Υπάρχουν μερικά αριστουργήματα στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας που ίσως δεν πρέπει να «αγγίζονται» από τον κινηματογράφο. «Ο μεγάλος Γκάτσμπι», «Ο φύλακας στη σίκαλη», «Στο δρόμο», «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» (τυχαίες οι αναφορές)· πώς να μεταφέρει, άραγε, κανείς πλήρως το νόημα αυτών των βιβλίων στην τόσο αλλιώτικη τέχνη του σινεμά; Σχεδόν αδύνατο. Μια τέτοια απόπειρα έκανε το 1984 και ο σπουδαίος Τζον Χιούστον γυρίζοντας το «Κάτω από το ηφαίστειο», το οποίο βλέπουμε στα θερινά αυτή την εβδομάδα σε επανέκδοση. Το φιλμ βασίζεται, φυσικά, στο θρυλικό ομώνυμο έργο του Μάλκολμ Λόουρι, ενός από εκείνους τους «καταραμένους» συγγραφείς του ενός μυθιστορήματος –έγραψε κι άλλα, όμως κανένα ισάξιο- που εμφανίζονται σκόρπιοι στην ιστορία της λογοτεχνίας για να την καθορίσουν.
Η ταινία, όπως και το βιβλίο, τοποθετεί τη δράση της στο Μεξικό του 1938 σε μία και μόνο μέρα, την Ημέρα των Νεκρών, περίφημη γιορτή στη χώρα της Λατινικής Αμερικής. Πρωταγωνιστής ο πρώην Αγγλος πρόξενος Τζόφρεϊ Φίρμιν, αλκοολικός και απελπισμένος από την απουσία της πρώην συζύγου του Ιβόν. Οταν αυτή θα καταφθάσει, με ελπίδες επανένωσης το πρωινό εκείνης της ημέρας, ο μηχανισμός του αναπόφευκτου θα μπει σε κίνηση, κουβαλώντας στα γρανάζια του τόσο τους δυο τους όσο και τον μικρότερο, ιδεαλιστή αδελφό του Τζόφρεϊ, τον Χιου. Μάστορας στην ανάλυση χαρακτήρων, ο Χιούστον κάνει ότι μπορεί για να αποδώσει τους τραγικούς ήρωες του Λόουρι στην οθόνη, ωστόσο, όπως αφήσαμε να εννοηθεί και παραπάνω, είναι μάλλον καταδικασμένος να αποτύχει, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει πως και η δική του εκδοχή στερείται αξίας.
Κατ’ αρχάς υπάρχει το σκηνικό. Η μικρή πόλη Κουερναβάκα του Μεξικού, στη σκιά των ορεινών ηφαιστείων, παρουσιάζεται σαν τόπος μαγείας, αίσθηση που ενισχύει το φόντο της Ημέρας των Νεκρών – «μόνο στο Μεξικό γελάνε έτσι με τον θάνατο» επισημαίνεται κάποια στιγμή στο φιλμ. Το τελευταίο, κατά τα λοιπά, είναι ποτισμένο στο αλκοόλ (μέχρι κι ένας κόκορας πίνει τεκίλα) και τον θρήνο για τη χαμένη αγάπη. Ο κεντρικός ήρωας, ο «Πρόξενος», παρά το αρχοντικό του παράστημα, είναι μια μορφή ρημαγμένη, η οποία μπροστά της βλέπει να ανοίγεται η κόλαση. Τρομερός πότης, με χέρι που τρέμει διαρκώς αλλά μυαλό κοφτερό και –ανά διαστήματα– διαυγές, ο Τζόφρεϊ είναι ένας τραγικός ήρωας με τα όλα του. Ο Βρετανός Αλμπερτ Φίνεϊ ερμηνεύει τον χαρακτήρα με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο, βυθισμένος διαρκώς σε ένα μεθυσμένο μεταίχμιο μεταξύ συνείδησης και ονειρικής πραγματικότητας.
Τα παραπάνω όμως αποτελούν μόνο την επιφάνεια ή, αν προτιμάτε, το πρώτο επίπεδο της ταινίας. Τοποθετημένη στην αυγή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ιστορία του Λόουρι –και σε αρκετά μεγάλο βαθμό η ταινία του Χιούστον– είναι μια αντιφασιστική κραυγή και ταυτόχρονα μια απαισιόδοξη προφητεία για το ανθρώπινο μέλλον. Η συνεχής αυτοκαταστροφή των ηρώων του μοιάζει να καθρεφτίζει εκείνη των κρατών και των λαών, που μέσα σε τρεις δεκαετίες συγκρούστηκαν δύο φορές με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα.
Κάτω από το ηφαίστειο***
ΔΡΑΜΑ
Σκηνοθεσία: Τζον Χιούστον
Ερμηνείες: Αλμπερτ Φίνεϊ, Ζακλίν Μπισέ, Αντονι Αντριους
ΤΟ ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
Φρέσκο Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ έχουμε αυτή την εβδομάδα και είναι ό,τι πρέπει για θερινό σινεμά. Ο αγαπημένος σκηνοθέτης της τριλογίας «Πριν το ξημέρωμα/ηλιοβασίλεμα/μεσάνυχτα» και του πιο πρόσφατου «Μεγαλώνοντας» επιστρέφει πίσω στις ρίζες του για να περιγράψει τις χάρες της κολεγιακής ζωής. Σε ένα σίκουελ, ουσιαστικά, του προ 25ετίας ξεκαρδιστικού «Dazed and Confused», ο Αμερικανός σκηνοθέτης ταξιδεύει στη δεκαετία του ‘80 για να παρακολουθήσει τις περιπέτειες των μελών της ομάδας μπέιζμπολ κάποιου κολεγίου, το τελευταίο τριήμερο πριν από την έναρξη του ακαδημαϊκού έτους. Κάνουν πάρτι, πίνουν, ερωτεύονται, φιλοσοφούν· τα συνήθη. Ωστόσο, το ευπρόσδεκτο στο «Ολοι θέλουν από λίγο!» είναι τόσο το ξέγνοιαστο ύφος του όσο και το γεγονός ότι έχει μια μάλλον «παλιομοδίτικη» προσέγγιση, δημιουργώντας έτσι –εκτός των άλλων– ένα φιλμ που νοσταλγεί ακριβώς εκείνα τα παραδοσιακά αμερικάνικα φιλμ νοσταλγίας.
Δεν είναι τόσο κακή η «Βασίλισσα της ερήμου» του Βέρνερ Χέρτσογκ, ωστόσο, δεδομένης της αξίας του δημιουργού αλλά και της παρουσίας αρκετών αξιόλογων ηθοποιών, θα περίμενε κανείς καλύτερο αποτέλεσμα. Η ταινία αποτελεί βιογραφία της Βρετανίδας Γκέρντρουντ Μπελ (Νικόλ Κίντμαν), εξερευνήτριας, αρχαιολόγου και συγγραφέως, η οποία ταξίδεψε εκτενώς στις πιο άγριες γωνιές της αραβικής χερσονήσου, στις αρχές του 20ού αιώνα. Τα υπέροχα τοπία και η γενικότερη κινηματογράφηση του Χέρτσογκ δυστυχώς επισκιάζονται από το κάπως άνευρο και μάλλον πολιτικά και κοινωνικά άτολμο σενάριο του ιδίου. Παίζουν ακόμα οι Τζέιμς Φράνκο, Ντέμιαν Λιούις, Ρόμπερτ Πάτισον.