Η χώρα μας, με δεδομένη την κυρίαρχη θέση της στην παγκόσμια ναυτιλία, και την πλειάδα των λιμένων της, αλλά και λόγω της διάνοιξης του δεύτερου καναλιού στη Διώρυγα του Σουέζ, μπορεί να πρωταγωνιστήσει στις δραστηριότητες του Διεθνούς Διαμετακομιστικού Εμπορίου, καθώς η σημασία της ναυτιλίας στις ενδοενωσιακές και διεθνείς μεταφορές είναι αυξανόμενη. Η προστιθέμενη αξία της χώρας μας αυξάνεται, αν στις ελεύθερες ζώνες, εντός των λιμενικών εγκαταστάσεων, δημιουργηθούν δίκτυα επιχειρήσεων (clusters) για τη συναρμολόγηση προϊόντων που προέρχονται από την Ασία με προορισμό την Ευρώπη, μέσω και της πρόβλεψης ελκυστικών φορολογικών ελαφρύνσεων, σύμφωνα με το ευρωενωσιακό κεκτημένο.
Επιπροσθέτως, η προοπτική μεταφοράς υδρογονανθράκων και ειδικά αερίου αλλά και σχιστολιθικού αερίου (Shale gas) –υπό μορφήν LNG ή CNG– από τις ΗΠΑ ως προς το τελευταίο, αλλά και η αναμενόμενη μεγάλη παραγωγή φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο (Κύπρος, Ισραήλ, Αίγυπτος, Λίβανος) καθιστούν τις προοπτικές της παγκόσμιας ναυτιλίας ακόμη πιο αισιόδοξες και ενισχύουν τις σχετικές δραστηριότητες στους λιμένες της Ε.Ε. και ιδιαίτερα της Ελλάδος, συμπεριλαμβανόμενων εκτός από τον Πειραιά των λιμένων Θεσσαλονίκης και Αλεξανδρούπολης.
Το Διεθνές Διαμετακομιστικό Εμπόριο αποκτά μεγάλη δυναμική, καθώς η χρήση containers επιτρέπει μεγάλη ευελιξία στις μεταφορές και ενισχύει περαιτέρω τη δυναμική τους. Η δυναμική ανάπτυξης των λιμένων, καθώς ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος, βασίζεται κυρίως στη δημιουργία φορτοεκφορτωτικών και αποθηκευτικών δραστηριοτήτων και ευρύτερα στην εφοδιαστική αλυσίδα (Supply Chain), δημιουργώντας χιλιάδες θέσεις εργασίας.
Η εμπειρία στο λιμάνι του Πειραιά από τις επενδυτικές δραστηριότητες της Cosco και το σχετικό «Containers Hub» αποτελούν επιβεβαίωση των ανωτέρω και χαρακτηριστικό παράδειγμα δυναμικής επέκτασης του συγκεκριμένου μοντέλου, με συνδυασμένες μεταφορές (multimodal transport), όπου ναυτιλία, λιμάνια, αποθηκευτικοί σταθμοί, τρένα και αεροδρόμια συνεργάζονται αρμονικά και παραγωγικά, γεγονός το οποίο αποτελεί μεγάλη πρόκληση για την Ελλάδα. O Πειραιάς κατατάσσεται τα τελευταία χρόνια στην όγδοη θέση, μεταξύ των κορυφαίων λιμένων της Ευρώπης (Ρότερνταμ, Αντβέρπη, Αμβούργο, Βαλένσια ) στη διακίνηση εμπορευματοκιβωτίων (TEU Twenty Feet Equivalent Unit), των οποίων ο αριθμός ανήλθε στα τρία εκατομμύρια διακόσιες ογδόντα επτά χιλιάδες (3.287), για το έτος 2015, παρουσιάζοντας αύξηση 139,4% σε σχέση με το έτος 2007.
Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας στη Μεσόγειο (Μέση της Γης) και η γεωστρατηγική της σημασία, όπου ενώνει τρεις Ηπείρους: την Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη, αποτελούν τεράστιο πλεονέκτημα για την αξιοποίηση των δύο κυριότερων τύπων θαλάσσιου εμπορίου (διαμετακόμισης και εμπορευματικής πύλης):
Στον τομέα της διαμετακόμισης (trans-shipment), όπου υπάρχει μία ενδιάμεση στάση πριν από την αποστολή των εμπορευμάτων διά θαλάσσης στον τελικό τους προορισμό, η εγγύτητα του Πειραιά με τις μεγάλες θαλάσσιες οδούς είναι αντίστοιχη με αυτήν ανταγωνιστικών λιμανιών, ενώ στον τομέα της εμπορευματικής πύλης (gateway), όπου τα εμπορεύματα έχουν τελικό προορισμό είτε την τοπική αγορά είτε την απώτερη ηπειρωτική Ευρώπη, τόσο ο Πειραιάς όσο και η Θεσσαλονίκη είναι καλά τοποθετημένες για να εξυπηρετήσουν τις αγορές της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες τα τελευταία δέκα χρόνια αναπτύσσονται με ετήσιους ρυθμούς της τάξης του 10% – 15%. Η Ευρωπαϊκή Ενωση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα λιμάνια, καθώς το εμπόριο που αφορά στις εισαγωγές και τις εξαγωγές με τρίτες χώρες διενεργείται σε ποσοστό 74% μέσω των λιμένων, ενώ το 37% του εσωτερικού εμπορίου διενεργείται επίσης μέσω των λιμένων.
Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης έχει επίσης στρατηγική σημασία, καθώς απέχει μόλις 79 χλμ. από τα βόρεια σύνορα και αποτελεί πραγματική πύλη (gateway port) για την ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης, και την Κεντρική Ευρώπη, αλλά απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις υποδομής, ώστε να καταστεί ένας σύγχρονος πάροχος λιμενικών υπηρεσιών, ενώ ο ρόλος του είναι κυρίως συμπληρωματικός ως προς το λιμάνι του Πειραιά. Η ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης ως διαμετακομιστικού κέντρου μπορεί να δώσει τη δυνατότητα διακίνησης 1 εκατ. TEUs.
Η δυναμική της απασχόλησης στον τομέα του Διεθνούς Διαμετακομιστικού Εμπορίου, σε συγκεκριμένους κλάδους και υποκλάδους των συνδυασμένων μεταφορών που περιλαμβάνουν τις θαλάσσιες μεταφορές, τις οδικές μεταφορές, τις σιδηροδρομικές μεταφορές, τις αεροπορικές μεταφορές, τη διακίνηση φορτίων και την εφοδιαστική αλυσίδα, είναι σημαντική, καθώς απασχολούνται σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία (Ιούνιος 2016: 390.124), εργαζόμενοι. Η πρόκληση της αύξησης της απασχόλησης στον ανωτέρω τομέα και στις συγκεκριμένες εξειδικεύσεις είναι τεράστια αν ευοδωθούν ορισμένες προϋποθέσεις. Ενδεικτικά αναφέρεται ως προς τη δυνητική ανάπτυξη, ότι με στοχευμένες επενδύσεις συνολικού ύψους 100 δισ. περίπου, σε χρονικό διάστημα πάνω από δέκα χρόνια, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν 600.000 περίπου θέσεις εργασίας (Ερευνα Mc Kinsey, 2011). Ενώ σύμφωνα με κλαδική μελέτη της Εθνικής Τράπεζας (Κλαδική Μελέτη, Λιμάνια Διαχείρισης Εμπορευματοκιβωτίων, 2013), μακροπρόθεσμα η επίδραση θα μπορούσε να φθάσει τα 5,1 δισ. ή 2,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2018 και στη δημιουργία 125.000 νέων θέσεων εργασίας. Βασική προϋπόθεση είναι η δημιουργία δικτύου επιχειρήσεων (clusters) στην περιοχή του λιμανιού του Πειραιά, που περιλαμβάνει σημαντικές έμμεσες επιδράσεις λόγω αυξημένης παραγωγής των κλάδων εκτός του συγκεκριμένου δικτύου. Αλλωστε μέρος των δραστηριοτήτων αυτών μπορεί να ασκηθεί από μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ενδυναμώνοντας την απασχόληση και στο πλαίσιο της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020» διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο ως μοχλοί ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας, καινοτομίας. Θα ήταν μάλιστα χρήσιμο ο νέος αναπτυξιακός νόμος να επιδοτήσει και τις συγκεκριμένες δραστηριότητες, οι οποίες αποτελούν γενικότερα μοχλό ανάπτυξης της οικονομίας και θα συμβάλουν στην ανάπτυξη της χώρας, λόγω και της γεωπολιτικής της θέσης, ως κέντρου παγκόσμιου διαμετακομιστικού εμπορίου και εν δυνάμει ενεργειακού Hub, αλλά και ως προνομιούχου τουριστικού προορισμού. Ο ανταγωνισμός στο διεθνές διαμετακομιστικό εμπόριο και στα λιμάνια καθίσταται ισχυρός, καθώς απαιτεί ισχυρές υποδομές, στην εμπορευματική και εφοδιαστική αλυσίδα, με επενδύσεις σε σύγχρονους αποθηκευτικούς χώρους όπως είναι στο Θριάσιο, στη Θεσσαλονίκη και στην Αλεξανδρούπολη, με ταυτόχρονο εκσυγχρονισμό των διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών (τρένα) και αερομεταφορών (αεροδρόμια).
Με τον στρατηγικό σχεδιασμό και την υλοποίηση του πολύπλευρου και πολυδιάστατου σχεδίου (mega project), που περιλαμβάνει τις συνδυασμένες μεταφορές και την εφοδιαστική αλυσίδα, το διεθνές διαμετακομιστικό εμπόριο που διενεργείται κυρίως μέσω των λιμένων, μπορεί να αναδείξει τη χώρα μας ως κορυφαίο πρωταγωνιστή, που θα έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία χιλιάδων θέσεων εργασίας, την αύξηση του εισοδήματος και την απαρχή με δυναμικό τρόπο της εξόδου της Ελλάδας από την κοινωνική και οικονομική κρίση.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Αγραπιδάς είναι διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου, απόφοιτος Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.