«Φίσκα το θέατρο, πάμε πολύ καλά», ακούω μία από τους συντελεστές του Skrow Theater, στο Παγκράτι, να λέει στο τηλέφωνο. Είναι βράδυ Κυριακής και ο αριθμός 5 της οδού Αρχελάου γεμίζει θεατρόφιλους για το «Ορλάντο» της Βιρτζίνια Γουλφ, σε μετάφραση Νικήτα Σινιόσογλου, διασκευή και σκηνοθεσία Ιούς Βουλγαράκη, με την ερμηνεία της Αμαλίας Καβάλη.
Το «Ορλάντο», το περίφημο μυθιστόρημα της Γουλφ, που ξεκίνησε να το δουλεύει απλώς διότι ήθελε να… περάσει καλά, με τη Β. Σάκβιλ Ουέστ, τον τότε έρωτά της, μιλάει για ένα φανταστικό πλάσμα, το οποίο ξεκινά ως 16χρονο αγόρι του 15ου αιώνα και καταλήγει 36χρονη γυναίκα στις αρχές του 20ού. Η Γουλφ ανατρέχει σε περισσότερο από τέσσερις αιώνες Ιστορίας, επιτυγχάνοντας να περιγράψει τις μεταμορφώσεις του άντρα και της γυναίκας. Βασικό κίνητρο συγγραφής, η κατάδειξη ότι οι διαφορές των φύλων δεν είναι απλώς βιολογικές, αλλά διαθέτουν και κοινωνική διάσταση.
Το «Ορλάντο» μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο, το 1992, από τη Σάλι Πότερ, με το «ξωτικό» του σινεμά, την Τίλντα Σουίντον. Στο θέατρο, τον ρόλο έχουν ερμηνεύσει η Ούτε Λέμπερ στη Σαουμπίνε του Βερολίνου, το 1989, σε σκηνοθεσία Μπομπ Ουίλσον (η διασκευή του οποίου, σε συνεργασία με τον Ντάριλ Πίκνεϊ, παραμένει εμβληματική) και η Ιζαμπέλ Ιπέρ, στο Παρίσι, το 1993, σε σκηνοθεσία επίσης του Ουίλσον. Στην Ελλάδα, είχε ανεβεί, την περίοδο 1998-1999, στο Απλό Θέατρο, πάλι με τη διασκευή των Ουίλσον-Πίκνεϊ, μετάφραση του Θανάση Χατζόπουλου, σκηνοθεσία Ρούλας Πατεράκη και ερμηνεία της Μάνιας Παπαδημητρίου. Πριν από τρία χρόνια, το 2013, είχε ανεβεί, στην ίδια διασκευή, στο θέατρο Ιλίσια-Βολανάκη, σε σκηνοθεσία Σάκη Παπακωνσταντίνου και με τη Νίκη Σερέτη στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
«Το “Ορλάντο” έχει την κληρονομιά που έχουν τα έργα με ετικέτες. Λέμε ότι είναι ένα φεμινιστικό έργο. Το “Ορλάντο”, όμως, μιλάει για την ανθρώπινη φύση. Η ύπαρξη και η δικαίωσή του δεν εξαρτάται από το φύλο του», λέει η σκηνοθέτις Ιώ Βουλγαράκη, καθώς κουβεντιάζουμε σ’ ένα καφέ του κέντρου της Αθήνας. Το ερώτημα, διαβάζοντας το βιβλίο και παρακολουθώντας την άρτια παράσταση, είναι εάν αυτή η εναλλαγή των φύλων αρκεί στον/στην Ορλάντο. «Αυτό που δεν αρκεί είναι, νομίζω, ο τρόπος που έχει βρεθεί για να συναντώνται οι άνθρωποι. Είναι σαν να ψάχνει κάτι πιο απόλυτο, βαθύ και αληθινό – και η τρέχουσα ζωή δεν του φτάνει. Αυτό τον κάνει να εμπλέκεται με απροσμέτρητο πάθος σε κάθε είδους σχέση. Ψάχνει μία σύνδεση, την οποία, τελικά, δεν βρίσκει. Αν υπάρχει μια ευτυχισμένη στιγμή, είναι στον “γυναικείο” αιώνα: “η ζωή κι ένας εραστής”», αναφέρει η Ιώ Βουλγαράκη.
Το πλάσμα αυτό δεν περιφέρεται ως ναΐφ στους αιώνες, παρατηρώντας από απόσταση τον κόσμο. Συνδέεται και δοκιμάζεται με το πνεύμα των αιώνων, με τους ανθρώπους και τα αντικείμενα, όχι από άγνοια κινδύνου· ακόμη και η ευπιστία του είναι επιλογή, γι’ αυτό και φτάνει να λέει την ατάκα: «Το πνεύμα του 19ου αιώνα με συνέτριψε». «Είναι τέτοια η αδάμαστη φύση του πνεύματος της εποχής, που τσακίζει όποιον πάει να σηκώσει κεφάλι. Το πλάσμα αυτό ηττάται από όλους εκείνους που υπηρετούν αυτό το πνεύμα. Τους καλλιτέχνες, τους διανοούμενους, τους εραστές. Πάντως, αν ζούσε στον 21ο αιώνα, θα συντριβόταν από την απελπισία και την ταχύτητα», τονίζει η σκηνοθέτις.Η μετάβαση του Ορλάντο από τους δύο «ανδρικούς» αιώνες στους επόμενους δύο «γυναικείους» γίνεται με έναν μεγάλο ύπνο, που διαρκεί μιαν εβδομάδα. «Βασανιστήκαμε με το ζήτημα του ύπνου. Ο ύπνος είναι “ζωικό” χαρακτηριστικό. Ο/Η Ορλάντο χώνεται στον ύπνο σε μια κρίσιμη στιγμή. Είναι μια καθαρή αναλογία με το θέμα της ανυπαρξίας», μας λέει η σκηνοθέτις.
Ο χαρακτήρας, καθώς εξελίσσεται ο μονόλογος, καλύπτει τους καθρέφτες, που βρίσκονται σε όλη τη σκηνή του θεάτρου, με τα ρούχα και τις περούκες που αλλάζει. «Σαν εικόνα, το πλάσμα αυτό παλεύει να μην ταυτιστεί με κάτι συγκεκριμένο. Αυτό, για μένα, είναι η ποιητική διάσταση του θέματος της Γουλφ: σε κάθε περιπέτεια της ζωής μας αποκαλύπτεται και ένας άλλος εαυτός», σημειώνει η Ιώ Βουλγαράκη. Η ομπρέλα που καλύπτει την παράσταση, τελικά, είναι το ίχνος που αφήνουμε διατρέχοντας τον χρόνο και τη ζωή, ώσπου να φτάσουμε στον τελικό ύπνο, στην αναπόφευκτη ανυπαρξία. Το «Ορλάντο» είναι ένα έργο για το στίγμα του ανθρώπου στους αιώνες και το αντίστροφο, για τη βιογραφία του περάσματος από τον μάταιο τούτο κόσμο. «Ενώ συντρίβεται απ’ αυτό που είναι ο άνθρωπος, δεν παύει ούτε στιγμή ν’ αγαπάει τη ζωή, όχι φυσικά από αφέλεια, αλλά από επιθυμία να δοκιμάσει. Μπαίνεις χωρίς ασφάλεια, χωρίς εγγύηση. Αυτό ακριβώς είναι και το θέατρο. Η Βιρτζίνια Γουλφ λέει: “Η φωνή που απαντάει σε μια άλλη φωνή”. Αυτό είναι η τέχνη, αυτό είναι η ζωή. Ολα τ’ άλλα είναι γύρω απ’ αυτό. Ετσι ξορκίζεις τον φόβο του θανάτου», ολοκληρώνει την κουβέντα μας η Ιώ Βουλγαράκη.
«Στη Ρωσία καταλαβαίνεις ότι το θέατρο και η ζωή δεν είναι δύο διαφορετικά πράγματα»
Η Ιώ Βουλγαράκη (γενν. 1985) σπούδασε Φιλολογία και Θέατρο στην Αθήνα και στην περίφημη Σχολή Σκηνοθεσίας του Ρωσικού Πανεπιστημίου Θεατρικής Τέχνης GITIS, στη Μόσχα, όπου παρουσίασε και σκηνοθετική δουλειά της. Γελώντας, μας λέει ότι η θεατρική ζωή της χωρίζεται στην προ και τη μετά Μόσχαν εποχή.
«Στη Ρωσία, δεν διαμορφώνονται καλλιτέχνες, διαμορφώνονται άνθρωποι. Σου δίνουν να καταλάβεις ότι το θέατρο και η ζωή δεν είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Τα εργαλεία, η μέθοδος, το σύστημα είναι τα αυτονόητα. Υπάρχει θεσμοθετημένο το θέατρο ρεπερτορίου. Οταν μπαίνεις σε ένα θέατρο, γίνεσαι κομμάτι του.
Μπορεί να έχει ασφυξία αυτό, αλλά είναι ένα όριο στο οποίο μπορεί ν’ αρχίσει ν’ ανθεί η ελευθερία. Στην Ελλάδα, πονάει η ψυχή σου. Πας σε παραστάσεις και η ένδεια φωνάζει. Την τέχνη δεν τη χρειαζόμαστε λιγότερο από τα νοσοκομεία και τα σχολεία – τα διλήμματα αυτά είναι ψευδή. Εδώ, δεν έχουμε κανένα πλαίσιο. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω. Τηρείται σιγήν ιχθύος από πλευράς πολιτείας, σαν να μην υπάρχει το θέατρο, σαν να πρέπει να γίνει με τρόπο μαγικό. Με προσωπικό μόχθο και κόστος κρατάνε άνθρωποι τα θέατρα. Η πραγματικότητα μας μετατρέπει σε χομπίστες.
Στη Ρωσία, βέβαια, όλα αυτά έχουν να κάνουν και με τον καλλιτεχνικό διευθυντή, εκείνος δίνει το στίγμα. Στην Ελλάδα, αυτό δεν συμβαίνει, διότι δεν προλαβαίνουν ν’ αφήσουν το στίγμα τους. Η θέση ενός διευθυντή εδώ δεν ταυτίζεται με το θέατρο, έρχεται και παρέρχεται με τις εκλογές. Μόνο με τον Λούκο είδαμε ένα στίγμα, σε μια δεκαετία, που ήταν βεβαίως και ένας άνθρωπος που έδωσε χώρο στους νέους, έκανε ένα πολυπρισματικό φεστιβάλ. Εδώ, ακόμη και η διαδοχή έγινε βίαια».
Skrow Theater, Αρχελάου 5, Παγκράτι, Παρασκευή – Σάββατο – Κυριακή στις 21.00. Εως 4 Δεκεμβρίου. Για κρατήσεις: 210-72.35.842.