Η θάλασσα συνδέεται άρρηκτα με την ατομική, συλλογική και εθνική μας αφήγηση. Και, κατά πως δείχνει δραματικά η σύγχρονη εμπειρία, γίνεται ενίοτε αποκλειστική επιλογή μεταναστευτικής οδού, ριψοκίνδυνη διέξοδος από τη φρίκη του πολέμου για να οδηγήσει τους απελπισμένους στο θάνατο και τους πιο τυχερούς σε μία νέα γη. Το νερό είναι κάθαρση, θεραπεία, πλεούμενο και πατρίδα το ίδιο, μήτρα και Αχέροντας, μία πρόκληση να αναμετρηθείς μαζί της, όταν εγκιβωτίζει διαγενεακές μνήμες, βιώματα και τραύματα μιας χώρας και μιας οικογένειας. Η Φωτεινή Τσαλίκογλου με το μυθιστόρημά της «8 ώρες και 35 λεπτά», που δραματοποιήθηκε και σκηνοθετήθηκε με ενάργεια και παλμό από τον Μάνο Καρατζογιάννη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Αναλόγιο 2016» στο Θέατρο Τέχνης της Φρυνίχου, τέμνει δυο θάλασσες μετανάστευσης και προσφυγιάς, το Αιγαίο και τον Ατλαντικό (ο τίτλος παραπέμπει στη διάρκεια του αεροπορικού ταξιδιού Νέα Υόρκη – Αθήνα). Μέσα από αυτές τις θάλασσες ακουμπάει τη γραφίδα της με τρυφερότητα και επώδυνη ειλικρίνεια συνάμα σε χαίνουσες πληγές στο σώμα των ανθρώπων και της ιστορίας.
«Πατρίδα τώρα – 8 ώρες και 35 λεπτά». Στη σκηνή βλέπουμε τα μέλη της οικογένειας Αργυρίου, ευάλωτα και σθεναρά, ζώντα και απελθόντα: την γιαγιά Ερασμία (Κατερίνα Χέλμη), την κόρη της Φρόσω (Μάρω Παπαδοπούλου), τα εγγόνια Αμαλία (Αμαλία Αρσένη) και Τζόναθαν (Μάνο Καρατζογιάννη). Ο Τζόναθαν, ως άλλος Οδυσσέας, ταξιδεύει πρώτη φορά στη ζωή του στην Ελλάδα, στην Ελλάδα της κρίσης. Ελληνοαμερικανός τρίτης γενιάς, φέρει την πατρίδα αυτή μέσα του, χωρίς να την έχει συναντήσει ποτέ – μαζί του κουβαλάει την πολυαγαπημένη αδελφή Αμαλία με φωνή αηδονιού, που αυτοκτόνησε, πέφτοντας στο ποτάμι από τη γέφυρα του Μπρούκλιν στη Ν. Υόρκη, την επίσης καλλίφωνη και αλκοολική μητέρα του Φρόσω, έναν πατέρα δίχως όνομα, τη γιαγιά Ερασμία και τον παππού Μενέλαο και πολλούς άλλους, χαμένους όλους.
Από τις οιμωγές στην αποβάθρα της Σμύρνης και τα δυο τρομοκρατημένα αδελφάκια, την Ερασμία και τη Φρόσω, που σώζονται σε μια βάρκα, την εγκατάσταση στη Νέα Ιωνία, το βιαστικό γάμο της Φρόσως με τον Μενέλαο λίγο πριν τον πόλεμο, τον πνιγμό της στον Ατλαντικό καθ’ οδόν προς την Αμερική και την «αντικατάστασή» της από την Ερασμία στο πλάϊ του Μενέλαου μέχρι το σήμερα, ο Τζόναθαν και η Αμαλία θέτουν πιεστικά ερωτήματα και αναζητούν απαντήσεις: για την έλλειψη στέρεης ρίζας, το μετέωρο αίσθημα των δυο πατρίδων, την κατάρα του υγρού τάφου, την επίμονη άρνηση της μητέρας τους Φρόσως να μην αποκαλύψει τον πατέρα τους, την ανεξήγητη γι’ αυτούς απόφασή της να θάψει την ελληνική της ταυτότητα, αλλάζοντας το όνομά της σε Λάλε Άντερσεν (όπως της διάσημης τραγουδίστριας του Β Παγκοσμίου Πολέμου) – για τη Φρόσω ήταν μια απεγνωσμένη απόπειρα επιβίωσης, μιας και σε όλη τη ζωή της έφερε τιμής και ενοχών ένεκα το όνομα μίας νεκρής.
Ο Τζόναθαν, αδημονεί και φοβάται ταυτόχρονα να προσγειωθεί στην πατρίδα με την συμβολική τελευταία πτήση της Delta Airlines, η οποία καταργεί ως ασύμφορο το δρομολόγιο μεταξύ Νέας Υόρκης και Αθήνας. Η αδελφή του τον νουθετεί να αναζητήσει την Ελλάδα και τον εαυτό του μέσω της έλλειψης, όχι του πλεονάσματος. Αυτό το επίπονο ταξίδι του Τζόναθαν – Οδυσσέα είναι καταβύθιση στα έγκατα του ανεξήγητου της ανθρώπινης μοίρας, η αναγκαία βίαιη ουσιαστική ενηλικίωσή του, αλλά και η μοναδική θεραπεία για να ξορκίσει όσες αμαρτίες γονεϊκές τον παιδεύουν.
Γιατί έτσι είναι το "..καταραμένο κι ανελέητο ταξίδι από παρακαμπτήριες
στην άλλη όχθη του καθρέφτη, στην περιπέτεια της λησμονιάς
στο άμα και στο θάμα, στα ωριμότερα τοπία μας
στο πότε και στο χτες, στις φλύαρες πτυχές της σιωπής σου
στα καθημερινά, μικρά, χαριτωμένα εγκλήματά τους
στην πρόδηλη αναγκαία συνωμοσία…"
[«Εντολή» (απόσπασμα), Ασκήσεις Απωλείας, Δέσποινα Δεμερτζή]
Η Κατερίνα Χέλμη ερμήνευσε με σοφία, ευγένεια ψυχής και υπόκωφο λυγμό την γιαγιά Ερασμία, η Μάρω Παπαδοπούλου ήταν δωρική ως Φρόσω με σπαρακτικά παγωμένα αισθήματα, που δεν ξεκλειδώνει το αλκοόλ, αλλά και συγκινητική ως Φρόσω του παρελθόντος, που πνίγεται στον Ατλαντικό, η Αμαλία Αρσένη με χάρη, δροσιά και αισθαντικότητα υποδύθηκε την λεπτοφυή Αμαλία και ο Μάνος Καρατζογιάννης έδωσε ζέση και ανθρώπινη πνοή, φόβο παιδιού και αγωνιώδη αμηχανία εφήβου στον Τζόναθαν Αργυρίου.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Κείμενο: Φωτεινή Τσαλίκογλου
Θεατρική απόδοση – Σκηνοθεσία : Μάνος Καρατζογιάννης
Βοηθός σκηνοθέτη: Ανδρέας Ανδρέου
Σκηνικά: Γιάννης Αρβανίτης
Επιμέλεια Κουστουμιών: Βασιλική Σύρμα
Video Art: Πέννυ Παναγιωτοπούλου
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Μουσική Επιμέλεια: Γιώργης Χριστοδούλου
Σύνθεση Τραγουδιού: Γιώργος Σαμπάνης
Στίχοι Τραγουδιού: Ελεάνα Βραχάλη
Ερμηνεία Τραγουδιού: Γιώργος Σαμπάνης
Επιμέλεια Παραγωγής: Νεφέλη Συρίγου
Παίζουν (με αλφαβητική σειρά): Αμαλία Αρσένη, Μάνος Καρατζογιάννης, Μάρω Παπαδοπούλου, Κατερίνα Χέλμη