Σήμερα στις 12 το μεσημέρι ο δήμαρχος Αθηναίων θα παραχωρήσει συνέντευξη Τύπου για την παρουσίαση των δημόσιων δράσεων της documenta ενόψει της διοργάνωσης τμήματος του σημαντικού αυτού εικαστικού θεσμού στην Αθήνα το 2017. Η σημασία της μεταφοράς μέρους της έκθεσης του Κάσελ για πρώτη φορά εκτός Γερμανίας έχει κατανοηθεί πλήρως ύστερα από αλλεπάλληλα δημοσιεύματα που έχουν πείσει (όσους ενδιαφέρονται, τουλάχιστον) ότι η διεθνής θέση της Αθήνας αναβαθμίζεται. Το πώς καλλιτεχνικά γεγονότα «αναβαθμίζουν» αυτομάτως τις πόλεις που τα υποδέχονται είναι μια ελληνική κατασκευή, καθώς «πατάει» σε δύο δημοφιλείς δοξασίες: πρώτον, κάθε καλλιτεχνική πράξη πρέπει να έχει θετικό πρόσημο πάση θυσία και, δεύτερον, απαντάει στην τάση μας να υποτιμάμε την οικονομική διάσταση των πραγμάτων. Δεν υποστηρίζω ότι κάθε συναυλία, κάθε έκθεση, κάθε προβολή ταινίας πρέπει να γίνονται μόνο όταν έχει προεξοφληθεί η εμπορική τους επιτυχία. Το αντίθετο: μπορεί να συμβαίνουν καλλιτεχνικά γεγονότα που δεν έχουν εμπορικό εκτόπισμα αλλά μνημονεύονται μέχρι σήμερα γιατί άφησαν κάτι πίσω τους, μια άυλη κληρονομιά, πνευματική αλλά συχνά όχι μόνο πνευματική, που τα καθιστά αδιαπραγμάτευτα σημαντικά στη συνείδηση του κόσμου.
Θα είναι η αθηναϊκή έκδοση της documenta κάτι αντίστοιχο; Το εύχομαι αλλά δεν πρόκειται περί αυτού. Είναι η υπερεπένδυση στην documenta, όπως και σε κάθε αντίστοιχο γεγονός, που με ανησυχεί. Χαίρομαι γιατί η documenta θα γίνει στην Αθήνα, δεν χαίρομαι, όμως, για τους λόγους που θα γίνει: νομίζω πως ούτε οι ίδιοι οι Γερμανοί αποκρύπτουν το γεγονός ότι αν η Αθήνα ήταν μια «κανονική», «φυσιολογική» ευρωπαϊκή πόλη δεν θα είχαν ασχοληθεί με το θέμα.
Αλλά βλέπω ότι αυτό που φέρνει την documenta στα μέρη μας είναι ένας νέου τύπου «εξωτισμός» που πουλάμε ερήμην προς τα έξω και ο οποίος οφείλεται (ας μην έχουμε αυταπάτες) στην κατάπτωση της πόλης τα τελευταία χρόνια.
Η Αθήνα αντιμετωπίζεται σαν ένα αλλόκοτο υβρίδιο που εξάπτει την καλλιτεχνική φαντασία. Και θα πρέπει να είμαστε εξόχως ευχαριστημένοι με την εξέλιξη, να πανηγυρίζουμε που ο πολιτισμένος Βορράς ασχολείται μαζί μας επειδή προσπαθεί απλά να μας καταλάβει.
Είμαι πολύ περίεργος για το τι αφήνουν πίσω τους εκθέσεις, φεστιβάλ τύπου documenta όταν τα φώτα σβήνουν. Και δεν αναφέρομαι στους πανηγυρικούς των εγκαινίων ή τα καλά λόγια ξένων δημοσιογράφων που θα έχουν περάσει δύο τρεις ημέρες στην Αθήνα με όλα τα έξοδά τους πληρωμένα. Εχει, αλήθεια, προσμετρηθεί ποτέ η πραγματική συνεισφορά τους στην οικονομία της πόλης;
Τα γράφω όλα αυτά γιατί πολλές φορές χάνουμε το μέτρο. Την ώρα που περπατάω Σάββατο μεσημέρι στην έρημη οδό Σταδίου και δεν υπάρχει άνθρωπος σε ακτίνα δεκάδων μέτρων, η «υπόσχεση» της documenta ηχεί λίγο σαν κακόγουστο αστείο.