Εφθασα στη Δράμα την τέταρτη ημέρα του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων στην Αθήνα. Υστερα από μια περιπέτεια με τα ξενοδοχεία –συμβαίνουν αυτά όταν βρίσκεσαι καθυστερημένος σε μια μικρή επαρχιακή πόλη που για μία εβδομάδα γεμίζει ξαφνικά κόσμο– πήγα τρέχοντας στα γραφεία της διοργάνωσης, ίσα για να προλάβω τα Αίθρια Λογοτεχνικά Μεσημέρια. Δεν ήξερα την πόλη, προχωρούσα ρωτώντας τους περαστικούς, δεν είναι δα μεγάλη η Δράμα και το κέντρο της, ακόμη πιο μαζεμένο. Κάποιοι ήξεραν για τη διοργάνωση, αρκετοί με κοιτούσαν με απορία, προφανώς το Φεστιβάλ δεν ήταν το κέντρο της δικής τους ζωής.
Τις επόμενες ημέρες, η αρχική εντύπωση επιβεβαιώθηκε, η πόλη περνά μεγάλες δυσκολίες: από τις πρώτες πανελλαδικά στην ανεργία, πέντε κινηματογράφοι λειτουργούσαν και έχει μείνει μόνον ένας κι αυτός στριμωγμένος· η γενιά των εικοσάρηδων φεύγει για σπουδές και όσοι δεν σπουδάζουν πηγαίνουν στη Γερμανία για να δουλέψουν στις επιχειρήσεις που τα σόγια τους, μετανάστες κι αυτοί της δεκαετίας του 1960, έχουν στήσει, η γενιά των τριαντάρηδων έχει την πόλη ως ενδιάμεσο σταθμό για τα πηγαινέλα της στον κόσμο.
«Χριστούγεννα και Πάσχα πάω στο μπαρ και, από τους είκοσι παλιούς φίλους που βλέπω, η μία δουλεύει στο Μπρούκλιν, ο άλλος στο Κατάρ, στο Σέφιλντ, στο Μπορντό, στη Βαρκελώνη», λέει ο συγγραφέας Κυριάκος Συφιλτζόγλου, Δραμινός γέννημα-θρέμμα, βραβευμένος πρόσφατα από το διαδικτυακό περιοδικό « Ο αναγνώστης» για το ποιητικό βιβλίο του «Στο σπίτι του κρεμασμένου» (εκδ. Θράκα). Αλλά προτρέχω, δεν τον έχω γνωρίσει ακόμη, αυτό θα συμβεί δύο μέρες μετά.
Τα Αίθρια Λογοτεχνικά Μεσημέρια, που επιμελείται και παρουσιάζει ο δημοσιογράφος-συγγραφέας Παύλος Μεθενίτης, είναι ένας θεσμός για το Φεστιβάλ και ανακατεύει ωραία τους προσκεκλημένους συγγραφείς με τους κινηματογραφιστές μέσα και έξω από τον χώρο του Αιθρίου, σε ενδιαφέρουσες συζητήσεις που ακούς αργότερα στα μεζεδοπωλεία στα Νερά της Αγίας Βαρβάρας. Στην πραγματικότητα, όλοι κάποια στιγμή της ημέρας περνούν από αυτό το πάρκο με τις υπόγειες πηγές, 60 στρέμματα φύσης μέσα σε μια τσιμεντένια πόλη, βόλτα δίπλα στις πάπιες, μαμάδες με τα παιδιά τους, ντόπιοι πιτσιρικάδες, ηλικιωμένοι επαναπατρισθέντες που παίζουν ντάμα μιλώντας ρωσικά, ποντιακά ή τουρκικά, νεαροί μικρομηκάδες στη βράση τους, οι καλεσμένοι συγγραφείς και οι Δραμινοί, που έχουν κι άλλες δουλειές να κάνουν, γι’ αυτό εγκαταλείπουν νωρίς τις παρέες.
«Στα Ολύμπια»
Οι προβολές των ταινιών του ελληνικού και διεθνούς διαγωνιστικού τμήματος ξεκινούν στις έξι το απόγευμα στον κινηματογράφο Ολύμπια –«στα Ολύμπια» που λένε εδώ- και τελειώνουν τα μεσάνυχτα. Οι βραδινές προβολές έχουν συνωστισμό και, αν θέλεις να βρεις θέση εκεί, πήγαινε νωρίτερα, συμβουλεύουν οι παλιοί και γνώστες. Η αίθουσα χωρά περίπου 120 άτομα. Ακόμη δεν έχουν βρεθεί τα χρήματα που χρειάζονται για τη μετατροπή της παλιάς τεράστιας καπναποθήκης της οδού Περδίκα, που έχει αγοράσει ο δήμος για πολιτιστικό κέντρο ώστε να στεγαστεί και το Φεστιβάλ εκεί. Οι ντόπιοι λένε ότι το στρίμωγμα τους αποθαρρύνει να μπουν στην αίθουσα. Αυτό και τα στενάχωρα θέματα των περισσότερων ταινιών, «πολλή μαυρίλα, γηρατειά, οικογενειακά προβλήματα, φτώχεια, λίγη κωμωδία δεν θα έβλαπτε», υποστηρίζουν.
Το Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας, που ξεκίνησε ως μια διοργάνωση της πολύ επιτυχημένης Κινηματογραφικής Λέσχης της πόλης, βρίσκεται ήδη στον 39ο χρόνο του, ενώ τα τελευταία 22 χρόνια είναι διεθνές. Είναι βεβαίως ιστορικό, μόνον που κάποιοι λένε ότι του χρειάζεται πια ανανέωση. Είναι το μεγαλύτερο στην Ελλάδα, που πλέον διαθέτει καμιά δεκαριά αντίστοιχα, νεότερα, μικρότερα, αλλά δυναμικά.
Εχει την υποστήριξη της Fipresci (Διεθνής Ομοσπονδία Κριτικών Κινηματογράφου) και της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου (EFA), το βραβείο της οποίας έκανε τον Βούλγαρο σκηνοθέτη της ταινίας «Πεφταστέρι» (Shooting Star) να βάλει κλάματα χαράς. Λένε ότι θα μπορούσε να λάμπει στα Βαλκάνια με την πολύ ενδιαφέρουσα σύγχρονη κινηματογραφική παραγωγή, μολονότι η οικονομική κρίση έχει περιορίσει σημαντικά τον προϋπολογισμό του. Λένε ότι η απονομή αμέτρητων βραβείων που τελικά δεν αφήνει κανέναν παραπονεμένο, δεν βοηθά να ξεχωρίσουν όπως πρέπει οι καλύτερες και πληρέστερες καλλιτεχνικά ταινίες.
Από τους κινηματογραφιστές που συμμετείχαν στο Φεστιβάλ δεν άκουσα παράπονα. Τουλάχιστον από εκείνους με τους οποίους μίλησα, επειδή τους ξεχώρισα για τη δουλειά τους. Μεροληπτικό; Οι σκηνοθέτες είπαν ότι οι ταινίες ανήκουν στους θεατές τους και αυτοί αποφασίζουν. Ολοι ήταν ευχαριστημένοι, επειδή, χάρη στη συμμετοχή τους, οι ταινίες τους θα προβληθούν στην Αθήνα (κινηματογράφος Τριανόν, 20-26/10) και στη συνέχεια θα ταξιδέψουν στην Ελλάδα. Επειδή ο θεσμός αναγνωρίζεται από διεθνείς καλλιτεχνικές ενώσεις, επειδή τους δίνει τη δυνατότητα μέσω του Market να επιλεγούν και για άλλα, μεγαλύτερα φεστιβάλ ανά τον κόσμο. Επειδή, όπως είπε ο Κώστας Γεραμπίνης, που με τον «Αόρατο» κέρδισε την Τιμητική Διάκριση Σεναρίου, «σε στηρίζει σε μια χώρα που σου λέει με κάθε τρόπο ότι είσαι τρελός που κάνεις σινεμά». Ο ίδιος θεωρεί μέντορά του τον σκηνοθέτη Γιάννη Οικονομίδη και είναι αλήθεια πως οι διάλογοί του –«το φόρτε μου», λέει– έχουν την αμεσότητα και την ειλικρίνεια εκείνου.
Η αεικίνητη Ζακλίν Λέντζου, της δικαίως βραβευμένης «Αλεπούς», που θύμωσε για τη διάκρισή της ως καλύτερη γυναικεία σκηνοθετική παρουσία και δήλωσε πως «δεν υπάρχει γυναικεία σκηνοθετική ματιά», αναφέρεται στον σεναριογράφο και συγγραφέα Νίκο Παναγιωτόπουλο με τον οποίο συνεργάζεται για την επόμενη ταινία της. Ο Αλέξανδρος Σκούρας, που πήρε άξια τον φετινό Χρυσό Διόνυσο με τον «Κύβο», θυμάται τον Σύλλα Τζουμέρκα, με τον οποίο ξεκίνησε τις σπουδές του στον κινηματογράφο.
Στη Δράμα έχεις την αίσθηση της συνέχειας και αντιλαμβάνεσαι πολλά για τον ελληνικό κινηματογράφο, τις αδυναμίες (το σενάριο, η τεχνική ανεπάρκεια, η θεματολογία που ρέπει σταθερά προς την σοβαροφάνεια και το ψυχόδραμα) και τα δυνατά του σημεία (φωτογραφία, ερμηνείες, νεανικό πάθος και επιμονή παρά τις δυσκολίες). Οι ταινίες μικρού μήκους είναι άσκηση για τους κινηματογραφιστές που θέλουν να εξελίξουν την τέχνη τους, να βρουν το προσωπικό τους ύφος, να πειραματιστούν και να αποκτήσουν εμπειρία. Για κάποιους από αυτούς αποτελούν τα πρώτα βήματα για τη μεγάλου μήκους και, ταυτόχρονα, για τους πιο έμπειρους και ταλαντούχους, η μικρού μήκους ταινία είναι μια αυτοτελής, ολοκληρωμένη κινηματογραφική προσπάθεια να αφηγηθείς μια ιστορία σε περιορισμένο χρόνο.
«Να υπηρετείτε τα οράματά σας»
Τυγχάνει και οι τρεις από τις προαναφερθείσες ταινίες, όπως και το «Νανούρισμα της Μαρίας» (Αργυρός Διόνυσος) αλλά και το «Πεφταστέρι» του Lyubo Yonchen, να έχουν διάρκεια 20 λεπτών και άνω. Σύμφωνα με τα διεθνή στάνταρντ θεωρούνται μεγάλες, και τα σημαντικά φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους παγκοσμίως «γκρινιάζουν» γι’ αυτό, μια που προτιμούν να συμπεριλαμβάνουν όσο το δυνατόν περισσότερες συμμετοχές στο πρόγραμμά τους.
Στο Διεθνές Τμήμα, από την άλλη, υπήρχαν αρκετές ταινίες μικρότερης διάρκειας –οι περισσότερες διακεκριμένες– και βεβαίως το εξαιρετικό 9λεπτο «Before Lunch» από την Ουγγαρία, που διαδραματίζεται στη Βουδαπέστη του 1944 και με ένα καταπληκτικό μονοπλάνο λέει ακριβώς όσα χρειάζεται μέσα στον λίγο χρόνο του.
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα σχόλια που ακούστηκαν στην κατά τα άλλα υπερβολικά μακρόσυρτη τελετή απονομής των βραβείων, ήταν αυτό του Αμερικανού σκηνοθέτη, σεναριογράφου και παραγωγού Bobby Roth, προέδρου της κριτικής επιτροπής του Διεθνούς Τμήματος. Είπε: «Οι πιο επιτυχημένες ταινίες προέκυψαν από τα πιο συνεκτικά και συγκροτημένα σενάρια, που ήταν γεμάτα καινοτομίες και εκπλήξεις. Σας παρακαλούμε να προσέχετε περισσότερο το γράψιμό σας. Θέλουμε επίσης να προτείνουμε στους δημιουργούς να είναι πιο αλύπητοι στο μοντάζ των ταινιών τους. Μια κριτική (και ομόφωνη) παρατήρησή μας ήταν ότι οι ταινίες ήταν απλώς πολύ μεγάλες. Οι καλύτερες ταινίες είχαν γρήγορο μοντάζ και δεν άφηναν ποτέ τις ιστορίες τους να κρεμάσουν. Να εμπιστεύεστε τους εαυτούς σας και να έχετε αυτοπεποίθηση στο μοντάζ. Να υπηρετείτε τα οράματά σας».
Για εμάς τους θεατές η παραίνεση έχει ίσως μικρή σημασία. Απλώς καταλαβαίνεις ότι κάποιες φορές η κούρασή σου μπροστά σε ένα ακόμη μακρόσυρτο πλάνο που ξεχειλώνει αναίτια και σε έναν απίθανο διάλογο που ποτέ δεν θα έκανες, είναι δικαιολογημένη.
Για τους κινηματογραφιστές που βρίσκονταν όμως στην αίθουσα έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από τα συνήθη συγχαρητήρια και τους χαιρετισμούς. Υπενθυμίζει πως η κινηματογραφική τέχνη απαιτεί δουλειά, μαθητεία και άσκηση, ότι υπάρχει μέλλον αν το παρόν είναι δυναμικό, ότι οι διακρίσεις οφείλουν να κερδίζονται. Μετά τη λήξη της τελετής απονομής δεν έλειψαν οι αμφισβητήσεις για κάποιες επιλογές της κριτικής επιτροπής του εθνικού τμήματος, όπως και τα σχόλια για τον μεγάλο αριθμό των ταινιών που προκρίνονται από την αρμόδια επιτροπή χωρίς τα αυστηρά κριτήρια που θα όφειλαν να διαθέτουν για ένα σημαντικό φεστιβάλ. Στην όλη κατάσταση εύκολα διακρίνει κανείς την παθογένεια των ελληνικών συνηθειών μας, αν και θα μπορούσε να θυμηθεί κανείς, όπως το θύμισε σε μένα ο Δραμινός συγγραφέας Βασίλης Τσιαμπούσης, ότι το έναυσμα για τη διοργάνωση του Φεστιβάλ Μικρού Μήκους της Δράμας έδωσαν τότε, το 1978, τα παράπονα των «κομμένων» μικρομηκάδων του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Υστερα κι από αυτό, μπορούμε να πάμε όλοι για τσίπουρα στα Νερά της Αγίας Βαρβάρας ή στη Φίκα για ένα ποτό.
Οι βραβεύσεις σε όλες τις κατηγορίες
Τα βραβεία του 39ου Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας (Εθνικό) είναι τα εξής:
ΧΡΥΣΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΣ: «Κύβος» σε σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Σκούρα.
ΑΡΓΥΡΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΣ: «Το νανούρισμα της Μαρίας» σε σκηνοθεσία του Ντίνου Παναγόκου.
Ειδικό βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη («ΝΤΙΝΟΣ ΚΑΤΣΟΥΡΙΔΗΣ»): «Ummi» σε σκηνοθεσία του Νίκου Αυγουστίδη.
Βραβείο Τώνια Μαρκετάκη: «Αλεπού» σε σκηνοθεσία της Ζακλίν Λέντζου.
Βραβείο Καλύτερης Σπουδαστικής Ταινίας: «Smoke in the water» σε σκηνοθεσία του Σπυρίδωνα Παπασπύρου.
Βραβείο Ντοκιμαντέρ: «Φιλοκτήτης – Ο Μύθος ενός Ξένου» σε σκηνοθεσία της Κατερίνας Καλκετενίδη.
Τιμητική Διάκριση Καλύτερης Γυναικείας Ερμηνείας: Στην Ιωάννα Τρικενέ για την ερμηνεία της στην ταινία «Μάγδα» του Δημήτρη Ζούρα.
Τιμητική Διάκριση Καλύτερης Ανδρικής Ερμηνείας: Στον Θωμά Χαβιανίδη για την ερμηνεία του στην ταινία «Γενέθλια» του Δημήτρη Κατσιμίρη.
Τα βραβεία του 22ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας:
Grand Prix 2016: «Mouth of hell» του Samir Mehanovic από τη Σκωτία και την Ινδία.
Second Prize: «Madam Black» του Ivan Barge από τη Νέα Ζηλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
European Film Awards Drama 2016: «Shooting star» του Lyubo Yonchev από τη Βουλγαρία και την Ιταλία.
Ειδικό Βραβείο Γυναικείας Ερμηνείας: Στη Stefka Yanorova για την ερμηνεία της στην ταινία «Shooting star».
Ειδικό Βραβείο Ανδρικής Ερμηνείας: Στους Ilija Strumenikovski και Mile Grozdanovski για την ερμηνεία τους στην ταινία «Fighting for Death» της Eleonora Veninova από την ΠΓΔΜ.