Μήνες πριν, όταν ενεγράφη η τηνιακή μαρμαροτεχνία στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO, οι περισσότεροι δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τη σημασία του γεγονότος. Κάτι ανάλογο είχε συμβεί και με την εγγραφή της μαστίχας και τώρα που προετοιμάζεται ο φάκελος εγγραφής με το ρεμπέτικο.
Αντίθετα με την πολιτιστική κληρονομιά –που απαρτίζεται από έργα με υλική υπόσταση– η άυλη πολιτιστική κληρονομιά συμπυκνώνεται σε αγαθά που νοούνται ως πρακτικές, αναπαραστάσεις, προφορικές παραδόσεις, έθιμα, παραδοσιακές τεχνικές. Και χρήζει διαφύλαξης εξίσου. Οπως είχε πει η Βίλλυ Φωτοπούλου, διευθύντρια Νεότερου Πολιτιστικού Αποθέματος και Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ, «όσο περισσότεροι ασκούν μια παραδοσιακή τέχνη τόσο διασφαλίζεται η συνέχειά της».
Η παράδοση της τηνιακής μαρμαροτεχνίας έχει ταξιδέψει παντού, ενώ η σφραγίδα της παραμένει ανεξίτηλη ακόμα και εκτός συνόρων. Τέχνη τοπική με διεθνή ακτινοβολία, καθώς η παρουσία της αναγνωρίζεται σε σημαντικά μνημεία του παγκόσμιου πολιτισμού. Μια παράδοση με συνέχεια.
Βιωματική εμπειρία
Αυτό ακριβώς θέλησε να τονίσει το 1ο Συμπόσιο Γλυπτικής που οργανώθηκε με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) στην Τήνο και ολοκληρώνεται σήμερα. Για τον Πύργο ήταν ένα γεγονός, για τους επισκέπτες του μουσείου μία αξέχαστη βιωματική εμπειρία. Η παρακολούθηση μιας λαϊκής παράδοσης που φτάνει έως τις μέρες μας. Τέχνη, η οποία ανιχνεύεται στην προβιομηχανική και πρωτοβιομηχανική Τήνο, που ήταν το σημαντικότερο νεοελληνικό κέντρο μαρμαροτεχνίας, αφού αναπτύχθηκαν μεγάλα τοπικά εργαστήρια και τεχνίτες.
Το μαρτυρούν όλα γύρω: τα υπέρθυρα, τα φουρούσια, οι εντυπωσιακές κρήνες, τα προσκυνητάρια, κάποια παλιά αρχοντικά. Τρανές αποδείξεις τού πόσο επηρέασε η τέχνη την καθημερινότητα των κατοίκων του νησιού. Πώς το μάρμαρο έγινε διακοσμητικό στοιχείο, πώς καθόρισε την ελληνική αρχιτεκτονική με μια παράδοση που άρχισε από οικογενειακά και συγγενικά εργαστήρια, αναδεικνύοντας σπουδαίους καλλιτέχνες (Γ. Χαλεπάς, Δ. Φιλιππότης, Γ. Βιτάλης, Ν. Γύζης, Ν. Λύτρας κ.ά. )
Οι φετινοί απόφοιτοι της Σχολής Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου, κάτω από το στέγαστρο που στήθηκε στην αυλή του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας του ΠΙΟΠ, στον Πύργο, μαγνήτιζαν με την επιδεξιότητα των χεριών τους το βλέμμα των επισκεπτών που έφταναν μέχρι εκεί. Ολόκληρο εργοτάξιο με καλέμια, σφυριά, λαβίδες και όγκους μαρμάρου, τους οποίους προσπαθούσαν να τιθασεύσουν, από τις 10.00 έως τις 18.00 καθημερινά, μπροστά στα αχόρταγα μάτια του κοινού, δίνοντάς τους μορφή. Και το πέτυχαν σμιλεύοντας κάθε μέρα το μάρμαρο, με την καθοδήγηση και τις συμβουλές άξιων καθηγητών, του Θεόδωρου Παπαγιάννη, του Γιάννη Καγιώργη, του Πραξιτέλη Τζανουλίνου και του Δημήτρη Σκαλκώτου.
Το Συμπόσιο Γλυπτικής «βασίζεται στη θεμελιώδη σχέση που διασφαλίζει τη μετάδοση και δημιουργική ανάπλαση της βιωμένης γνώσης: τη σχέση του μάστορα με τον βοηθό, του δασκάλου με τον μαθητή», επισήμανε στην τελετή έναρξης η πρόεδρος του ΠΙΟΠ, Σοφία Στάικου. «Η έντονη και συγκινητική ανταπόκριση του κοινού καθώς ερχόταν σε επαφή με την τέχνη του μαρμάρου είναι το μεγάλο "κέρδος" του συμποσίου», υποστηρίζει ο Ανδρέας Λαπούρτας, αρχαιολόγος – μουσειολόγος της Υπηρεσίας Μουσείων του ΠΙΟΠ.
Τις πρώτες ημέρες που οι όγκοι ήταν αδιαμόρφωτοι «γίγαντες» και ίσως ελαφρώς απωθητικοί, το κοινό διατηρούσε αποστάσεις. Οταν οι όγκοι άρχισαν να παίρνουν σχήμα και μορφή, τότε το κοινό πλησίαζε όλο και πιο κοντά. Ξεθαρρεύοντας, ρωτούσε να μάθει περισσότερα για την επεξεργασία, το σημάδεμα, το ξεβελόνιασμα, πώς στρώνεται η εσωτερική επιφάνεια του μαρμάρου, πώς λειαίνονται οι ασκάλιστες πλευρές του. Μια εξοικείωση που το οδηγούσε στη συνέχεια στο εσωτερικό του μουσείου, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, όπου φιλοξενείται έκθεση με γλυπτά των τεσσάρων καλλιτεχνών (διαρκεί έως τις 31 Οκτωβρίου).
Γέφυρα γενεών
Η σύνδεση του χθες με το σήμερα. Μία άυλη γέφυρα που ενώνει τους παλαιότερους με τους νέους μαρμαροτεχνίτες. Αυτό είναι το νόημα του συμποσίου. Και η σημασία της ένταξης της τηνιακής μαρμαροτεχνίας στον κατάλογο της UNESCO, ευκαιρία για το νησί αλλά και τη χώρα, ειδικά τώρα που έχουμε ανάγκη την τόνωση της παραγωγικής πλευράς της.
Στόχος του συμποσίου είναι να γίνει θεσμός τα καλοκαίρια στην Τήνο. Πάνω απ’ όλα να ευαισθητοποιηθεί και να αντιληφθεί η τοπική κοινωνία τις δυνατότητές της. Να μάθει το κοινό τι σημαίνει άυλο πολιτιστικό αγαθό και πόσα πολλά σημαίνει η διαφύλαξή του για το καλό όλων.