Σκέφτεται ο κύριος Γκρι: δεν αισθάνθηκα ποτέ μικρός κάτω από τον νυχτερινό, έναστρο ουρανό. Και θυμάμαι ακόμα την πρώτη φορά που ατένισα τον ξάστερο καλοκαιρινό θόλο, πλάι στον πατέρα μου, σε μια ήσυχη αμμουδιά.
Τι άλλο θα μπορούσαν να ζητήσουν τα μάτια ενός παιδιού; Η σπείρα του γαλαξία, με τα γαλακτώδη νήματά της, και η βροχή των Περσείδων – αυτές οι στιγμιαίες πύρινες σφαίρες που θρυμματίζουν σιωπηρά τους ουρανούς του Αυγούστου. Μια απελευθερωτική διαστολή μέσα μου, μια εξωφρενικά απατηλή ακινησία η οποία αποκτά άλλες διαστάσεις όταν ο πατέρας μου ψιθυρίζει –λες και φοβόταν μην τυχόν και ξυπνήσει το σύμπαν– πως πολλά από τα άστρα που βλέπουμε δεν υπάρχουν πια. Το σύμπαν είναι τόσο απέραντο, που το φως τους ταξιδεύει ακόμη και αφού αυτά έχουν σβήσει. Κι άξαφνα, χωρίς να το αντιληφθώ καλά καλά, ο χώρος γίνεται χρόνος.
Ο πατέρας έπαψε και αυτός να υπάρχει· το φως του, πιο αμυδρό από αυτό των αστέρων ίσως, ταξιδεύει ακόμη ως εμένα. Παρακολουθώντας το έξοχο ντοκιμαντέρ «Νοσταλγώντας το φως» του Χιλιανού Πατρίσιο Γκουζμάν, άκουσα τον αστρονόμο Γκασπάρ Γκαλάζ να αναρωτιέται πώς θα ήταν αν έπρεπε να αναζητήσει με το τηλεσκόπιό του τους γονείς του στο αχανές σύμπαν. Η παράδοξη αυτή σκέψη ήρθε αβίαστα στον αστρονόμο, καθώς αναλογιζόταν τις γυναίκες που κάθε τόσο αναζητούν στην έρημο της Ατακάμα, στη Χιλή, τους εκτελεσμένους του καθεστώτος Πινοσέτ…
Η απέραντη, παντελώς άνυδρη αυτή έκταση από χώμα και αλάτι, όπου εδρεύουν μερικά από τα πιο δυνατά τηλεσκόπια στον κόσμο λόγω του κρυστάλλινου νυχτερινού ουρανού (απ’ όπου η σημερινή φωτογραφία), τόπος πυκνών αρχαιολογικών ευρημάτων επίσης, ανθρώπινων λειψάνων και πρωτόγονης τέχνης στους βράχους, αλλά και αφανής μαζικός τάφος των χιλιάδων βασανισμένων της χούντας (κι ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης της εποχής Πινοσέτ) είναι η βουβή πρωταγωνίστρια αυτού του δραστικά ποιητικού ντοκιμαντέρ.
Στην ουσία, η έρημος Ατακάμα είναι ένας φορέας μνήμης. Και προς τα κάτω και προς τα πάνω: από τους γαλαξίες και τα νεφελώματα στους κακοποιημένους σκελετούς. Ή, αλλιώς, η έρημος ως αφύπνιση. Ο αστρονόμος Γκαλάζ, λοιπόν, γνωρίζοντας τις απεγνωσμένες έρευνες τόσων γυναικών έστω και για ένα κοκαλάκι αγαπημένου προσώπου, αναρωτιέται με δέος πόση απελπισία θα αισθανόταν εάν αναγκαζόταν να αναζητήσει τους χαμένους γονείς του στον ουρανό. «Και εμείς, οι αστρονόμοι, και οι γυναίκες αυτές, ψάχνουμε το παρελθόν. Μονάχα που εμείς, τις νύχτες κοιμόμαστε ήσυχοι. Εκείνες, όχι. Και αυτή είναι μια μεγάλη διαφορά».
Παρακολουθώ στο φιλμ τη νεαρή αστρονόμο Βαλεντίνα Ροντρίγκεζ να αγκαλιάζει το μωρό της. Οι γονείς της χάθηκαν επί Πινοσέτ· τη μεγάλωσαν οι παππούδες της. Και στην αστρονομία βρήκε ένα σημείο αναφοράς. Ενα στίγμα ελευθερίας και νοήματος. Και αγάπης.
Ο ορισμός της μνήμης κατά τον Γκουζμάν: βαρύτητα που μας τραβάει προς τη Γη. Κεντρομόλος δύναμη, πηγή κοσμικής τάξης, μα και βαρίδι, δεσμός και δεσμά μαζί. Κάθε φορά που κατεβαίνω νύχτα στην αμμουδιά, ο πατέρας πηγαινοέρχεται μαζί μου.