Αίσθηση συγκρατημένης αισιοδοξίας για λύση του Κυπριακού εντός του πρώτου εξαμήνου του 2017, η οποία στηρίζεται στη διαπίστωση ότι έχουν σημειωθεί σημαντικές συγκλίσεις σε πολλά ζητήματα, εκπέμπει σε συνέντευξή του στην «Κ» ο ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ για το Κυπριακό, Εσπεν Μπαρθ Αϊντε. Ο κ. Αϊντε αυτή την εβδομάδα θα βρεθεί στη Νέα Υόρκη, καθώς την ερχόμενη Κυριακή θα διεξαχθεί η τριμερής συνάντηση του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν με τον πρόεδρο Αναστασιάδη και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Μ. Ακιντζί. Σε αυτήν θα εξετασθούν η μέχρι τώρα πρόοδος και οι εναπομείνασες διαφορές και θα σχεδιασθούν οι επόμενες κινήσεις μέχρι το τέλος του έτους. Πάντως, σε αντίθεση με την περίπτωση του σχεδίου Ανάν, αυτή τη φορά διαμηνύεται ότι δεν πρόκειται να δοθεί στον κ. Μπαν ρόλος επιδιαιτητή. Στη Νέα Υόρκη ο κ. Αναστασιάδης θα συναντηθεί μεταξύ άλλων και με τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν.
Ο κ. Αϊντε αναγνωρίζει ότι εκκρεμούν και διαφορές –με σημαντικότερη αυτή για την εκ περιτροπής προεδρία– αλλά δεν τις θεωρεί αγεφύρωτες. Αποφεύγει να μιλήσει για «τελευταία ευκαιρία», ωστόσο προειδοποιεί ότι εάν ούτε και αυτή η πρωτοβουλία καταλήξει σε συμφωνία, «θα περάσει πολύς καιρός για να ξαναβρεθούμε σε παρόμοια κατάσταση». Αναγνωρίζει ότι οι εγγυήσεις είναι αναχρονιστικές, αλλά διαμηνύει ότι οι χώρες που θέλουν την αλλαγή της συμφωνίας που τις προβλέπει είναι αυτές που πρέπει να επιθυμούν τη σύγκληση διεθνούς διάσκεψης ώστε να αποφασισθεί το όποιο νέο καθεστώς.
– Αισιοδοξείτε ότι βρισκόμαστε κοντά σε λύση;
– Να το θέσω έτσι: έχω την ίδια αισιοδοξία που έχουν και οι δύο ηγέτες. Ούτε περισσότερη ούτε λιγότερη. Δεν είμαι εγώ αισιόδοξος, αλλά στις δηλώσεις τους οι κ. Αναστασιάδης και Ακιντζί διαμηνύουν ότι η επίτευξη λύσης είναι εφικτή, και συμφωνώ μαζί τους. Η λύση δεν είναι δίπλα στη γωνία, εξακολουθούν να υφίστανται πραγματικά προβλήματα σε ό,τι αφορά τόσο την επίτευξη μιας συμφωνίας όσο και την υλοποίησή της, εάν φθάσουμε σε αυτό το στάδιο. Απλώς δεν βλέπουμε πλέον ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που είναι αδύνατο να λυθεί. Δεν σημαίνει ότι όλοι συμφωνούν για την προεδρία ή το εδαφικό κ.λπ., αλλά έχουμε δει ότι υπάρχουν περιθώρια να ξεπερασθούν οι διαφορές. Υπό αυτή την έννοια πιστεύω ότι ναι, μπορεί να υπάρξει συμφωνία που θα γεφυρώνει διαφορές.
– Εντός του πρώτου εξαμήνου του 2017;
– Είναι φιλόδοξο, αλλά είναι εφικτό.
– Διπλωματική απάντηση.
– Εννοώ ότι έχει γίνει πολλή και σκληρή δουλειά και υπάρχει η αίσθηση ότι ίσως είμαστε στην καλύτερη φάση. Εχουμε ανεβεί το βουνό, έχουμε φθάσει σε ένα οροπέδιο και από εδώ είτε συνεχίζουμε προς τη λύση είτε αρχίζει η κάθοδος. Φθάνεις σε ένα σημείο όπου απομένουν ας πούμε τέσσερα μεγάλα ζητήματα. Αλλά είναι μόνο τέσσερα, δεν είναι τετρακόσια. Και δεν μπορείς να συζητάς επί 365 ημέρες τέσσερα θέματα. Φθάνεις σε ένα σημείο που αναρωτιέσαι αν μπορείς να λύσεις αυτό το τελευταίο θέμα ή το άλλο, ή φθάνεις στο συμπέρασμα ότι δεν μπορείς να προχωρήσεις άλλο. Εάν καταλήξουμε στη δεύτερη επιλογή, είμαι πεπεισμένος ότι θα περάσει πολύς καιρός μέχρι να ξαναβρεθούμε σε παρόμοια κατάσταση με τη σημερινή. Δεν πρόκειται για κάποιου είδους χρονοδιάγραμμα, απλά αυτή είναι η πραγματικότητα.
– Είναι η τελευταία ευκαιρία;
– Δεν θέλω εγώ να πω ότι αυτή είναι η τελευταία ευκαιρία. Εχει ειπωθεί στο παρελθόν, μετά το σχέδιο Ανάν, και αποδείχθηκε λάθος. Τότε πολλοί πίστευαν ότι δεν θα ξαναγινόταν, κι όμως σήμερα είμαστε ίσως πιο κοντά σε λύση. Ως τρίτος δεν λέω ότι αυτή είναι η τελευταία ευκαιρία. Αλλά αυτό που εισπράττω στο νησί είναι ότι πιθανώς να μην ξαναβρεθούμε σε καλύτερη φάση. Οι εσωτερικές εξελίξεις δεν πρόκειται να φέρουν ένα καλύτερο σκηνικό, ενώ και οι σχέσεις με τα γειτονικά κράτη δεν πρόκειται να είναι σε καλύτερο σημείο.
– Η εκ περιτροπής προεδρία δεν μπορεί να γίνει εύκολα αποδεκτή.
– Το παράδοξο είναι ότι εδώ και πολύ καιρό υπάρχει μια συμφωνία επί της αρχής, αλλά η μετατροπή της συμφωνίας σε πράξη είναι ένα έργο το οποίο, ας πούμε, βρίσκεται σε εξέλιξη. Ολοι γνωρίζουν ότι η προεδρία είναι ένα ζήτημα. Αλλά θα βρούμε λύση. Δεν θα είναι αυτό το εμπόδιο που θα μπλοκάρει τη συμφωνία. Αν και είναι, φυσικά, μεγάλο θέμα. Ομως, να ξέρετε ότι στο υπόλοιπο φάσμα της διακυβέρνησης, όπως είναι η Δικαιοσύνη, τα νομοθετικά σώματα κ.λπ., υπάρχουν τεράστιες συγκλίσεις και συμφωνίες. Αλλά, ναι, εκκρεμεί ένα θέμα μείζονος σημασίας.
– Ποια ήταν η στάση του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα κατά την πρόσφατη συνάντησή σας στην Αθήνα;
– Υπάρχει μια γενική αναγνώριση, με τη θετική έννοια, ότι κάτι γίνεται, και το καλωσορίζουν γιατί η ελληνική κυβέρνηση επιθυμεί λύση, φυσικά με όρους που θα αποδέχεται. Και από αυτό απορρέει η θέση ότι η Ελλάδα έχει τον δικό της ρόλο να παίξει. Δεν μπορεί να τον αποφύγει. Εχει υπογράψει τις τρεις αρχικές συμφωνίες –ίδρυσης, συμμαχιών και εγγυήσεων– όπως και η Τουρκία και η Βρετανία. Ολες οι εγγυήτριες δυνάμεις θα πρέπει να εμπλακούν. Ετσι συζητήσαμε σε πολύ θετικό και εποικοδομητικό κλίμα ιδέες που μπορούν να συμβάλουν καθώς προχωράμε, και τους ενθάρρυνα να υπάρξει συζήτηση μεταξύ των εγγυητριών δυνάμεων, όχι επίσημα σε κάποια σύνοδο, αλλά απλά να μιλούν μεταξύ τους για το συγκεκριμένο θέμα.
– Δεν είναι λίγο περίεργο μια τρίτη χώρα να έχει δικαίωμα επέμβασης σε ένα κράτος-μέλος της Ε.Ε.;
– Είναι μια ιδιαίτερη κατάσταση, προϊόν του τρόπου με τον οποίο η Κύπρος έγινε ανεξάρτητη χώρα το 1960 και τη σωρεία γεγονότων που ακολούθησαν. Αλλά είμαστε στο 2016 και υπάρχουν οι εγγυήσεις. Καλές ή κακές, υπάρχουν.
– Η ελληνική πλευρά τις θεωρεί αναχρονιστικές.
– Ναι, είναι αναχρονιστικές, αλλά είναι εκεί. Ετσι, ο στόχος που όλοι μοιράζονται είναι να δημιουργηθεί μια αίσθηση ασφάλειας και για τις δύο κοινότητες και όχι η ασφάλειας της μιας να διασφαλίζεται εις βάρος της άλλης. Χρειάζεται κοινή ασφάλεια και αυτός είναι ο μακροπρόθεσμος στόχος και των δύο ηγετών. Αλλά δεν μπορείς να φθάσεις εκεί από τη μια μέρα στην άλλη. Υπάρχουν υπαρξιακοί φόβοι και ανησυχίες στην κουλτούρα της κάθε κοινότητας. Οι Ελληνοκύπριοι είναι κατανοητό να θυμούνται την εισβολή, κατοχή και παρουσία των τουρκικών δυνάμεων, αυτή είναι η κύρια ανησυχία τους, ενώ για τους Τουρκοκύπριους η κύρια ανησυχία είναι η κακή εμπειρία της δεκαετίας του ’60, η αίσθηση ότι περιθωριοποιήθηκαν και η θέση τους έγινε πολύ δύσκολη. Εχουν, λοιπόν, κακές μνήμες, αλλά από διαφορετική οπτική της ιστορίας. Καλείσαι, λοιπόν, να πάρεις δύο κοινότητες που αισθάνονται έτσι και να τις πας σε ένα μέλλον όπου θα αισθάνονται διαφορετικά. Αυτό δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά μπορεί να γίνει. Εχει συμβεί σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου. Ο στόχος είναι να γίνει η Κύπρος μια κανονική –ανεξάρτητη, κυρίαρχη, ομοσπονδιακή, ενωμένη– χώρα της Ευρώπης. Αλλά για να φθάσεις εκεί, τους χρειάζεσαι όλους.
– Πόσο έτοιμη είναι η Τουρκία να συμβάλει στην επίτευξη λύσης;
– Μια λύση στην Κύπρο θα βελτιώσει τις σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας και θα δημιουργήσει ακόμη καλύτερες προοπτικές αξιοποίησης των κοιτασμάτων αερίου που βρίσκονται στην Ανατ. Μεσόγειο. Ξέρετε, το Σαββατοκύριακο του περασμένου Ιουλίου που έγινε η απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, ανησύχησα ότι θα μπορούσαν να ανατραπούν τα πάντα και στο Κυπριακό. Από την άλλη, η περιπέτεια αυτή έκανε πολλούς, στην Τουρκία και στην Κύπρο, να αισθανθούν ότι ο χρόνος έχει σημασία και ότι πρέπει σύντομα να υπάρξει λύση και στο Κυπριακό.
Διεθνής διάσκεψη
– Το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε δικαιολογεί τη διεξαγωγή πολυμερούς διάσκεψης;
– Δεν θα γίνει τώρα στη Νέα Υόρκη, αλλά σε κάποια φάση θα πρέπει να γίνει. Αυτοί που δεν επιθυμούν αλλαγή των εγγυήσεων δεν χρειάζονται και δεν θέλουν μια τέτοια συνάντηση. Αυτοί που θέλουν να αλλάξουν οι συμφωνίες είναι αυτοί που πρέπει να θέλουν μια τέτοια συνάντηση, διότι για να αλλάξουν ισχύουσες διεθνείς συμφωνίες, πρέπει να υπάρξουν οι ανάλογες διεθνείς συναντήσεις. Αρα, δεν μπορεί κανείς να παίρνει αποστάσεις από την ιδέα μιας τέτοιας διεθνούς συνάντησης και το συζήτησα αυτό με την ελληνική ηγεσία στην Αθήνα.
– Και πότε θα μπορούσε να συγκληθεί αυτή;
– Μια τέτοια διεθνής συνάντηση πρέπει να μη γίνει ούτε υπερβολικά γρήγορα ούτε πολύ αργά. Σε αυτό ο κ. Αναστασιάδης έχει δίκιο. Πρέπει να είναι καλά προετοιμασμένη. Αλλά προς το παρόν είμαι επικεντρωμένος στην επίτευξη προόδου και στη διευθέτηση των διαφορών που εξακολουθούν να υπάρχουν. Η διάσκεψη θα έρθει μετά.