Αρνητικό πρόσημο έχουν πλέον οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα. Tο 2015 εμφανίζεται να έφυγαν εκτός χώρας 261,4 εκατ. μετά τις καθαρές εισροές 1,259 δισ. του 2014 και 2,122 δισ. του 2013. Αυτά δείχνουν τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, η οποία μάλιστα, στην τελευταία έκθεσή της που υποβλήθηκε στη Βουλή, σημειώνει όχι μόνον πως «δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές εισροές άμεσων επενδύσεων το 2015», αλλά και ότι «η ίδια εικόνα διατηρήθηκε και το πρώτο τρίμηνο του 2016». Πολύ περισσότερα δισ., βεβαίως, χάθηκαν στον… δρόμο. Κεφάλαια που δεν ήρθαν κυρίως επειδή φοβήθηκαν την «περήφανη διαπραγμάτευση» του α΄ εξαμήνου του 2015, όσο και τις εχθρικές κορώνες κορυφαίων στελεχών τόσο της πρώτης όσο και της δεύτερης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Χαμένες επενδύσεις της τελευταίας διετίας που ενδεχομένως να αθροίζουν περισσότερα από 5 δισ. ευρώ, σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις της αγοράς
Βέβαια, δεν χρειάζονται τα στοιχεία της ΤτΕ και οι εκτιμήσεις της αγοράς για να αντιληφθεί κανείς αυτό που γνωρίζουν όλοι οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ της ελληνικής οικονομίας: ότι οι ξένοι επενδυτές κρατούν αυστηρές αποστάσεις από την Ελλάδα την τελευταία διετία επικαλουμένοι τόσο τη γενικότερη οικονομική αστάθεια και τη δυσμενή φορολογική μεταβλητότητα όσο και την πολιτική ρευστότητα.
Στις αρνητικές ροές των άμεσων ξένων επενδύσεων θα πρέπει να προστεθούν και οι επενδύσεις, που είτε εξαιτίας ολιγωριών της κυβέρνησης είτε λόγω επιχειρηματικών αποφάσεων που σχετίζονται με τους προαναφερθέντες προβληματισμούς δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Για παράδειγμα, σύμφωνα με υπολογισμούς των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που επικαλείται και η Τράπεζα της Ελλάδος, οι επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα, οι οποίες στοχεύουν στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης μέσω ολοκληρωμένων συστημάτων, θα μπορούσαν να φθάσουν σε 10 έως 20 δισ. ευρώ τα αμέσως επόμενα χρόνια. Αντ’ αυτού έχουμε πολυετείς καθυστερήσεις στην ιδιωτικοποίηση του Διαχειριστή Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ), της Δημόσιας Επιχείρησης Αερίου (ΔΕΠΑ), υβριδικούς πειραματισμούς για το ιδιοκτησιακό του Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ), καθυστέρηση στο άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρισμού κ.ο.κ.
Εργα υποδομών
Το ίδιο συμβαίνει και στα έργα υποδομών που συνδέονται με αποκρατικοποιήσεις. Λιμάνια, αεροδρόμια και μεγάλες αναπτυξιακές αξιοποιήσεις, όπως του Ελληνικού, συνοδεύονται με δεσμεύσεις για επενδύσεις που αθροίζουν δισεκατομμύρια. Στα 14 περιφερειακά αεροδρόμια, των οποίων η παράδοση στη Fraport εκκρεμεί από τα τέλη του 2014, υπάρχουν ρήτρες για επενδύσεις ύψους 330 εκατ. ευρώ τα αμέσως επόμενα χρόνια και συνολικά 1 δισ. Στον ΟΛΠ, η Cosco, που περίμενε την ιδιωτικοποίηση τουλάχιστον από το 2013, θα είχε ξεκινήσει επενδύσεις ύψους 350 εκατ. ευρώ. Τώρα μετατέθηκαν κατά μία τριετία εξαιτίας της επί ενάμισι έτος καθυστέρησης της ιδιωτικοποίησης από την κυβέρνηση.
Το ίδιο ισχύει βέβαια, περισσότερο ίσως από όλες τις αποκρατικοποιήσεις και για το Ελληνικό, όπου ο ανάδοχος που αναδείχτηκε πριν από δύο χρόνια θα μπορούσε να είχε ξεκινήσει τις υποχρεωτικές επενδύσεις ελάχιστου ύψους 4,5 δισ. ευρώ. Και αυτά τα τρία παραδείγματα αφορούν επενδυτικά σχέδια που είχαν ξεκινήσει πριν σχηματισθεί η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και από αποφασισμένους, για τους δικούς του ο καθένας λόγους, επενδυτές.
Αλλοι δεν εμφανίστηκαν ποτέ. Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα: Η ιταλική ενεργειακή Enel, η εταιρεία που προκάλεσε λόγω του σχετικού θεσμικού πλαισίου τους διαγωνισμούς για τις έρευνες και την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στη δυτική Ελλάδα, όταν αυτοί έγιναν στις αρχές του 2015 δεν εμφανίστηκε. Στον ελληνικό σιδηροδρομικό χάρτη, η αμερικανική εταιρεία σιδηροδρομικών μεταφορών Watco Companies, LLC ύστερα από αλλεπάλληλες επαφές που έκανε με σκοπό να συμμετάσχει στον διαγωνισμό γα την ΤΡΑΙΝΟΣΕ, τελικά απείχε. Η APM Terminals, θυγατρική της Maersk που θεωρείται το αντίπαλον δέος της Cosco για τον Πειραιά, παρά τις σαφείς δηλώσεις της το 2014 περί ενδιαφέροντος για τον Πειραιά, απείχε μεγαλοπρεπώς στον γύρο των δεσμευτικών προσφορών. Συμμετοχές που θα μπορούσαν να έχουν οδηγήσει ίσως σε υψηλότερα τιμήματα και σε βελτίωση του επενδυτικού κλίματος για τη χώρα.
Τα capital controls έδωσαν τη χαριστική βολή
Οι καθυστερήσεις στις μεταρρυθμίσεις, στη διαχείριση των «κόκκινων» δανείων και στις αποκρατικοποιήσεις ενοχοποιούνται από την αγορά για τα ναυάγια πολλών φιλόδοξων επενδυτικών προγραμμάτων.
H αμερικανική πολυεθνική εταιρεία επενδύσεων σε ακίνητα Hines είχε ανακοινώσει πως σχεδιάζει να επενδύσει περίπου 500 εκατ. δολάρια στην ελληνική αγορά real estate. Ανοιξε μάλιστα το 2014 και γραφείο αντιπροσώπευσης στην Ελλάδα, επικεφαλής του οποίου τέθηκε κορυφαίο στέλεχός της στην Ευρώπη. Δεν προχώρησε όμως τελικά σε καμία μεγάλη συμφωνία. Ορισμένες πληροφορίες θέλουν τον οίκο να διατηρεί την προσοχή του στην αγορά, αλλά είναι σαφές πως το αρχικό φιλόδοξο σχέδιο έχει, προσώρας τουλάχιστον, μπει στο συρτάρι.
Το σχέδιο αξιοποίησης της εκκλησιαστικής περιουσίας μέσω κοινής εταιρείας της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και του Δημοσίου επίσης «πάγωσε» εξαιτίας της δυστοκίας της κυβέρνησης και παρά το δεδηλωμένο αγοραστικό ενδιαφέρον για την παραχώρηση και ανάπτυξη μεγάλων ακινήτων στο Καβούρι και στη Βουλιαγμένη από εμβληματικά ξένα κρατικά επενδυτικά κεφάλαια (sovereign funds) και ιδιώτες.
Η βασιλική οικογένεια του Κατάρ ακόμη ταλαιπωρείται με τα έργα που θέλει να προχωρήσει στην Κέρκυρα, στη Ζάκυνθο, αλλά και στη νησίδα Οξεία Εχινάδων που απέκτησε πριν από λίγα χρόνια. Ακόμα και ξένοι επενδυτές και επιχειρήσεις που είχαν από χρόνια αναπτύξει δραστηριότητες στην ελληνική αγορά αποχώρησαν από την Ελλάδα επικαλούμενοι λόγους που συνδέονταν με το αντικείμενό τους, αλλά όλοι ξέρουν πως και η περιρρέουσα πολιτικοοικονομική ατμόσφαιρα έπαιξε ρόλο.
Αρχές 2015, η Royal Bank of Scotland, μία από τις λιγοστές εναπομείνασες μεγάλες ξένες τράπεζες στην Ελλάδα, ανακοίνωνε στους εργαζομένους της πως θα κρατήσει στην Αθήνα μικρή μόνον αντιπροσώπευση.
Ολοι απέδωσαν την κίνησή της στην έξοδο από τη ναυτιλία μετά την κρατικοποίησή της. Η αλήθεια όμως είναι πως δεν έβλεπε πλέον κανένα λόγο να κρατήσει ούτε τη μονάδα παροχής υπηρεσιών στους υψηλής καθαρής αξίας ιδιώτες.
Τα capital controls έδωσαν τη χαριστική βολή όχι μόνο στους δυνητικούς επενδυτές που κοιτούσαν ήδη την Ελλάδα με τα… κιάλια, αλλά και στους εδώ εκτεθειμένους. Η Σόφτεξ της Bolton Group, η ΙΜΑΣ της ContiTech, η Makro Hellas Cash & Carry της γερμανικής Metro Group, η Hellenic Steel της ιταλικής ILVA, η Groupon της ομώνυμης πολυεθνικής είναι μερικοί μόνον από τους ξένους ομίλους που έβαλαν «λουκέτο».
Με επιφυλακτικότητα, αν μη τι άλλο, αντιμετωπίζουν βέβαια την Ελλάδα ακόμα και Ελληνοαμερικανοί, που προτάσσουν συχνά το συναίσθημα όταν οι επιχειρηματικές αποφάσεις αφορούν την Ελλάδα, αλλά μέχριε ενός σημείου… Οπως εκμυστηρεύτηκε στην «Κ» προ ημερών ο ομογενής δισεκατομμυριούχος Τζον Κατσιματίδης, εξηγώντας γιατί δεν προχώρησε στην προσπάθεια αγοράς του ξενοδοχείου Hilton, «μετά τη φυγή των καταθέσεων από τις τράπεζες και τα capital controls, αλλά και μπροστά στο ενδεχόμενο οι δανειστές να υποκύψουν σε εκείνες τις φωνές μεταξύ των τάξεών τους που θέλουν να στύψουν την Ελλάδα, διπλασιάζοντας ίσως φόρους όπως επί της ακίνητης περιουσίας ή οτιδήποτε, αλλάζοντας ριζικά το οικονομικό περιβάλλον, ακόμα και οι τολμηρότεροι εκ των συνεργατών μου συνέστησαν το πάγωμα του εγχειρήματος».
Αποεπένδυση
Ακόμη και η δημόσια πύλη προσέλκυσης άμεσων ξένων επενδύσεων της χώρας, το Enterprise Greece, στην ιστοσελίδα του παραδέχεται πως «το 2015 οι συνολικές (ακαθάριστες) εισροές επενδυτικών κεφαλαίων ήταν πολύ λιγότερες, ως αποτέλεσμα των ελέγχων κεφαλαίου και της γενικής οικονομικής και πολιτικής αστάθειας κατά τη διάρκεια αυτού του έτους. Οι καθαρές εισροές παρουσιάζουν αρνητική τιμή κατά τη διάρκεια του ίδιου έτους (αποεπένδυση)».
Αντίστοιχη είναι την τελευταία διετία και η πορεία των επενδύσεων χαρτοφυλακίου. Με εξαίρεση τις τοποθετήσεις ξένων στην τελευταία ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών συστημικών τραπεζών, οι οποίες εγγράφουν ήδη σημαντικότατες υποαξίες, οι ξένοι έχουν «πουλήσει» Ελλάδα. Κορυφαίο παράδειγμα τα funds της αμερικανικής Capital, τα οποία από τον Σεπτέμβριο του 2014, μετά τη διαβόητη πλέον συνάντηση στο Λονδίνο με στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, προχώρησε σταθερά και μεθοδικά σε μαζικές πωλήσεις, κυρίως τραπεζικών τίτλων αλλά και άλλων.
Η Capital Group of Companies αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους θεσμικούς επενδυτικούς οργανισμούς παγκοσμίως, με κεφάλαια υπό διαχείριση ύψους ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Η απόφασή της για δραστικό περιορισμό της έκθεσής της στην Ελλάδα, εκ του αποτελέσματος, δηλαδή της απαξίωσης του ελληνικού χρηματιστηρίου, δικαιώνεται…
Κάθε χρόνο και χειρότερα
Η Παγκόσμια Τράπεζα στη φετινή κατάταξή της Doing Business 2016 τοποθετεί την Ελλάδα στην 54η θέση διεθνώς, τέσσερις θέσεις χαμηλότερα από πέρυσι. Αλλά και αυτή
η βαθμολογία κρίνεται «επιεικέστατη», όπως αναφέρουν στην «Κ» σύμβουλοι επιχειρήσεων, εξηγώντας πως η αξιολόγηση της Παγκόσμιας Τράπεζας στηρίζεται κυρίως στην ίδρυση μιας προσωπικής επιχείρησης και όχι άλλων πιο σύνθετων εταιρικών μορφών και επενδύσεων.
Πτωτική είναι φέτος η πορεία της Ελλάδας και στον Δείκτη Παγκόσμιας Ανταγωνιστικότητας του World Economic Forum (WEF) το οποίο ανακοίνωσε πριν από λίγες μέρες τη διολίσθηση της χώρας στην 86η θέση το 2016 από την 81η πέρυσι. Από την έρευνα γνώμης που διεξάγει το WEF, κυριότερος ανασταλτικός παράγοντας επενδύσεων προκύπτει πως είναι η πολιτική αστάθεια, ενώ δεύτεροι έρχονται οι υψηλοί φορολογικοί συντελεστές.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση της κατάταξης σε πρόσφατη μελέτη της Ernst Υoung για την ελκυστικότητα επενδύσεων σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Στην EY θεωρούν πως συγκεκριμένοι παράγοντες εμποδίζουν την προσέλκυση νέων επενδύσεων, όπως το θεσμικό πλαίσιο, που το τελευταίο διάστημα ήταν σε μεταβατικό στάδιο δημιουργώντας σημαντικές αβεβαιότητες, οι γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, οι χρονοβόροι διαδικασίες αδειοδότησης, καθώς και το γενικότερο μακροοικονομικό περιβάλλον.