Η εποχή του «εγώ είμαι αφεντικό του εαυτού μου» έχει τελειώσει, είπε η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ κ. Καφαντάρη πριν από λίγες μέρες. Το είπε σε μια τηλεοπτική συζήτηση, αφού ο πρόεδρος του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Αθηνών είχε μιλήσει για τα μεγάλα φορολογικά και ασφαλιστικά βάρη που αντιμετωπίζουν οι μικροεπιχειρηματίες. Στο Διαδίκτυο πολλοί την κατέκριναν, ενώ άλλοι την υποστήριξαν, σημειώνοντας ότι στην Ελλάδα έχουμε υπερβολικά μεγάλο αριθμό αυτοαπασχολουμένων και μικροεργοδοτών.
Η κ. Καφαντάρη κάνει λάθος σχετικά με την εποχή. Σε διεθνές επίπεδο είναι πιο πολλές οι ευκαιρίες σήμερα για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις από ό,τι ήσαν πριν από δέκα ή τριάντα χρόνια. Η τεχνολογία επιτρέπει σε όποιον νοικιάζει δωμάτια σε ένα νησί να βρει πελάτες σε όλον τον κόσμο. Στον βιοτέχνη που κατασκευάζει σανδάλια, το ίδιο. Στον προγραμματιστή να παίρνει έργα στην Αμερική από την Ελλάδα, και να γράφει τον κώδικα στο σπίτι του. Σε μικρές εταιρείες μηχανικών να συμμετέχουν στον σχεδιασμό του μετρό μιας μακρινής μητρόπολης. Ακόμα και ο αγρότης με τα λίγα στρέμματα μπορεί να έχει ψηλές αποδόσεις, αν επιλέξει κατάλληλη τεχνολογία για την καλλιέργεια και τη διανομή. Γενικά στον κόσμο δεν ισχύει η μακροχρόνια τάση της «συγκέντρωσης και συγκεντρωποίησης» του κεφαλαίου, που είχε προβλέψει ο Μαρξ. Το ειδικό βάρος των μικρών αυξομειώνεται και οι σχέσεις μικρών και μεγάλων μεταλλάσσονται διαρκώς. Στις μέρες μας, οι μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες πετυχαίνουν ακριβώς επειδή δίνουν τη δυνατότητα σε εκατομμύρια μικρές επιχειρήσεις να επιβιώνουν ικανοποιητικά.
Συγκριτικά με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όμως, η Ελλάδα έχει πολλά «αφεντικά του εαυτού τους». Μήπως λοιπόν, παρ’ όλη την τάση της εποχής, οι δικοί μας μικροεπιχειρηματίες είναι μοιραίο να μειωθούν δραματικά μέχρι να πλησιάσουμε τον μέσο όρο της Δύσης; Η έντιμη απάντηση είναι ότι δεν ξέρουμε. Από τη μία, το τεχνολογικό περιβάλλον ευνοεί την επιβίωσή τους. Από την άλλη, οι μηχανισμοί που εξασφάλιζαν εισοδήματα σε πολλά ελεύθερα επαγγέλματα και μικρομάγαζα μέχρι το 2008 έχουν πια καταρρεύσει. Οταν αρχίσουν να αναπληρώνονται οι δουλειές που χάθηκαν μέσα στην κρίση, οι περισσότερες δεν θα είναι στους ίδιους κλάδους. Είναι δύσκολο να προβλέψουμε ποιοι κλάδοι θα μεγαλώσουν, και αν σε αυτούς ταιριάζει το μοντέλο της πολύ μικρής επιχείρησης.
Το δομικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι ότι έχουμε πολύ λίγες μεγάλες και μεσαίες επιχειρήσεις. Το εμπόδιο στην ανάπτυξή τους, όμως, δεν είναι οι πολλοί μικροί, όπως υπονοεί μια φιλολογία που λέει ότι τα μνημόνια στοχεύουν ευθέως στην καταστροφή των μικρών για να υπάρξει χώρος για τα μονοπώλια. Εμπόδιο για μεγαλύτερες επιχειρήσεις είναι οι φόροι, η διαφθορά, η γραφειοκρατία για τις άδειες, τα εργασιακά (μέχρι πρόσφατα), η αδυναμία των τραπεζών, η αβεβαιότητα, δηλαδή όλο το θεσμικό πλαίσιο πριν αλλά και μέσα στην κρίση που κατατάσσει την Ελλάδα στις χειρότερες θέσεις παγκοσμίως στους δείκτες ανταγωνιστικότητας.
Αντί λοιπόν να επιβαρύνει τους αυτοαπασχολουμένους μέχρις εξοντώσεως με το επιχείρημα ότι πέρασε η εποχή τους, μια σοβαρή κυβέρνηση θα δημιουργούσε ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον και για μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Με αυτόν τον τρόπο θα γίνουμε διεθνώς ανταγωνιστικοί σε περισσότερες δραστηριότητες, αντί να εξαρτιόμαστε μόνο από τον τουρισμό. Με αυτόν τον τρόπο θα δημιουργηθούν υγιή κανάλια διανομής για μικρούς παραγωγούς, θα έχουν πιο σταθερούς πελάτες τα μικρά μηχανουργεία, θα βρίσκουν ευκολότερα οι βιοτέχνες τις πρώτες ύλες και οι ψιλικατζήδες τα εμπορεύματα. Θα καταλήξουμε σε μια νέα συμβίωση των διαφόρων τύπων επιχείρησης, με υψηλότερη μέση παραγωγικότητα κι εθνικό εισόδημα. Αυτό είναι το ζητούμενο για σταθερή και ισόρροπη ανάπτυξη.
Φυσικά, στη νέα αυτή ισορροπία κάποιοι μικροί θα χάσουν στον ανταγωνισμό. Οι αλυσίδες φαρμακείων και οι ανώνυμες εταιρείες οδικών μεταφορών θα εκτοπίσουν μερικά αφεντικά του εαυτού τους. Θα επιβιώσουν όμως και πολλοί, που θα παρέχουν καλύτερες, φθηνότερες ή διαφορετικές υπηρεσίες από τις μεγάλες εταιρείες. Που σημαίνει ότι θα κερδίσουν οι χρήστες των υπηρεσιών. Ενώ αν τα μικρά μαγαζιά υπάρχουν μόνο επειδή απαγορεύονται οι μεγάλες εταιρείες, τότε χάνουν οι περισσότεροι χρήστες και ιδίως οι φτωχότεροι. Φανταστείτε πόσο θα κόστιζε να επιπλώσεις ένα διαμέρισμα αν επιτρεπόταν μόνο σε προσωπικές επιχειρήσεις να πωλούν καναπέδες και τραπέζια.
Εκτιμώ ότι σε συνθήκες ανταγωνισμού, χωρίς διακρίσεις και βάρη υπέρ ή κατά των μεγάλων, το μερίδιο των μικροεπιχειρήσεων θα εξακολουθεί να είναι πολύ σημαντικό, και σαφώς περισσότερο από τον μέσο όρο των δυτικών χωρών. Η μικροϊδιοκτησία έχει (ευτυχώς) σημαντικά κοινωνικά ερείσματα στη χώρα μας: την πολυέργεια των οικογενειών, την ιδιοκατοίκηση, την επένδυση στη μόρφωση. Αυτό που θα συμβεί, και πρέπει να συμβεί, είναι να στραφούν οι ανεξάρτητοι επαγγελματίες σε νέες εργασίες, ιδίως σε εμπορεύσιμα προϊόντα, και να ενσωματώσουν περισσότερη τεχνολογία και τεχνογνωσία σε αυτό που κάνουν.
Οι υπερβολικοί φόροι και εισφορές που τους έχει φορτώσει η κυβέρνηση τους ωθούν στην αντίθετη κατεύθυνση: είτε να κλείσουν, είτε να ασχολούνται πώς θα φοροδιαφύγουν, είτε να φύγουν έξω. Το «τελείωσε η εποχή τους» της κ. Καφαντάρη γίνεται αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Μια τάξη θα αφανιστεί επειδή ο κακοχωνεμένος μαρξισμός θεωρεί ότι αυτή είναι η ιστορική αναγκαιότητα.
*Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στην εταιρεία Επιχειρηματικών Συμμετοχών Openfund.