ΑΝΤΡΕΣ ΝΕΟΥΜΑΝ
Ο ταξιδιώτης του αιώνα
μτφρ.: Αχιλλέας Κυριακίδης
εκδ. Οπερα
Ενα μυθιστόρημα ιδεών, ή κατ’ άλλους μια επική αφήγηση, είναι το πολυσέλιδο μπεστ σέλερ του σαραντάχρονου Αργεντινού με ισπανική υπηκοότητα, Αντρές Νέουμαν, «Ο ταξιδιώτης του αιώνα», που ήδη μεταφράσθηκε στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες. Ο Νέουμαν επιλέγει ως χρονική περίοδο όπου θα αναπτύξει τη μυθοπλασία του, όχι τυχαία βέβαια, το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων στη «γηραιά ήπειρο».
Γνωρίζουμε πως ο αντίκτυπος της Γαλλικής Επανάστασης και το εκσυγχρονιστικό αφήγημα των ναπολεόντειων κατακτήσεων έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των τεχνών και ειδικότερα της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, όμως μετά το 1836 η επαναστατική αισιοδοξία και η ναπολεόντεια ευφορία είχαν χαθεί δίνοντας τη θέση τους στις βίαιες οικονομικές αλλαγές του πρώιμου –άγριου– καπιταλισμού. Σε αυτή τη μεταιχμιακή εποχή ένας ταξιδιώτης ονόματι Χανς, λόγιος και μεταφραστής, φτάνει μπροστά στα τείχη κάποιας φανταστικής γερμανικής πόλης που ονομάζεται Βρανδεβούργο. Η άφιξή του θυμίζει στον επαρκή αναγνώστη την άφιξη του γεωμέτρη μπροστά στον ανώνυμο «Πύργο» του Κάφκα και σίγουρα οι ομοιότητες με τον καφκικό ταξιδιώτη δεν σταματούν εδώ, όμως θα λέγαμε ότι κι αυτό είναι ένα από τα πολλά στοιχεία διακειμενικότητας που ενταγμένα στη δράση εξάπτουν το ενδιαφέρον μας. Οταν ο Χανς κατορθώσει επιτέλους να διεισδύσει στην κοινωνική ζωή του Βρανδεβούργου, θα αρχίσει να συχνάζει στο φιλολογικό σαλόνι μιας περιορισμένης πλην ευφάνταστης αστής, της Ζόφι Γκότλιμπ, που επιδίδεται και αυτή στην τέχνη της μετάφρασης. Η από κοινού, λοιπόν, μετάφραση κορυφαίων λογοτεχνικών έργων του ευρωπαϊκού κανόνα θα γίνει και ο «προξενητής» ενός θυελλώδους έρωτα. Ασφαλώς παρακολουθώντας το αισθησιακό παιχνίδι των δύο κεντρικών ηρώων, μεταξύ λέξεων και αγγιγμάτων, μας έρχεται στον νου η φιλοσοφία του Μαρκησίου ντε Σαντ ή η επιστολική σαγήνη του Λακλό. Συμβολικά τα δύο πρόσωπα, φορτισμένα με λογοτεχνικές συνδηλώσεις, όλο κάτι μας θυμίζουν, μα ευτυχώς δεν θυμόμαστε τι.
Ο Νέουμαν «χτίζει» μια αλληγορία για την πνευματική ζωή και τις τύχες της σε σκοτεινούς καιρούς. Στα μάτια του το 1830 δεν φαίνεται να έχει μεγάλη διαφορά από το 2016 και η φανταστική γερμανική πόλη όπου εκτυλίσσεται η ιστορία του θα μπορούσε και να είναι σήμερα ένα γραφειοκρατικό κέντρο της Γερμανίας. Το ερώτημα όμως που πολλοί κριτικοί έθεσαν, όχι χωρίς κάποια υστεροβουλία, είναι γιατί ο Αργεντινός συγγραφέας τοποθετεί τη δράση εξ ολοκλήρου στην Ευρώπη και όχι κάπου στη Λατινική Αμερική που είναι, ας πούμε, και ο «φυσικός» του χώρος, η μήτρα της δικής του παράδοσης.
Η αλήθεια είναι πως οι Λατινοαμερικανοί συγγραφείς του λεγόμενου «μαγικού ρεαλισμού» μας σύστηναν κατά το παρελθόν διάφορες «μαγικές» πόλεις της επικράτειάς τους αλλά καμιά Ευρωπαϊκή. Η μετακίνηση των νεότερων Λατινοαμερικανών συγγραφέων προς Ανατολάς (βλ. και Μπολάνιο) μάλλον έχει να κάνει με το γεγονός πως πια και η δική τους ήπειρος, μετά την κατάρρευση των περισσότερων δικτατοριών, απώλεσε τον «εξωτισμό» της και πέρασε σε ένα στάδιο πολιτικής και κοινωνικής εξομάλυνσης, μιας νέας ορθολογικής «κανονικότητας». Απώλεσε όμως έτσι και το ενδιαφέρον της ως μυθιστορηματικού χώρου, ως σκηνικού άλογων συγκρούσεων που γεννούν καινούργιους μύθους.