Το ΑΠΘ, και ειδικότερα το κτίριο της Νομικής Σχολής, υπέστη προσφάτως μια αυθαίρετη επί δεκαήμερο κατάληψη και αναστολή λειτουργίας του και μαζί εκτεταμένες φθορές, για την αποκατάσταση των οποίων θα απαιτηθούν σοβαρά χρηματικά ποσά, ιδίως σε μια περίοδο που το Πανεπιστήμιο αδυνατεί να ικανοποιήσει τις στοιχειώδεις οικονομικές του ανάγκες. Το ερώτημα, το οποίο κάθε λογικός άνθρωπος θα έθετε, είναι αν και ποιος ευθύνεται γι’ αυτά τα αποτελέσματα, καθώς στοιχειώδης υποχρέωση κάθε δημοκρατικής έννομης τάξης συνιστά η αναζήτηση και απόδοση των ευθυνών για τυχόν αξιόποινες πράξεις ή παραλείψεις εις βάρος της δημόσιας υπηρεσίας και περιουσίας.
Οι καταληψίες
Η πρώτη κατεύθυνση αναζήτησης των ευθυνών αφορά εκείνους που κατέλαβαν αυθαιρέτως τους χώρους του Πανεπιστημίου και προέβησαν σε φθορές. Πρόκειται για άτομα του λεγόμενου «No Borders Camp», τα περισσότερα από το εξωτερικό και από ευρωπαϊκές χώρες, όπου ανάλογα επεισόδια θα είχαν κατασταλεί εν τη γενέσει τους. Στη χώρα μας συνήθως θα ακολουθηθεί εκ των υστέρων η γνωστή διαδικασία: Η εισαγγελική αρχή θα κάνει μια προκαταρκτική εξέταση ή θα ασκήσει ενδεχομένως και ποινική δίωξη κατ’ αγνώστων για παραβίαση οικιακού ασύλου (334 § 3 ΠΚ) και διακεκριμένες φθορές (382 § 2, 3 ΠΚ) και αφού θα ερευνήσει στοιχειωδώς την υπόθεση, μη μπορώντας να εντοπίσει τους υπαίτιους, στον βαθμό που δεν υπήρξαν επ’ αυτοφώρω συλλήψεις, θα κλείσει την υπόθεση, αρχειοθετώντας την. Ετσι θα τελειώσει μία ακόμη δικαστική διερεύνηση για καταλήψεις και φθορές στο πολύπαθο Πανεπιστήμιο, με την οποία θα δίνεται η εντύπωση ότι θεσμικά λειτουργεί το κράτος δικαίου, αλλά δυστυχώς οι πραγματικές δυσκολίες εντοπισμού των υπαιτίων δεν επιτρέπουν κάτι περισσότερο.
Πιο σοβαρή όμως είναι η διερεύνηση των ευθυνών προς την κατεύθυνση των προσώπων εκείνων που θα μπορούσαν να αποτρέψουν μια τέτοια κατάσταση και/ή να φροντίσουν για την έγκαιρη και αποτελεσματική δίωξη των υπαιτίων των καταστροφών. Στην πρώτη κατηγορία αυτών των προσώπων ανήκουν οι αρμόδιες πανεπιστημιακές αρχές. Αυτές βρέθηκαν αντιμέτωπες με μια έκνομη κατάσταση, την οποία δεν θα μπορούσαν να αποτρέψουν με ίδια μέσα (φύλακες, ασφάλιση εγκαταστάσεων), οπότε η προσφυγή στην αρμόδια δημόσια δύναμη, λόγω άλλωστε και της ασκηθείσας βίας για την κατάληψη των πανεπιστημιακών χώρων, θα ήταν η μόνη αναγκαία αντιμετώπιση της κατάστασης. Εξάλλου η αστυνομική δύναμη έχει σε μια δημοκρατική έννομη τάξη το μονοπώλιο της βίας, όπου η δράση της διέπεται από νόμους και ελέγχεται από μια ανεξάρτητη Δικαιοσύνη. Από ό,τι δείχνουν τα πράγματα, δεν φαίνεται πάντως να υπήρξε εδώ κάποια ολιγωρία των πανεπιστημιακών αρχών, καθώς αυτές αρνήθηκαν ορθώς να δώσουν άδεια στους καταληψίες, έλαβαν τα όποια μπορούσαν προληπτικά μέτρα προστασίας των εγκαταστάσεων, ενώ ενημέρωσαν τις αρμόδιες δημόσιες αρχές και ζήτησαν από αυτές έννομη προστασία.
Οι αρμόδιες αρχές
Η δεύτερη κατηγορία προσώπων που μπορεί να έχει ευθύνη για τα γεγονότα αυτά είναι οι αρμόδιες δημόσιες αρχές, στις οποίες απευθύνθηκε το Πανεπιστήμιο, ζητώντας προστασία. Πρόκειται για τα αρμόδια εισαγγελικά και αστυνομικά όργανα. Εδώ δύο τινά μπορεί να έχουν συμβεί: Ή ο αρμόδιος εισαγγελέας παρέλειψε να δώσει εντολή στις αρμόδιες αστυνομικές αρχές να επέμβουν και να αποτρέψουν την κατάληψη των κτιρίων και των όποιων καταστροφών ή οι αρμόδιες αστυνομικές αρχές, ενώ έλαβαν σχετική εισαγγελική εντολή, δεν υπάκουσαν σε αυτή αλλά στους πολιτικούς προϊσταμένους τους. Και η μια και η άλλη, όμως, περίπτωση είναι παράνομη και μάλιστα αξιόποινη. Εάν μεν ο αρμόδιος εισαγγελέας αδιαφόρησε να δώσει εντολή στα αστυνομικά όργανα να επέμβουν και να καταστείλουν τα αυτόφωρα αδικήματα που διαπράττονταν εις βάρος της δημόσιας υπηρεσίας του Πανεπιστημίου, ενώ είχε αρμοδίως ενημερωθεί, υπέχει ποινική ευθύνη για το βαρύ αδίκημα της κατάχρησης εξουσίας (239 ΠΚ) ή έστω το ελαφρότερο της παράβασης καθήκοντος (259 ΠΚ). Εάν αντιθέτως ο αρμόδιος εισαγγελέας έδωσε τη σχετική εντολή στα αστυνομικά όργανα, χωρίς όμως αυτά να την εκτελέσουν, τότε η ποινική ευθύνη για τα ανωτέρω αδικήματα βαρύνει τα όργανα αυτά, εναντίον των οποίων ο εισαγγελέας οφείλει να ασκήσει δίωξη. Εξάλλου οι αστυνομικές αρχές υποχρεούνται να επέμβουν σε κάθε περίπτωση διάπραξης αυτόφωρων εγκλημάτων ακόμη και χωρίς την εντολή του αρμόδιου εισαγγελέα, πόσω μάλλον όταν υπάρχει τέτοια εντολή. Η ευθύνη τους μάλιστα αυτή ούτε αίρεται ούτε περιορίζεται εξαιτίας τυχόν πολιτικής κάλυψης ή και εντολής εκ μέρους των πολιτικών προϊσταμένων τους, διότι για θέματα καταστολής εγκλημάτων η αστυνομία υπόκειται στις εντολές των αρμόδιων δικαστικών και εισαγγελικών αρχών και όχι των όποιων πολιτικών της προϊσταμένων (λ.χ. του υπουργού Δημόσιας Τάξης). Αυτό επιτάσσει σε ένα κράτος δικαίου η συνταγματική αρχή της διάκρισης των εξουσιών και της αντιμετώπισης ζητημάτων του κοινού ποινικού δικαίου από τη δικαστική εξουσία. Η παρέμβαση των πολιτικών προϊσταμένων της αστυνομίας σε ποινική υπόθεση αποτελεί θεσμική εκτροπή και καθιστά αυτούς ποινικά υπόλογους.
Η πολιτική ηγεσία
Η μόνη πάντως δυνατότητα να αποφύγουν τα πιο πάνω όργανα την ποινική ευθύνη είναι να ισχυριστούν επιχειρησιακή αδυναμία, ότι δηλ. δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν την έκρυθμη κατάσταση. Τότε πλέον η ευθύνη εστιάζεται σε καθαρά πολιτικό επίπεδο και βαρύνει την πολιτική ηγεσία, η οποία οφείλει να απαντήσει στο ερώτημα τι είδους ασφάλεια και προστασία των ελευθεριών των πολιτών εγγυάται και ποια προστασία παρέχει στο δημόσιο πανεπιστήμιο και στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Οι όποιοι εξάλλου καταγγελτικοί λόγοι εκ μέρους των πανεπιστημιακών αρχών ή άλλων φορέων της πολιτείας για τις αξιόποινες πράξεις που διεπράχθησαν εις βάρος της ακαδημαϊκής κοινότητας ή ο εκ των υστέρων απολογισμός της ζημίας (όχι μόνο της υλικής όσο της ακαδημαϊκής-επιστημονικής), με τον οποίο θα στέλνεται μία ακόμη φορά ο λογαριασμός στον απορημένο Ελληνα φορολογούμενο, θα είναι η συνήθης απογοητευτική απολογία μας απέναντι στην ελληνική κοινωνία. Μέχρι την επόμενη φορά…
* Ο κ. Νικόλαος Μπιτζιλέκης είναι καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.