Η ανθρωπιστική καταστροφή στη Συρία είναι ανυπολόγιστη. Η χώρα των 24 εκατομμυρίων μετρά ανθρώπινες απώλειες, που –σύμφωνα με τον ειδικό απεσταλμένο του ΟΗΕ– υπερβαίνουν τις 400.000, οι εκτοπισμένοι –εντός και εκτός χώρας– αγγίζουν τα 11,5 εκατ., περίπου 9 εκατ. διαβιούν σε συνθήκες ανέχειας, πόλεις τελούν σε πολιορκία (αποκορύφωμα η Ντέιρ Αλ Ζορ, όπου επί δύο χρόνια, πολλοί από τους κατοίκους τρέφονταν με γρασίδι και αγριόχορτα), υποδομές και δίκτυα έχουν καταστραφεί και 40% των παιδιών βρίσκονται εκτός εκπαιδευτικού συστήματος.
Μία σύγκρουση που ξεκίνησε ως εμφύλια εξελίχθηκε σε περιφερειακή με την εμπλοκή Σαουδικής Αραβίας – Ιράν, αναζωπύρωσε την προαιώνια εχθρότητα σιιτών – σουνιτών, επέτεινε τους ανταγωνισμούς ΗΠΑ – Ρωσίας και μετατράπηκε σε πεδίο προβολής ισχύος από πλευράς Χαλιφάτου.
Σήμερα, εντοπίζουμε ανακατατάξεις, των οποίων η διάρκεια κρίνεται κάθε φορά από την ευμετάβλητη συγκυρία. Πιο συγκεκριμένα, η Τουρκία έκανε άνοιγμα προς Ρωσία και Ιράν, αναγνωρίζοντας μεταβατικό ρόλο στον Ασαντ. Η μερική αποκατάσταση των σχέσεων με τη Μόσχα έδωσε στην Αγκυρα την ευκαιρία να επιχειρήσει στη συριακή επικράτεια χωρίς τις τεχνικές δυσχέρειες του παρελθόντος αλλά και να ελιχθεί έναντι της Ουάσιγκτον. Βέβαια, ο επαμφοτερισμός Ερντογάν δεν του επιτρέπει να παίξει σε «διπλό ταμπλό» επί μακρόν. Κρίσιμο για τη γειτονική χώρα είναι κατά πόσο θα επιλέξει να παραμείνει στο συριακό έδαφος –προφασιζόμενη την ανάγκη εξουδετέρωσης του ISIS– προκειμένου να ανακόψει την επέκταση του κουρδικού στοιχείου σε μία ζώνη κατά μήκος των συνόρων που επιθυμεί να παραμείνει ουδέτερη ή θα αποσυρθεί γρήγορα, φοβούμενη μην βυθιστεί στον «βάλτο» της Συρίας, ούσα ιδιαίτερα ευάλωτη έναντι της τρομοκρατίας αλλά και εσωτερικά αποσταθεροποιημένη. Επίσης, οι επόμενες κινήσεις των Κούρδων αναμένονται με ενδιαφέρον, τώρα που αισθάνονται σχετικά μετέωροι, παρά τη μεθοδικότητα, τις επιτυχίες στο πεδίο των μαχών και τη διεύρυνση του εδαφικού τους ελέγχου.
Οι ΗΠΑ, αν και βλέπουν στους Κούρδους έναν αξιόμαχο και αξιόπιστο εταίρο, τους προτρέπουν να μην «εκτραπούν» δυτικά του Ευφράτη, θέλοντας να καθησυχάσουν τον νατοϊκό τους σύμμαχο και να κερδίσουν χρόνο. Ενδεικτική των παλινωδιών του Λευκού Οίκου είναι η προειδοποίηση προς την Αγκυρα να παραμείνει επικεντρωμένη στη μάχη κατά του Ι.Κ., ωσάν να μην ανέμενε ότι αυτή θα εκμεταλλευόταν την ευκαιρία να πλήξει τους Κούρδους, περιπλέκοντας περαιτέρω την κατάσταση.
Ταυτόχρονα, Ουάσιγκτον – Μόσχα αναζητούν (παρά τις διαφορές τους) ευρύτερες συναινέσεις, με την τελευταία να δείχνει αμετακίνητη στην στήριξη που παρέχει στον Ασαντ, αν και δεν αποκλείεται να τον «ανταλλάξει» αργότερα, σε περίπτωση που διασφαλιστούν τα συμφέροντά της. Το Ιράν, από την πλευρά του, μέχρι στιγμής, συνδέει τη διατήρηση του σιιτικού άξονα και τις ηγεμονικές του βλέψεις με την παραμονή του αλεβίτη προέδρου, όταν η Σαουδική Αραβία προσβλέπει στην εγκαθίδρυση ενός σουνιτικού καθεστώτος. Πάντως, ο συνασπισμός που στηρίζει τον Ασαντ βρίσκεται σε υπερέκταση τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και στη διάθεση κεφαλαίων, κάτι που μάλλον θα του κοστίσει σε βάθος χρόνου. Εξίσου, μεγάλη πρόκληση για τη συμμαχία υπέρ της αντιπολίτευσης είναι η αποτροπή σύμπλευσής της με ριζοσπαστικά στοιχεία, ενώ ο διαχωρισμός μεταξύ μετριοπαθών και εξτρεμιστών παραμένει εξαιρετικά επισφαλής, με 120 οργανώσεις και 1.200 πολιτοφυλακές στους κόλπους της. Ο κίνδυνος εδώ είναι διττός: να εξακολουθήσουν ορισμένες να δρουν ανεξέλεγκτα αλλά κυρίως κάποιες να έρθουν αργότερα στην εξουσία.
Αυτή τη στιγμή, καμία από τις εμπλεκόμενες δυνάμεις δεν μπορεί να επικρατήσει ολοκληρωτικά στο στρατιωτικό πεδίο. Ομως διευρύνοντας τις εδαφικές τους κτήσεις προσπαθούν να ενδυναμωθούν διαπραγματευτικά. Προφανώς, οι όποιες πρόσκαιρες συμπράξεις αναπτύχθηκαν ανάμεσα στους τοπικούς δρώντες, με στόχο την εκδίωξη του Χαλιφάτου, θα μετατρέπονται σε μεταξύ τους ένοπλη αντιπαράθεση για την ανάκτηση της επικράτειάς του, όσο αυτό φθείρεται. Προϊόντος το χρόνου, λοιπόν, είναι ορατό το ενδεχόμενο οι μάχες να γίνουν σφοδρότερες, με πιθανό τον εκτοπισμό ακόμη περισσότερων Σύρων από τις εστίες τους.
* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.