Απέναντί μας, η σκηνή του διάσημου Ωδείου έχει μετατραπεί σε φρουρούμενο χώρο υποδοχής προσφύγων που αναζητούν ένα καλύτερο αύριο. Ο τόπος μπορεί να μοιάζει με το Γιβραλτάρ ή τη Λαμπεντούζα ή κάποιο ακριτικό νησί του Αιγαίου. Τόπος διάβασης, transit, εκεί όπου τα όρια (ηθικά, αξιακά, ερωτικά, πολιτισμικά) ελέγχονται, δοκιμάζονται…
Απόψε οι μελωδίες της εμβληματικής όπερας του Ζωρζ Μπιζέ θα πλημμυρίσουν το Ηρώδειο, με ένα ιδιαίτερα μοντέρνο ανέβασμά της από την Εθνική Λυρική Σκηνή. Πρόκειται για τη δεύτερη μεγάλη καλοκαιρινή της παραγωγή, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, που φωτίζει την ιστορία της Κάρμεν και του Δον Χοσέ υπό το πρίσμα της σημερινής εποχής, τόσο σκηνοθετικά όσο και μουσικά.
Η Κάρμεν είναι εργάτρια σε καπνεργοστάσιο της Σεβίλλης, το οποίο φρουρείται από στρατιώτες. Βρίσκεται κατηγορούμενη όταν αρνείται να απολογηθεί για έναν καβγά στον επικεφαλής της φρουράς. Αποπλανεί τον δεκανέα που θα την οδηγούσε στη φυλακή, τον Δον Χοσέ, που είναι λογοδοσμένος με τη χωρική Μικαέλα. Εκείνος, γοητευμένος, αφήνει την Κάρμεν να δραπετεύσει και γι’ αυτό καταλήγει ο ίδιος στη φυλακή. Οταν αποφυλακίζεται, η Κάρμεν τον πείθει να λιποτακτήσει, καθώς σκέφτεται ότι μπορεί να φανεί χρήσιμος στους λαθρεμπόρους συνεργούς της. Γρήγορα όμως τον βαριέται και αφήνεται στη γοητεία (ερωτεύεται;) ενός ταυρομάχου, του Εσκαμίγιο. Στο βουνό, κρησφύγετο των λαθρεμπόρων, εμφανίζονται την ίδια νύχτα ο Εσκαμίγιο αναζητώντας την Κάρμεν, και η Μικαέλα, που λέει στον Δον Χοσέ ότι η μητέρα του είναι ετοιμοθάνατη. Ο Δον Χοσέ προειδοποιεί την Κάρμεν ότι θα συναντηθούν πάλι. Αργότερα την εντοπίζει στις πύλες της αρένας και την παρακαλεί να φύγουν μαζί. Εκείνη αρνείται, τον απορρίπτει και ο Δον Χοσέ τη μαχαιρώνει και παραδίδεται στις Αρχές.
«Μια ιστορία για το σήμερα»
Αυτή είναι η υπόθεση της ιστορίας, που γράφτηκε πριν από 141 χρόνια. «Τα όρια της ελευθερίας, της επιθυμίας, της αυτοδιάθεσης, της διαφυγής, πάντοτε, αλλά και σήμερα περισσότερο από ποτέ, μας επιβάλλονται από παντού. Ωστόσο, και βέβαια, υπάρχουν όρια στην ελευθερία», παρατηρεί ο Στήβεν Λάνγκριτζ, καλλιτεχνικός διευθυντής της Οπερας του Γκαίτεμποργκ. Ο ίδιος, μάλιστα, παράλληλα με την καριέρα του στην όπερα, έχει πειραματιστεί πάνω στη σχέση του μουσικού θεάτρου με την εκπαίδευση και την κοινωνία σε σχολεία, νοσοκομεία, φυλακές -όπως στις βρετανικές φυλακές υψίστης ασφαλείας όπου παρουσίασε τα μιούζικαλ «West Side Story» και «Julius Caesar»-, με ομάδες ατόμων με ειδικές ανάγκες, ερασιτεχνών, κοινωνικά αποκλεισμένων.
«Είναι εντυπωσιακό το πόσα καινούργια στοιχεία μπορεί να φωτίσει μια νέα, κάθε φορά, ερμηνεία της Κάρμεν», αναφέρει στο «Κ» ο αρχιμουσικός της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Λουκάς Καρυτινός, που θα βρίσκεται στο πόντιουμ του Ηρωδείου. «Ολα τα αριστουργήματα έχουν την πρόκληση της πολυδιάστατης ερμηνείας», προσθέτει, θυμίζοντας ότι το πρώτο ανέβασμα της Κάρμεν στις 3 Μαρτίου 1875 στο Παρίσι δεν έδωσε την καταξίωση στο έργο, η οποία ήλθε με το ανέβασμά της στη Βιέννη, πέντε μήνες αργότερα.
«Ναι, αλήθεια είναι, την έχω ερμηνεύσει περισσότερες από 40 φορές»,λέει χαμογελώντας η Ισραηλινή μέτζο-σοπράνο Ρινάτ Σαχάμ, η οποία, μετά τις διθυραμβικές κριτικές για τις ερμηνείες της στο ρόλο, θεωρείται αρχετυπική Κάρμεν στο παγκόσμιο οπερατικό στερέωμα. «Αλλά κάθε φορά είναι σαν μια νέα αρχή. Κοιτάξτε αυτό το συγκλονιστικό θέατρο. Από την άλλη, αναλογιστείτε τον κόσμο γύρω μας, πώς αλλάζει. Δείτε τη ματιά του Στήβεν, φρέσκια, μια ερμηνεία πιο ρεαλιστική ενός θέματος διαχρονικού: του έρωτα και της ελευθερίας». Η Ρινάτ Σαχάμ θα μοιραστεί το ρόλο στις δύο από τις συνολικά τέσσερις παραστάσεις της Κάρμεν στο Ηρώδειο με τη Γαλλίδα μέτζο-σοπράνο Ζεραλντίν Σωβέ, η οποία εντυπωσίασε το 2009 στον ίδιο ρόλο στην Αρένα της Βερόνα, σε σκηνοθεσία Φράνκο Τζεφιρέλι και με τον Πλάθιντο Ντομίνγκο στο πόντιουμ. Το ρόλο του Δον Χοσέ θα ερμηνεύσουν ο Ιταλοαμερικανός τενόρος Λεονάρντο Καπάλμπο και ο τενόρος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Δημήτρης Πακσόγλου, σε επίσης διπλή διανομή.
Η πολύβουη «πολιτεία» της Λυρικής -στην παράσταση μετέχουν συνολικά 200 άτομα, μέλη της ορχήστρας, της χορωδίας, του μπαλέτου, της παιδικής χορωδίας, τεχνικοί, βοηθητικοί ηθοποιοί- με την κινητικότητά της επί σκηνής δίνει το σήμα ότι η πρόβα αρχίζει και πάλι. «Αγαπάμε την Κάρμεν για τη ζωντάνια της, το θάρρος της, για την άρνησή της να συμβιβαστεί. Πάνω από όλα για την επιμονή της να μάχεται για το δικαίωμα στην απόλυτη προσωπική ελευθερία και για την αφοβία της μπροστά στο θάνατο», λέει ο Στήβεν Λάνγκριτζ. «Η Κάρμεν είναι μια ιστορία για το σήμερα».
info
Η παράσταση θα παρουσιαστεί στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού στις 26, 27 και 29 Ιουλίου, www.nationalopera.gr, www.greekfestival.gr. Δείτε το σχετικό βίντεο στο www.kathimerini.gr.