Τον καλό ζωγράφο τον αναγνωρίζουν πρώτα οι ομότεχνοί του. Διότι τα έργα του, όποτε και αν αυτά φτιάχθηκαν, έχουν το χάρισμα της διδαχής. Ο Παναγιώτης Τέτσης, ακόμη και σε μεγάλη ηλικία, πήγαινε στον πέμπτο όροφο του Ιδρύματος Θεοχαράκη για να μπορέσει να μελετήσει με την ησυχία του τη δουλειά του Σπύρου Παπαλουκά (1892-1957), ιδίως την ενότητα με τα εκκλησάκια της Αίγινας.
Δεν επέλεξε τυχαία τον συγκεκριμένο ζωγράφο. Στον χρωστήρα του συναντιέται η βυζαντινή παράδοση με τον Σεζάν και τον Παρθένη, σε μια σύζευξη ισορροπημένη και αρμονική, αλλά πρωτίστως προσωπική. Αν ο Κόντογλου έμεινε προσηλωμένος στις δικές του αρχές, ο Παπαλουκάς τόλμησε να κάνει βήματα μπροστά σε μονοπάτια που δεν είχαν ακόμη ανοίξει. Ηταν εκείνος που πάτησε γερά στη γνώση του παρελθόντος για να μπορέσει να ανανοηματοδοτήσει το παρόν.
Ιχνηλατώντας μια πορεία
Η νέα έκθεση με τίτλο «Σπύρος Παπαλουκάς. SYNOPSIS. Ζωγραφική, αγιογραφίες, σχέδια, μακέτες», σε επιμέλεια Τάκη Μαυρωτά, η οποία εγκαινιάζεται απόψε στο Ιδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Θεοχαράκη, ιχνηλατεί αυτήν ακριβώς την πορεία: από τα πρώτα μαθητικά και σπουδαστικά χρόνια στην πλήρη ωρίμανση, μέσα από 130 έργα του, από το 1909 έως και το 1956.
Το ίδρυμα έχει τιμήσει τον ζωγράφο με πολλά αφιερώματα, καθώς ο Βασίλης Θεοχαράκης υπήρξε μαθητής του σε κατ’ οίκον διδασκαλία και μπορεί να διακρίθηκε στις επιχειρήσεις, αλλά η ζωγραφική παραμένει η μεγάλη του αγάπη. Η θυγατέρα του Μίνα Παπαλουκά εμπιστεύθηκε τα έργα του πατέρα της στην οικογένεια Θεοχαράκη.
Αρκεί μια μικρή περιήγηση στους τρεις ορόφους της έκθεσης, για να καταλάβει κανείς πως η ίδια η ζωή του καλλιτέχνη συνοψίζει σπουδαία κεφάλαια της ελληνικής Ιστορίας. Ο Παπαλουκάς έζησε ως νέος τους Βαλκανικούς Πολέμους και ανδρώθηκε στο Παρίσι, το οποίο ζούσε τη μετάβαση σε μια νέα εποχή. Υστερα συμμετείχε στη Μικρασιατική Εκστρατεία ως επίσημος εικονογράφος, παράγοντας εκατοντάδες σχέδια που χάθηκαν στην Καταστροφή της Σμύρνης.
Επισκέφθηκε το Αγιον Ορος τη δεκαετία του ’20, βλέποντας μια εικόνα που είχε μείνει απαράλλακτη για χίλια και πλέον χρόνια. Ανακάλυψε τη μαγεία της ελληνικής υπαίθρου στη Μυτιλήνη, στην Αίγινα και στη Στερεά Ελλάδα, απ’ όπου καταγόταν.
Βίωσε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο. Συναναστράφηκε σπουδαίες προσωπικότητες του καιρού του και έκανε δύσκολες επιλογές στην τέχνη, επιδεικνύοντας πίστη στο δικό του προσωπικό ιδίωμα. Δίδαξε για πολύ λίγο στην ΑΣΚΤ, αλλά έγινε και διευθυντής της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων.
Οπως εύστοχα σημειώνει η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα στον κατάλογο της έκθεσης, όλη του η διαδρομή είχε να κάνει με την αυτοϋπέρβαση. Και αυτό φαίνεται τόσο στα τοπία του, που είναι από τα πιο γνωστά του έργα, όσο και στα πορτρέτα και τις αυτοπροσωπογραφίες του, που τραβούν το βλέμμα στο αφιέρωμα του Θεοχαράκη. Δεν εφησυχάζει, καταφέρνει όμως πάντα να κάνει νηφάλιες επιλογές και μια δημιουργική σύνθεση ανάμεσα σε τάσεις εχθρικές ή αντιθετικές.
Αγιογραφίες
Η αναδρομική του ιδρύματος δίνει βαρύτητα και στις αγιογραφίες του, οι οποίες αποτελούν μια ξεχωριστή προσφορά στην ελληνική τέχνη. Ο Παπαλουκάς είχε μελετήσει την παράδοση στο Αγιον Ορος και είχε αντιγράψει αριστουργήματα της Μονής του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία. Το 1927 ιστόρησε τη Μητρόπολη της Αμφισσας με τεχνοτροπία που βασίστηκε στη βυζαντινή παράδοση αλλά και το δικό του ιδίωμα. Πρόκειται για ένα έργο σταθμό στην εκκλησιαστική ζωγραφική.
Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι και τις 30 Οκτωβρίου.