«Ελληνες, πλούσιοι και πτωχοί! Ζητούμεν άμεσον και ταχείαν όχι την κατά δύναμιν αλλά κατά την υπέρ δύναμιν συνδρομήν σας υπέρ των αδελφών μας. Από ημάς πρωτίστως εξαρτάται να σωθώσιν εκ της πείνης, του ψύχους και των ασθενειών ήμισυ και πλέον εκατομμύριο ψυχών το πλείστον γυναίκες και παιδία». Η παραπάνω έκκληση, που διασώζεται στο βιβλίο «Οι ρίζες του παροικιακού Ελληνισμού της Μεγάλης Βρετανίας» (Χάρης Μέττης), έχει την υπογραφή του Οικουμενικού Πατριάρχη Μελέτιου και φέρει την ημερομηνία, 1η/14η Σεπτεμβρίου 1922. «Η κινητοποίηση της ελληνικής Διασποράς κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και μετά την Καταστροφή της Σμύρνης υπήρξε εντυπωσιακή», εξηγεί στην «Κ» η διδάκτωρ Ιστορίας, κ. Ελευθερία Δαλέζιου. Αυτή η άγνωστη πτυχή της Ιστορίας θα παρουσιαστεί μεταξύ άλλων στη διημερίδα που συνδιοργανώνουν το Κέντρο Μελέτης Ελληνικής Διασποράς στο Ελληνικό Ινστιτούτο τoυ Κολεγίου Royal Holloway του Παν. Λονδίνου σε συνεργασία και υπό την αιγίδα της Υπατης Αρμοστείας της Κυπριακής Δημοκρατίας και της ελληνικής πρεσβείας στο Λονδίνο, με την υποστήριξη του Ελληνικού Κέντρου. Στο συνέδριο με τίτλο «Ελληνες και Κύπριοι στο Ηνωμένο Βασίλειο, 1815-2015: Πολιτισμός, Εμπόριο, Πολιτική» θα διερευνηθεί η πολυσχιδής δραστηριότητα της παροικίας: η παρουσία των εμπόρων κατά τον 19ο αιώνα, ο φιλελληνισμός στη μέση βικτωριανή εποχή, το κύμα μετανάστευσης Κυπρίων κ.ά.
Οπως εξηγεί η δρ Δαλέζιου για τη φιλανθρωπική συνεισφορά της παροικίας στις αρχές του 20ού αι., «μέσω ομιλιών, εράνων και δείπνων προσπαθούν να συγκεντρώσουν χρήματα, ιματισμό και φάρμακα, τα οποία στέλνουν άλλοτε στο μέτωπο του πολέμου και άλλοτε στα σημεία μετεγκατάστασης των Μικρασιατών προσφύγων». Οι επικεφαλής των πρωτοβουλιών απευθύνονται στους ομογενείς αλλά και Βρετανούς. «Αξιοσημείωτη είναι και η εμπλοκή των γυναικών της Διασποράς» προσθέτει η ίδια, «μεταξύ αυτών πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει η Ελενα Σκυλίτση, μετέπειτα σύζυγος του Ελευθέριου Βενιζέλου» υπογραμμίζει η δρ Δαλέζιου.
Παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο ελληνικός εμπορικός στόλος, με 329 ωκεανοπόρα φορτηγά χωρητικότητας 1,5 εκατ. τόνων, καταλάμβανε την 9η θέση παγκοσμίως. Οι Βρετανοί πίεζαν τους Ελληνες εφοπλιστές να ναυλώσουν τα πλοία τους –που διαχειρίζονταν ναυτιλιακά γραφεία του Λονδίνου– για πολεμικές μεταφορές. «Η κατάληψη της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Αξονα άλλαξε ριζικά τις ισορροπίες μεταξύ ελληνικού Δημοσίου και εφοπλιστών» σημειώνει ο δρ Ανδρέας Κακριδής, οικονομικός ιστορικός και διδάσκων στο ΕΚΠΑ. Αφενός, η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση βρέθηκε στην ανάγκη να εντατικοποιήσει τη φορολόγηση της εμπορικής ναυτιλίας, που αποτελούσε το μοναδικό πλέον έσοδο του προϋπολογισμού. Αφετέρου, οι εφοπλιστές χρειάστηκαν τη νομική κάλυψη της ελληνικής κυβέρνησης έναντι του βρετανικού Δημοσίου, γιατί κινδύνευαν να χάσουν τον έλεγχο των πλοίων τους. «Καμία από τις δύο πλευρές δεν ήταν συνηθισμένη σε αυτή την εξάρτηση, με αποτέλεσμα –όπως μας φανερώνουν τα σχετικά αρχεία– να προκύψουν συχνά τριβές και διαμάχες», εξηγεί ο δρ Κακριδής στην εισήγησή του, που κάνει μαζί με την ιστορικό δρα Κατερίνα Παπακωνσταντίνου. «Οπως βλέπουμε, οι φορολογικές διαφωνίες μεταξύ των εφοπλιστών και των ελληνικών κυβερνήσεων είναι μια αρκετά παλιά ιστορία!».
Κανάλι επικοινωνίας
Η συζήτηση προβλέπεται να είναι ζωηρή. «Εχουμε την πεποίθηση ότι μελετώντας σε βάθος το παρελθόν, θα κατανοήσουμε καλύτερα το παρόν και θα αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά τις προκλήσεις στο μέλλον» σχολιάζει ο καθηγ. Χαράλαμπος Δενδρινός, διευθυντής του Hellenic Institute, στο οποίο υπόκειται το νεοϊδρυθέν Centre for Greek Diaspora Studies, που λειτουργεί υπό τον δρα Γιώργο Βασιάδη από το 2015. «Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ένα κανάλι επικοινωνίας μεταξύ ερευνητών της ελληνικής Διασποράς» εξηγεί ο κ. Δενδρινός. Το Centre for Greek Diaspora Studies πρόκειται για το μοναδικό ερευνητικό κέντρο εντός της Μ. Βρετανίας με αντικείμενο την ελληνική Διασπορά.