Γνωρίζαμε ότι η συχνή εργασία τη νύχτα θέτει σε κινδύνους την υγεία. Τα τελευταία δέκα χρόνια μάλιστα, μια σειρά επιδημιολογικές μελέτες σε ΗΠΑ και Ιαπωνία έχουν δείξει ότι όσοι εργάζονται βραδινές βάρδιες –όπως νοσοκόμοι, φύλακες, οδηγοί κ.ο.κ.– έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες εμφάνισης διάφορων μορφών καρκίνου. Η πρωτοποριακή έρευνα ενός 33χρονου Ελληνα επιστήμονα, την οποία ξεκίνησε ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο ΜΙΤ και πλέον συνεχίζει από την έδρα του στην Ιατρική Σχολή του NYU, όπου είναι επικεφαλής εργαστηρίου, έρχεται τώρα να ρίξει φως στο γιατί συμβαίνει αυτό και να αποκαλύψει ότι η απορρύθμιση του εσωτερικού μας ρολογιού όχι μόνο μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση καρκίνου, αλλά και να επιταχύνει την εξέλιξή του. Τα νέα αυτά δεδομένα ενισχύουν το οπλοστάσιό μας για τη μεγάλη μάχη, την αντιμετώπιση της ασθένειας.
Η «Κ» επικοινώνησε μέσω Skype με τον κ. Θαλή Παπαγιαννακόπουλο και του ζήτησε να μας «ξεναγήσει» στα αποτελέσματα της έρευνάς του, στις άγνωστες αλλά εξαιρετικά κρίσιμες διεργασίες του οργανισμού μας. «Θα σας τα εξηγήσω όσο πιο απλά μπορώ», είπε εκείνος πρόθυμα. «Στο σώμα μας λαμβάνουν χώρα διαφορετικές διεργασίες το πρωί και το βράδυ. Την ημέρα είμαστε ενεργοί, τρώμε, μεταβολίζουμε την τροφή, το βράδυ κοιμόμαστε. Τα τελευταία χρόνια έχουν υπάρξει πάρα πολλές έρευνες γύρω από τους λεγόμενους κιρκάδιους ρυθμούς, οι οποίοι αποτελούν το ρολόι του σώματός μας· αυτό που “καταλαβαίνει” εάν είναι πρωί ή βράδυ βρίσκεται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου και συντονίζει τα επιμέρους ρολόγια που βρίσκονται σε όλους τους ιστούς, σε κάθε κύτταρό μας». Τα τελευταία χρόνια, πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο μελετούν τι συμβαίνει στον οργανισμό όταν αυτό το ρολόι «απορρυθμίζεται».
Ο κ. Παπαγιαννακόπουλος με την ομάδα του ερεύνησαν εάν ο αποσυντονισμός αυτού του συστήματος έχει επίδραση στον καρκίνο. Η έρευνα έγινε σε ποντίκια που χρησιμοποιούνται για τη μελέτη του καρκίνου του πνεύμονα. «Εκμεταλλευτήκαμε διάφορα εργαλεία που έχουμε, ώστε να “καταστρέψουμε” μοριακά και γενετικά το ρολόι και να δούμε αν έχει κάποιο ρόλο στην εξέλιξη της νόσου. Στοχεύσαμε σε δύο συγκεκριμένα γονίδια που εμπλέκονται στους κιρκάδιους ρυθμούς, τα δύο πιο σημαντικά κιρκάδια γονίδια, τα Bmal1 και Per2». Για να αποσυντονίσουν τους βιορυθμούς των ποντικιών, «έπαιξαν» με το φως και το σκοτάδι. Στην πράξη, εξέθεσαν τα τρωκτικά σε περισσότερες ώρες φωτός, προσομοιάζοντας τις συνθήκες στις οποίες εργάζονται άνθρωποι σε νυχτερινές βάρδιες. «Είδαμε ότι αλλάζοντας απλώς τα φώτα επιταχυνόταν η εξέλιξη του καρκίνου του πνεύμονα», λέει.
Ακόμη πιο στοχευμένα, διατάραξαν το ρολόι τόσο σε όλους τους ιστούς του ποντικιού όσο και μόνο στους καρκινικούς ιστούς. «Δείξαμε ότι και με τους δύο τρόπους επιταχύνεται ο καρκίνος».
«Μπορεί αυτή η διαδικασία να αντιστραφεί; Να “φτιάξουμε” αντί να χαλάμε το ρολόι;» ρωτάμε. «Αυτό είναι το νέο στοίχημα στο πεδίο των κιρκάδιων ρυθμών. Δεν έχει βρεθεί μέχρι στιγμής κάποιος καλός τρόπος. Ωστόσο, έχουμε τα μοντέλα, γνωρίζουμε πώς να αποσυντονίζουμε τα ποντίκια, οπότε μπορούμε να κάνουμε έρευνα για το πώς θα αντιστρέψουμε αυτή τη διεργασία».
Σε κάθε περίπτωση, η επιστημονική κοινότητα είναι πλέον βέβαιη ότι αποτελεί ρίσκο για τον άνθρωπο να δουλεύει με βάρδιες, να κάνει τη νύχτα μέρα. «Πρέπει λοιπόν να σκεφτούμε σαν κοινωνία πώς μπορούμε να κάνουμε τις βάρδιες να λειτουργούν με τέτοιο τρόπο ώστε το ρολόι του ανθρώπου να μην αποσυντονίζεται. Να είναι πιο αραιές ή με συχνότητα τέτοια, που να μην επηρεάζει το εσωτερικό μας ρολόι».