Για το ναυτικό δυστύχημα στην Αίγινα που έβαλε βίαιο τέλος στη ζωή τεσσάρων ανθρώπων και προκάλεσε τραυματισμούς σε 17 δεν μπορεί να πει κανείς πολλά. Είναι ένα γεγονός τραγικό, σοκαριστικό. Ηδη στον 77χρονο χειριστή του μοιραίου ταχύπλοου που εμβόλισε το μικρό τουριστικό σκάφος ασκήθηκε ποινική δίωξη για δύο κακουργηματικές και δύο πλημμεληματικές κατηγορίες.
Η ενοχή του ή μη θα αποφασιστεί από τα δικαστήρια και θα είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς διαδικασιών που προβλέπει το κράτος δικαίου. Δεν θα κριθεί ούτε στα τηλεοπτικά κανάλια ούτε στο Διαδίκτυο και στα social media. Αυτό που πρωτίστως πρέπει να μας προβληματίσει με αφορμή την τραγωδία της Αίγινας και με εκατοντάδες άλλες μικρές και μεγαλύτερες αφορμές –καθημερινά περιστατικά που από καθαρή τύχη δεν καταλήγουν τραγωδίες– είναι οι διαστάσεις που έχει πάρει η μη τήρηση των κανόνων. Είναι η κυρίαρχη στάση, είναι σχεδόν συστημική, έχει γίνει μια κανονικότητα.
Οσον αφορά συγκεκριμένα τα θαλάσσια ατυχήματα, περίπου εκατό άνθρωποι τραυματίζονται –αρκετοί θανάσιμα– κατά τη συμμετοχή τους σε θαλάσσια σπορ ή δραστηριότητες με σκάφη. Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή, το 2015 «ο αριθμός των ατόμων που υπέστησαν ατύχημα σε πλοία και σε περιοχές ευθύνης των λιμενικών αρχών ανήλθαν σε 320, 7,7% περισσότερα από το 2014» («Κ», 17/8/2016). Ο αριθμός τους βαίνει αυξανόμενος. Αλλά ας μην περιοριστούμε.
Ας σκεφτεί ο καθένας πόσες φορές μέσα στη μέρα γίνεται μάρτυρας πράξεων μη τήρησης νόμων. Κατάληψη δημόσιου χώρου, όρια ταχύτητας που δεν τηρούνται, φωτεινοί σηματοδότες που για κάποιους είναι διακοσμητικές πινελιές στον δρόμο, παράκαμψη των νόμιμων διαδικασιών σε δημόσιες υπηρεσίες και πόσα ακόμη… Η προθυμία που επιδεικνύουμε στην παράβαση είναι εντυπωσιακή σε μέγεθος. Είναι λες και το αντίθετο στους νόμους και τους κανόνες να ασκεί μια ακαταμάχητη γοητεία.
Είμαστε η μόνη χώρα που συμβαίνει αυτό; Οχι βέβαια. Παντού υπάρχουν προβλήματα στην εφαρμογή των νόμων, σε πολλά μέρη του δυτικού κόσμου υπάλληλοι λαδώνονται, διαδικασίες παρακάμπτονται, ελεγκτές κάνουν τα στραβά μάτια. Στην Ελλάδα όμως, έχει επικρατήσει εδώ και πολλά χρόνια ένα σύστημα διευρυμένης πελατειακής προσφοράς-ζήτησης, το οποίο δουλεύει με τον πιο απλό τρόπο, τη γνωριμία, και καμία μεταρρύθμιση δεν φαίνεται ικανή να το απειλήσει.
Γιατί ακόμη και μεταρρυθμίσεις που αποφασίζονται στα χαρτιά αποδεικνύεται ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να εφαρμοστούν. Και αυτό ακριβώς είναι που κάνει ιδιαίτερη την ελληνική περίπτωση. Η επαναξιολόγηση των ελεγκτικών μηχανισμών είναι το ένα ζητούμενο, η γέννηση μια κουλτούρας υπακοής σε βασικούς κανόνες, το άλλο. Το πιο δύσκολο.
Πριν από χρόνια, σε παραλία νησιού του Βορειοανατολικού Αιγαίου, ένας Ελληνας παραθεριστής νοίκιασε ένα βαρκάκι με μηχανή για να πάει βόλτα την οικογένειά του. Δεν είχε δίπλωμα. Οταν τον ρώτησα γιατί το κάνει, απάντησε: «Γιατί μπορώ…».