρέουσα μελαγχολική ατμόσφαιρα να σκιαγραφείται στα ημιφωτισμένα στενά του ιστορικού του κέντρου και στα πρόσωπα των εσωστρεφών κατοίκων του, το Πόρτο έχει κάτι από τη διαδικασία παλαίωσης του περιώνυμου κρασιού…

Από τη στιγμή της άφιξης στο απαστράπτον αεροδρόμιο Francisco Sá Carneiro, ένα ζεστό χαμόγελο ακολουθεί τον ταξιδιώτη που προσγειώνεται για πρώτη φορά στο σημείο αυτό της Δυτικής Ιβηρικής. Το light rail με μόλις 1,85 € (ενδεικτικό των γενικότερα χαμηλών τιμών, που σε συνδυασμό με την υψηλή ποιότητα υπηρεσιών αναδεικνύουν το Πόρτο σε πρωταθλητή των ευρωπαϊκών value for money προορισμών) μέσα σε 40΄ με μεταφέρει στη μνημειακή πλατεία Αliados. Λίγο αργότερα κατηφορίζω τα δαιδαλώδη λιθόστρωτα σοκάκια της γραφικής συνοικίας Ribeira, που είναι στολισμένα με γιρλάντες από φρεσκοαπλωμένες μπουγάδες, και κατευθύνομαι στις εκβολές του ποταμού Douro, που διατρέχει ασάλευτα τις δύο παρόχθιες ζώνες της σαγηνευτικής αυτής πρωτεύουσας του πορτογαλικού Βορρά.

Σύμβολο της πόλης, η διώροφη μεταλλική αψιδωτή γέφυρα Dom Luís I σχεδιάστηκε από τον Téophile Seyrig, συνεργάτη του Αϊφελ. Συνδέει το κυρίως αμφιθεατρικό τμήμα με την απέναντι πλευρά της Vila Nova de Gaia, εκεί όπου βρίσκονται τα κελάρια γεμάτα βαρέλια με Πόρτο, το γλυκό κρασί-σήμα κατατεθέν της πόλης, που ωριμάζει και φυλάσσεται έτοιμο για εξαγωγή στα πέρατα της οικουμένης.

Επιλέγω ανάμεσα στις εταιρείες παραγωγής που προσφέρουν οργανωμένες ξεναγήσεις στα κελάρια τους, οι οποίες ολοκληρώνονται με οινικές δοκιμές. Επειτα, συνεχίζω με κατεύθυνση προς τον ωκεανό για μία ακόμα πιο πανοραμική, παραποτάμια άποψη του πολύχρωμου ψηφιδωτού της πόλης, που έχει ανακηρυχθεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Την εικόνα συμπληρώνουν οι χαρακτηριστικές κεραμιδένιες στέγες και ο ρωμανικός καθεδρικός Sé do Porto, αλλά και οι επίπεδες -και τόσο χαρακτηριστικές- βάρκες rabelos με τα φαρδιά τραπεζοειδή πανιά: παλιότερα χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά των βαρελιών με το γλυκό βαθυκόκκινο κρασί, που παράγεται από τους κλιμακωτούς αμπελώνες της κοιλάδας του Douro.

Τα σημάδια του χρόνου

Πέρα από τις διάχυτες μαυριτανικές επιρροές, το Πόρτο διαθέτει ένα εκλεκτικό μείγμα από σημάδια συγκρατημένης εγκατάλειψης, που προσδίδουν σε όλη την πόλη μια ραφιναρισμένη πατίνα χρόνου. Τα παλιά του σπίτια με τις παστέλ, ξεφτισμένες προσόψεις και οι πολυάριθμες μπαρόκ εκκλησίες (ξεχωρίζουν η Igreja dos Clérigos με τον ομώνυμο πύργο, καθώς και οι Igreja do Carmo, Igreja de Santo Ildefonso, Igreja de Santo António dos Congregados) με τα ζωγραφιστά κεραμικά πλακάκια azulejos (μολονότι το πιο έξοχο δείγμα παραμένει το εκπληκτικό σύνολο με ιστορικές αναπαραστάσεις στον προθάλαμο του σιδηροδρομικού σταθμού-έργου τέχνης São Bento) δημιουργούν μια αίσθηση αισθητικής ασφάλειας. Και αποτελούν μια πολύ ενθαρρυντική ένδειξη του ότι, παρά το δικτατορικό καθεστώς που άφησε το αποτύπωμά του στον ψυχισμό των γηγενών λόγω Σαλαζάρ, το Πόρτο διατήρησε σε μεγάλο βαθμό το εύρος της αρχιτεκτονικής του πολυσυλλεκτικότητας. Kαι φυσικά, με αφορμή την ανάληψη του θεσμού της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας το 2001, αλλά και του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου Ποδοσφαίρου το 2004, το σώμα της πόλης εμπλουτίστηκε με σύγχρονες αθλητικές εγκαταστάσεις, όπως το Estádio do Dragão, αλλά και μεταμοντέρνα κτίσματα, με πιο χαρακτηριστικό το πολυγωνικό, εύπλαστο και στιβαρό ταυτόχρονα, με τεράστιες επιφάνειες γυμνού σκυροδέματος, Casa da Música, διά χειρός Rem Koolhaas, στο προάστιο Boavista με τις δύο αίθουσες συναυλιών άριστης ακουστικής.

Στο ίδιο μήκος κύματος, συνεχίζω δυτικότερα προς έναν από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς οργανισμούς της χώρας. Το Ιδρυμα Σύγχρονης Τέχνης Serralves περιλαμβάνει σε ένα καταπράσινο πάρκο 18 στρεμμάτων το κεντρικό μουσείο -σχεδιασμένο από τον Álvaro Siza Vieira, εμβληματική φιγούρα του κινήματος του μοντερνισμού-, μια art deco villa και διάσπαρτα γλυπτά και installations στους κήπους του, με το «Plantoir» του Claes Oldenburg να τραβάει τα βλέμματα των επισκεπτών. Μετά από μια χορταστική βόλτα στο παραλιακό μέτωπο, πίσω στο κέντρο για μια στάση σε ένα από τα ωραιότερα βιβλιοπωλεία του κόσμου. Στην περίφημη art nouveau με νεο-γοτθικά στοιχεία Livraria Lello, με την ιδιαίτερη, πολυεπίπεδη ελικοειδή σκάλα αλλά και τα εντυπωσιακά βιτρό, σύχναζε μεταξύ άλλων και η συγγραφέας J.K. Rowling, όταν δίδασκε Αγγλικά στο Πόρτο. Το μαγικό αυτό μέρος αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τη σειρά βιβλίων της με πρωταγωνιστή τον Χάρι Πότερ! Αφού έχω μασουλήσει μερικά ακόμη pastéis de nata, τα πεντανόστιμα γλυκάκια με τραγανό φύλλο και κρέμα κάσταρντ, οδεύω προς άφεση αμαρτιών (!) στον γοτθικό εξωτερικά ναό του São Francisco, με τον ολόχρυσο μπαρόκ εσωτερικό διάκοσμο. Με το δωδεκάμορφο Δένδρο του Ιεσσαί η πολυτέλεια φτάνει στο αποκορύφωμά της κι εγώ εύχομαι να επιστρέψω σύντομα για πιο διεξοδικές εξερευνήσεις στα πολύ υποσχόμενα προάστια της πόλης και της ευρύτερης αυτής οινικής περιφέρειας της Πορτογαλίας.

ΜΥΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΚΑΛΟΦΑΓΑΔΕΣ

Ο αρχισυντάκτης του «Γαστρονόμου» μάς εξηγεί τους λόγους για τους οποίους το Πόρτο είναι η πόλη-παράδεισος των απανταχού foodies.

Στο χώρο παλαίωσης του οινοποιείου Quinta do Bomfim.

KEIMENO: ΑΓΓΕΛΟΣ ΡΕΝΤΟΥΛΑΣ

Σε μπαρ, εξειδικευμένα και άλλα, σε ανεπιτήδευτα μικροφαγεία ή σε upscale εστιατόρια, όπου και αν δοκίμασα Πόρτο, η εμπειρία ήταν -αυτονοήτως- καλή. Η δε τιμή χαμηλότατη – δύσκολα ξεπερνούσε τα 3-5 ευρώ το ποτήρι. Οι μαγαζάτορες της πόλης τιμούν τον πελάτη τους και τον οβολό του. Δεν πουλάνε μούρη, το κρασί τους πουλάνε. Καμαρώνουν γι’ αυτό και το διαφημίζουν με κάθε ευκαιρία. Θεωρούν δε την επίσκεψή σου λειψή αν δεν κανονίσεις μια βόλτα στη Vila Nova de Gaia, τη μικρή κωμόπολη στην αντίπερα όχθη του ποταμού Douro. Εκεί βρίσκονται τα θεόρατα, παμπάλαια κελάρια των οινοποιείων, όπου παλαιώνει το Πόρτο σύμφωνα με το νόμο. Βρέξει-χιονίσει, πρέπει να «χτυπήσεις» μια ξενάγηση στην Taylor’s, στη Ramos Pinto, στη Sandeman ή σε μία από τις άλλες κάβες οινοποιείων, για να δοκιμάσεις, να αγοράσεις, να μάθεις την ιστορία του πιο θρυλικού κρασιού της Πορτογαλίας. Τοπόσημο που αντέχει στο χρόνο, τα πέτρινα αυτά κελάρια με τις ατέλειωτες σειρές βαρελιών είναι ίσως και το μόνο θέαμα που μπορεί να συναγωνιστεί σε ομορφιά την πυκνή, πολύχρωμη «τοιχογραφία» των σπιτιών στην Caixa Ribeira, την προστατευμένη από την UNESCΟ παραποτάμια γειτονιά του Πόρτο. Εντάξει, μέχρι να βρεθείς στην κοιλάδα του Douro…

Ενα γεωργικό θαύμα

Το Πόρτο είναι ταυτισμένο με το γλυκό κρασί που φέρει το όνομά του με τον τρόπο που η Καμπανία (γαλλιστί Champagne) είναι διάσημη για το φίνο αφρώδες της. Λογικό, καθότι η ιστορία του είναι μακραίωνη και η αξία του για την τοπική οικονομία μεγάλη. Το κρασί έδωσε στην περιοχή πλούτο, δύναμη και φήμη. Ιστορικοί λόγοι το έκαναν γνωστό εκτός συνόρων: ο Αγγλογαλλικός Πόλεμος των αρχών του 18ου αιώνα αντικατέστησε στα εγγλέζικα δείπνα τους φράγκικους οίνους με τα διαμάντια του πορτουγέζικου Βορρά. Μάλιστα, υπεγράφη συμφωνία που κρατούσε το φόρο εισαγωγής των κρασιών χαμηλό. Δημοφιλέστερο όλων το Πόρτο, στο οποίο οι Αγγλοι έδωσαν το όνομα της γενέτειράς του. Η δημοφιλία του έφερε επενδυτές από τη Γηραιά Αλβιώνα. Υπάρχουν ακόμα εγγλέζικες ή αγγλο-πορτογαλικές επιχειρήσεις στην πόλη – εξ ου και τα αγγλοσαξονικά ονόματα αρκετών οινοποιείων.

Μπορεί στα κελάρια της Vila Nova de Gaia το Πόρτο να αποκτά τις γοητευτικές του ρυτίδες, ο χαρακτήρας του όμως θα διαμορφωθεί στις quintas, στους αμπελώνες και στα οινοποιεία της κοιλάδας του Douro, του ποταμού που διασχίζει την επαρχία Porto e Norte από την Ισπανία μέχρι το Πόρτο και τον Ατλαντικό. Η περιοχή καλλιεργείται από τον 4ο αιώνα. Είναι μάλιστα η μεγαλύτερη ορεινή οινοπαραγωγός περιοχή στον κόσμο και μετά το Tokaj στην Ουγγαρία και το Chianti στην Ιταλία η παλαιότερη προστατευόμενη αμπελουργική ζώνη.

Αν δεν το έβλεπα, δεν θα το πίστευα: όλη η κοιλάδα είναι κυματιστή! Η κατωφέρεια στις πλαγιές των βουνών είναι μεγάλη, όμως οι Πορτογάλοι δεν το έβαλαν κάτω: πολλαπλασίασαν την καλλιεργήσιμη γη φτιάχνοντας αναβαθμίδες. Οπως οι Κυκλαδίτες.

Τα αμπέλια είναι διάφορων ποικιλιών και καλλιεργούνται όλα μαζί – ο οινοποιός πρέπει να παρακολουθεί την καλλιέργεια στενά για να δει τι χαρμάνι θα φτιάξει για τη συνταγή του. Τα κλήματα είναι ξερικά, το καλοκαίρι στεγνώνουν και γεμίζουν σάκχαρα, το χειμώνα πίνουν τη βροχή που έχει αποταμιεύσει το σχιστολιθικό έδαφος. Τα γύρω βουνά προστατεύουν την κοιλάδα από τη σαρωτική αύρα του Ατλαντικού, ορίζοντας το μικροκλίμα: ξηρά, θερμά καλοκαίρια και ψυχροί χειμώνες. Η συγκομιδή γίνεται τον Σεπτέμβρη, με το χέρι – πού να μπει μηχάνημα σε αυτές τις λωρίδες γης;

Αφού φτιαχτεί το χαρμάνι και τα σταφύλια πιεστούν, ο μούστος ζυμώνεται σε δεξαμενές για 48 ώρες. Τότε οι οινολόγοι θα εισαγάγουν ένα ουδέτερο απόσταγμα που σταματά την αλκοολική ζύμωση, με αποτέλεσμα ένα κρασί ενισχυμένο και γλυκό -καθότι περιέχει σάκχαρα που δεν έγιναν αλκοόλ- και με υψηλούς αλκοολικούς βαθμούς λόγω του μπράντι που εισήχθη. Τη διαδικασία θα σας εξηγήσουν σε όλα τα κτήματα της κοιλάδας. Οι ξεναγήσεις και οι γευσιγνωσίες είναι δουλεμένες στην εντέλεια. Δεν θα μπορούσε να είναι κι αλλιώς – την περιοχή επισκέπτονται εκατομμύρια τουρίστες το χρόνο. Σας προτείνω ανεπιφύλακτα το οινοποιείο Quinta do Bomfim της μικρομεσαίας εταιρείας Symington, με θέα στο ποτάμι. (Pinhão, +351254730370)

Κάθε Πορτο και η ιστορία του

Ανάλογα με τη συνταγή, τον τρόπο και το χρόνο παλαίωσής τους προκύπτουν τέσσερις βασικοί τύποι Πόρτο. Το πιο «καθημερινό» Ruby ωριμάζει μέχρι 6 χρόνια σε δεξαμενές ή βαρέλια προτού εμφιαλωθεί. Είναι γλυκό, ευκολόπιοτο, με αρώματα μαύρων και κόκκινων φρούτων. Μόλις ανοιχτεί, αντέχει 1-2 μήνες. Τo πιο σοφιστικέ Tawny παλαιώνει σε δρύινα βαρέλια για 10, 20, 30 ή 40 χρόνια. Εχει χρώμα κεχριμπαρένιο, πλούσιο στόμα, αρώματα ξερών φρούτων, φρουί γλασέ, ξύλου, καραμέλας γάλακτος. Μπορούμε να το κρατήσουμε κλειστό για αρκετά χρόνια. Το Vintage παράγεται συγκεκριμένες χρονιές με εξαιρετική σοδειά. Στο βαρέλι μένει για 2 χρόνια, ενώ παλαιώνει στο μπουκάλι για αρκετές δεκαετίες. Χρώμα βυσσινί, βελούδινο στόμα, αρώματα δαμάσκηνου και μούρων, επίγευση με νότες καφέ και μπαχαρικών. Μόλις ανοιχτεί, πρέπει να το πιούμε εντός ολίγων ημερών.

Παράγονται και λευκά Πόρτο, ξηρά, ημίγλυκα ή γλυκά, που παλαιώνουν για 2-3 χρόνια. Αν περάσουν από βαρέλι, το χρώμα τους βαθαίνει.  

9 στάσεις για φαγητό

Λίγα είναι τα τουριστικά μαγαζιά στο Πόρτο και αυτά… βγάζουν μάτι. Ακόμα και στην παραποτάμια Caixa Ribeira θα βρείτε αξιοπρεπείς λύσεις για φαγητό. Τι θα φάτε; Ψάρια και θαλασσινά όλων των ειδών (ο μπακαλιάρος και οι σαρδέλες είναι τα εθνικά ψάρια των Πορτογάλων) μαγειρεμένα με δεκάδες τρόπους, εντόσθια και πατσάδες (tripas) κοκκινιστούς και λεμονάτους, χοιρινό και αλλαντικά από χοίρο, τυριά. Δημοφιλές street food, αν και αρκετά βαρύ, είναι η Francesinha, ήτοι η Γαλλιδούλα, ένα υπερχορταστικό σάντουιτς με κρεατικά (χαμόν, ψητό χοιρινό, διάφορα λουκάνικα), καλυμμένο με μια σος μπίρας, τυριού, ντομάτας. Από γλυκό, θα πετύχετε το υπέροχο pastel de nata και άλλα γλυκίσματα με βάση τον κρόκο του αυγού (η παραδοσιακή πορτουγέζικη ζαχαροπλαστική είναι αυγουλάτη). Προς την πλευρά του Ατλαντικού θα βρείτε καλά ταβερνεία με φρέσκο ψάρι και θαλασσινά.

Στο κεντρο και στη Vila Nova de Gaia

Cantihno do Avillez: Στην «καντίνα» του ο σεφ José Avillez σερβίρει funky, πειραγμένη πορτουγέζικη κουζίνα. Θα παραγγείλετε με τη λογική του μεζέ. Μικροπαρεμβάσεις μοριακές δεν ξενίζουν, αντιθέτως απογειώνουν τα πιάτα. Οι γαρίδες είναι ποίημα, το ίδιο και ο μπακαλιάρος με κρουτόν, αυγό μελάτο και σφαιρίδια ελιάς. Ο χώρος νεανικός, κεφάτος, αμβλύνει κοινωνικές και ηλικιακές διαφορές. (Rua Mouzinho da Silveira 166, Porto, +351223227879)

Comer e Chorar Por Mais: Deli που σερβίρει στο όρθιο τυρί, αλλαντικά και κρασί, παράδεισος για τους foodies. Θα βρείτε εκλεκτά ντόπια τυριά, απαστερίωτα και μη, φρέσκα και παλαιωμένα μέχρι μουδιάσματος τoυ ουρανίσκου. Ανοίξτε ένα μπουκάλι ξηρό Πόρτο και απολαύστε, μεταξύ άλλων, ένα queijo das serras, το ντόπιο αιγοπρόβειο κεφαλάκι από το οποίο αφαιρείτε ένα καπάκι και «ξεγουβιάζετε» το «μελάτο» εσωτερικό του. Must το 100% κρίθινο ψωμί με μέλι. Μετά, ψωνίστε για το σπίτι. (Rua Formosa 300, Porto, +351916641607)

Mercado Bolhão: Η κεντρική αγορά του Πόρτο είναι περισσότερο για χάζεμα, όμως στο βάθος έχει ένα ταβερνάκι που σερβίρει τηγανητή φρέσκια σαρδέλα με σαλάτα. (Rua de Fernandes Tomás, Porto)

DOP: Οι λάτρεις του fine dining ομονοούν πως είναι το καλύτερο εστιατόριο της πόλης. Ανήκει στον Rui Paula, έναν από τους μεγαλύτερους Πορτογάλους σεφ. Στην υπέρκομψη σάλα του με την εκπληκτική μπουαζερί στους τοίχους απόλαυσα τέλεια ψημένο φιλέτο φρέσκου μπακαλιάρου και ένα υψηλής γευστικής αξίας ριζότο αστακού. Μην παραλείψετε το γλυκό. (Largo São Domingos 18, Porto, +351222014313)

Taberna da Villa: Αυθεντικές πορτουγέζικες συνταγές και εξαιρετικό σέρβις σε μια αστικού τύπου ταβέρνα που αγαπούν οι ντόπιοι. (Rua Delfim de Lima 2668, Gaia, +351227121146)

Majestic: Ενα αρ ντεκό κόσμημα που κοντεύει τα 100. Μην πάτε για φαγητό, είναι ακριβό χωρίς λόγο. Καθίστε για καφέ ή τσάι και γλυκίσματα. Η ουρά αναμονής είναι συνήθως μεγάλη. (Rua Formosa 339, Porto,+351223395220)

Στην κοιλάδα του Douro

Conceitus: Οι Financial Times έχουν εξυμνήσει την κουζίνα του εστιατορίου που βρίσκεται στον ξενώνα του οινοποιείου Quinta Nova de Nossa Senhora do Carmo. Οχι άδικα. Ντόπια προϊόντα μαγειρεύονται με τρόπο απλό, αλλά σοφιστικέ. Εξαίσιο το φιλέτο μπακαλιάρου με ψητή μελιτζάνα χαραγμένη μπακλαβαδωτά. Αν έχει καλό καιρό, καθίστε έξω, μέσα στα αμπέλια – η θέα στον Douro είναι αποστομωτική. (Quinta Nova 5085-222 Covas do Douro, +351254730430)  

Morgadio da Calçada: Στο-λες-και-είναι-βγαλμένο-από-μεσαιωνικό-παραμύθι-χωριό Provesende βρίσκεται ο ξενώνας του οινοποιού Manuel Vilas-Boas. Με τους υπόλοιπους επισκέπτες μοιραστήκαμε ντόπια πορτογαλέζικα φαγητά και ένα υπέροχο χειροποίητο πρωινό.

Το κλου; Το εξαιρετικό ψωμί από τον ξυλόφουρνο του χωριού που θα πας μαζί με τον οινοποιό να πάρεις το πρωί. (Provesende, +351254732218)  

Veladouro: Εξαιρετικό ταβερνείο στο Pinhão, με ντόπια φαγητά και εκλεκτά κρασιά. Δυνατό τόσο στα ψάρια όσο και στα κρεατικά. (Rua da Praia 3, Pinhão, +351254738166)