Οι πρόσφατες δηλώσεις Ερντογάν περί Λωζάννης, σε συνδυασμό με τις γενικότερες εξελίξεις εντός και εκτός Τουρκίας, δικαιολογημένα προκάλεσαν προβληματισμό στην Αθήνα. Αν και είναι σαφές ότι το μήνυμα απευθυνόταν κυρίως σε εσωτερικό ακροατήριο, σε μια προσπάθεια αποδόμησης τμήματος του παλαιού κεμαλικού κατεστημένου, η δήλωση αμφισβήτησης της διεθνούς συνθήκης που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο των ελληνοτουρκικών σχέσεων αποτελεί δυσάρεστη εξέλιξη. Πηγή ανησυχίας ενδέχεται να αποτελέσει και η προσπάθεια των διαφόρων Ηρακλειδών του στέμματος και αυλικών να αποδειχθούν βασιλικότεροι του βασιλέως (όπως π.χ. ο δήμαρχος της Αγκυρας με τον χάρτη που παρουσίασε). Δυστυχώς, η τουρκική αντιπολίτευση, προσπαθώντας να απαντήσει στον κ. Ερντογάν, έκανε τα πράγματα χειρότερα, καθώς υιοθέτησε τη θεωρία των «γκρίζων ζωνών». Η ελληνική πλευρά όφειλε να απαντήσει σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο, όπως και έπραξε, να ενημερώσει τους εταίρους της, να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, αλλά δεν έχει κανένα συμφέρον να συντηρήσει το θέμα στη δημοσιότητα.
Είτε όμως δεχθούμε ότι οι δηλώσεις Ερντογάν σηματοδοτούν κάποιου είδους στροφή στην τουρκική πολιτική έναντι ημών είτε όχι, οι κατακλυσμιαίες εξελίξεις εντός και εκτός Τουρκίας θέτουν με λίαν πιεστικό τρόπο το ζήτημα της προσαρμογής της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στα νέα δεδομένα. Ιδιαίτερα χρήσιμες σε αυτό το πλαίσιο είναι οι αναλύσεις των Κ. Ιορδανίδη («Κ», 21/8/2016) και Αγγ. Συρίγου («Κ», 28/8/2016), που υιοθετούν μια άκρως ρεαλιστική προσέγγιση. Ορθώς επισημαίνεται ότι «η Ελλάς… δεν έχει την πολυτέλεια να διατυπώνει ευχολόγια ή να ηθικολογεί». Ενα έλλειμμα ρεαλισμού παρατηρείται και σε επίπεδο Ε.Ε., όπου οι δυσκολίες στις σχέσεις με τη Ρωσία, την Αίγυπτο και την Τουρκία υπενθυμίζουν ότι η Ε.Ε. είναι μεν μια κοινότητα αξιών, και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να διαφυλαχθεί, αλλά ότι στην εξωτερική πολιτική τα συμφέροντα μετρούν το ίδιο ή ενίοτε και περισσότερο από τις αξίες.
Η πραγματικότητα είναι ότι για μια χώρα στη σημερινή κατάσταση της Ελλάδας δεν υπάρχουν πολλές επιλογές και ότι η πολιτική μας θα πρέπει να συνεχίσει να επικεντρώνεται στη διατήρηση του υφισταμένου καθεστώτος στις διμερείς σχέσεις. Κεντρικά στοιχεία αυτής της πολιτικής θα πρέπει να είναι: (α) Η προσεκτική παρακολούθηση των εξελίξεων, με στόχο τη σωστή εκτίμηση των νέων ισορροπιών και δυναμικών εντός και εκτός Τουρκίας. (β) Η συσσώρευση διπλωματικού κεφαλαίου μέσω της ενίσχυσης του διεθνούς προφίλ της χώρας (τόσο στο πλαίσιο της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ όσο και σε περιφερειακό επίπεδο) και της οικοδόμησης συμμαχιών στη βάση κοινών συμφερόντων. (γ) Η αποφυγή εμπλοκής σε ανταγωνισμό εξοπλισμών (λόγω και αντικειμενικής αδυναμίας τα τελευταία χρόνια), αλλά παράλληλα διατήρηση της αποτρεπτικής ικανότητας σε αυτήν την εξαιρετικά ρευστή μεταβατική περίοδο. (δ) Η συνέχιση και διεύρυνση της οικονομικής και ενεργειακής συνεργασίας. (ε) Και η ανάγκη διατήρησης επαφών στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο, αλλά και η λειτουργία πολλαπλών διαύλων επικοινωνίας σε διάφορα επίπεδα. Με ανοικτό το προσφυγικό/μεταναστευτικό και το Κυπριακό σε κρίσιμη συγκυρία, η ανάγκη για ηρεμία, σταθερότητα και προσεκτικές κινήσεις είναι επιτακτική.
*Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.