ΦΙΛΙΠ Κ. ΝΤΙΚ
Τα τρία στίγματα
του Πάλμερ Ελντριτς
μτφρ.: Δημήτρης Αρβανίτης
εκδ. Κέδρος
Η πρώτη μου επαφή με τις ιστορίες του Φίλιπ Ντικ δεν έγινε μέσω των βιβλίων του, αλλά χάρη στο εξαιρετικό φιλμ του Ρίντλεϊ Σκοτ «Blade Runner», που βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Ντικ «Do Androids Dream of Electric Sheep». Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1968 και η ταινία βγήκε στις αίθουσες το 1982 με τεράστια επιτυχία, που ποτέ δεν ξεπεράστηκε. Πρόσφατα επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος ένα άλλο μυθιστόρημα του Ντικ, «Τα τρία στίγματα του Πάλμερ Ελντριτς», γραμμένο μόλις δύο χρόνια πριν από το «Ηλεκτρικό πρόβατο». Αυτή είναι προφανώς μια καλή ευκαιρία για να δοκιμάσει κανείς τις αντοχές του συγγραφέα –και τις δικές του– στον χρόνο. Τι συμβαίνει σε ένα καλό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας όταν πέφτει επάνω του το βάρος μισού αιώνα; Η ιστορία παραμένει ζωντανή, προκλητική, ανατρεπτική έπειτα από πέντε δεκαετίες επιστημονικών εξελίξεων της τεχνολογίας του Διαστήματος, της βιοτεχνολογίας, της πληροφορικής, της ιατρικής;
Και ο αναγνώστης θέλει ακόμη να γνωρίσει τον αινιγματικό μεγιστάνα Πάλμερ Ελντριτς –ένα cyborg θα λέγαμε σήμερα, μόνον που τότε ο όρος δεν είχε ακόμη υιοθετηθεί–, στο διαπλανητικό του ταξίδι;
Νομίζω πως αν ζούσε σήμερα ο Φίλιπ Ντικ, θα έκανε μερικές διορθώσεις στο γραπτό του. Εφόσον βεβαίως έφτανε στα 88 του χρόνια αυτός ο υπερβολικός και παράφορος άνθρωπος, ο μέγας χρήστης ναρκωτικών ουσιών που βρέθηκε συχνά στα όρια της τρέλας (νοσηλεύτηκε με κρίσεις παράνοιας). Γνήσιο παιδί της δεκαετίας του ’60 στην Καλιφόρνια, έγραψε στη μάλλον σύντομη ζωή του –πέθανε 54 ετών– 36 μυθιστορήματα με φρενήρη ρυθμό.
Ενα κοκτέιλ αμφεταμινών που διέλυε σε μίλκσεϊκ ήταν πάντα διαθέσιμο στο ψυγείο του για να τροφοδοτεί την παραγωγικότητά του. Από παιδί ονειρευόταν ότι μεγαλώνοντας θα έγραφε ιστορίες επιστημονικής φαντασίας, στις οποίες, όπως έλεγε, «ο συγγραφέας δεν φαντάζεται απλώς πιθανότητες, αλλά άγριες εκδοχές της πραγματικότητας».
Μια τέτοια εφιαλτική ιδέα τού έδωσε την έμπνευση για την πρώτη εκδοτική του επιτυχία, τον «Ανθρωπο στο ψηλό κάστρο» (1962), όπου περιγράφει τι θα συνέβαινε στον κόσμο εάν η ναζιστική Γερμανία είχε κερδίσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο επιβάλλοντας την εξουσία της στον πλανήτη. Το επόμενο βιβλίο του, «Τα τρία στίγματα Πάλμερ Ελντριτς», τον καθιέρωσε πλέον ως συγγραφέα του είδους.
Pulp κουλτούρα
Βρισκόμαστε σε μια εποχή που η επιστημονική φαντασία στην Αμερική είναι πλέον δημοφιλής. Μέρος της pulp κουλτούρας ήδη από τη δεκαετία του ’50, έχει θρέψει μέσω των κόμικς γενιές εφήβων. Ωστόσο μετά την εκτόξευση του Σπούτνικ 1 (1957), η φαντασία αρχίζει να γίνεται πραγματικότητα.
Η αντιπαλότητα ΗΠΑ – Σοβιετικής Ενωσης για τη διαστημική κυριαρχία οξύνεται, η ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα επιβάλλεται και ο στρατός παρακολουθεί από κοντά τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις. Ταυτόχρονα η κοινωνία ριζοσπαστικοποιείται και η νεολαία χειραφετείται. Αυτή ακριβώς είναι η ώρα του Φίλιπ Ντικ και του Πάλμερ Ελντριτς. Το θέμα δεν είναι πλέον η κατάκτηση του Διαστήματος, αλλά πώς το γεγονός αυτό θα επηρεάσει την ανθρωπότητα.
Ταλέντο υπερβολικό, εκρηκτικό και πηγαίο
Το νέο κύμα της αμερικανικής επιστημονικής φαντασίας εκφράζεται από τολμηρούς συγγραφείς. Τη χρονιά που κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του Ντικ (1959), βγήκαν επίσης το «Γυμνό γεύμα» του Ουίλιαμ Μπάροουζ και το «The Terminal Beach», μια συλλογή διηγημάτων του Τζ. Μπ. Μπάλαρντ. Οι μελετητές του είδους υποστηρίζουν ότι ο Φίλιπ Ντικ δεν διαθέτει τη στιλιστική δεινότητα των άλλων δύο ούτε τη συνέπεια της γραφής τους. Πώς κατάφερε λοιπόν να γίνει ο αγαπημένος Αμερικανός συγγραφέας των αναγνωστών του είδους;
Μια εξήγηση για τη φήμη του είναι εξωλογοτεχνική, καθώς τα έργα του αποτέλεσαν εξαιρετική έμπνευση για τον κινηματογράφο (ενδεικτικά αναφέρουμε τα επιτυχημένα «Total Recall» και το «Minority Report», που αποτελούν προσαρμογές δικών του ιστοριών, αν και υπάρχουν αρκετά ακόμη). Ισως όντως, με τη ταχύτητα και τον τρόπο που έγραφε, να μην κατάφερνε να ρίξει δεύτερη ματιά στις σελίδες του.
Μπορεί πραγματικά, (ξανα)διαβάζοντας τα βιβλία του υπό το πρίσμα του 21ου αιώνα, φορτωμένοι νέες γνώσεις και τόσο κυνισμό όσο ποτέ δεν φαντάστηκε ένας τύπος που γεννήθηκε πριν από το 1930, να νιώθουμε ότι το μέλλον που περιγράφει είναι ήδη παλαιό. Μπορεί να μη μας νοιάζει καν αν υπάρχουν σαφή όρια ανάμεσα στο υποκατάστατο και την πραγματική εμπειρία, αφού μας εξυπηρετεί έτσι.
Εκείνο όμως που παραμένει απολαυστικό στον Φίλιπ Ντικ και στα «Τρία στίγματα του Πάλμερ Ελντριτς» είναι η κοινωνική σάτιρα και ο τρόπος που συνδυάζεται με την ιδιότυπη μεταφυσική του. «Ο Θεός υπόσχεται αιώνια ζωή. Εμείς σας την παραδίδουμε», είναι το σλόγκαν της νέας εταιρείας που λανσάρει το δικό της παραισθησιογόνο ώστε να κάνει ανεκτή τη ζωή των αποίκων στο Διάστημα. Οι δε παραισθήσεις τους μοιάζουν με τα καταναλωτικά όνειρα των Αμερικανών μεσοαστών.
Το ταλέντο του Ντικ στην υπερβολή είναι εκρηκτικό και πηγαίο. Οι άποικοι δεν αρκούνται στα οράματα, αλλά μέσω αυτών πιστεύουν ότι μετουσιώνονται ονομάζοντας υπερβατικές εμπειρίες τις τάσεις φυγής τους. Οι βιογράφοι του Φίλιπ Ντικ υποστηρίζουν ότι ο ίδιος είχε την ανάλογη βεβαιότητα. Ισχυριζόταν ότι μια πνευματική δύναμη τον κατέλαβε τυλίγοντάς τον με ένα ροζ φως, μετά την επίσκεψη μιας νεαρής πωλήτριας στο σπίτι του. Αυτό βεβαίως συνέβη 10 χρόνια αφού έγραψε αυτό το μυθιστόρημα. Η επιστημονική φαντασία, όμως, έχει το χάρισμα να προηγείται της εποχής της.