Αν και μόλις τριών χρόνων ο Iάσονας, έχει ήδη παρακολουθήσει 6 παραστάσεις βρεφικού-νηπιακού θεάτρου. Στα χνάρια του μεγάλου της αδελφού, η 8 μηνών Αμαλία απόλαυσε την προηγούμενη εβδομάδα την πρώτη της παράσταση στο θέατρο Πόρτα. «Απορροφημένα ή καλύτερα… μαγεμένα. Δεν διαμαρτυρήθηκαν στιγμή», θα πει η μητέρα τους, Μαρία.
Θεατές από τόσο νωρίς; Γιατί; «Το θέατρο είναι ένας κώδικας επικοινωνίας, τον οποίο θέλω τα παιδιά μου να μάθουν από τώρα. Ηχοι, χρώματα, ό,τι βρίσκεται στην καθημερινότητά τους, μόνο που στην παράσταση το ερέθισμα είναι πιο συμπυκνωμένο, πιο φωτεινό. Η κόρη μου χάρηκε που παρακολούθησε κάτι που απευθυνόταν στην ίδια. Εμένα μου αρέσει επειδή είναι μια εμπειρία που μοιράζομαι με τα παιδιά μου».
Αν και αρκετά διαδεδομένο στο εξωτερικό εδώ και χρόνια το βρεφικό – νηπιακό θέατρο, στην Ελλάδα θεωρείται νεοσσός ως είδος. Απευθυνόμενο σε ηλικίες από 6-8 μηνών έως το τέλος της προσχολικής ηλικίας, χρειάστηκε να πείσει, πριν εδραιωθεί:
«Αρχικά είχα μια δυσπιστία. Πώς να γράψεις έργο για μωρά; Αφού δεν καταλαβαίνουν…», ανασύρει τις ανησυχίες της η κ. Ξένια Καλογεροπούλου: «Μέχρι που είδα μια παράσταση στην Ιταλία. Καταπληκτική. Είδα κι άλλες στο φεστιβάλ θεάτρου για βρέφη της Μπολόνια, “La baracca testoni ragazzi”, κατάλαβα πως όλοι μαγεύονται. Ετσι ξεκινήσαμε κι εδώ – πρώτα το “Ελα, Ελα”, αργότερα το “Ακου”, “το Μεγάλο και το Μικρό”…». Πριν από δώδεκα χρόνια ξεκίνησε με παραστάσεις θεάτρου κούκλας για πολύ μικρά παιδιά, από 1,5 έτους η κ. Ιρίνα Μπόικο: «Το Πολύχρωμο Παραμύθι, που ανέβηκε το 2004, παίζεται ακόμη!», θα πει.
Επιστράτευση στοιχείων
Με τον λόγο, κυρίαρχο στοιχείο του θεάτρου, να αποδυναμώνεται ως εργαλείο στις παραστάσεις για βρέφη, ποια τα στοιχεία που «επιστρατεύουν» οι ειδικοί για να δημιουργήσουν ένα έργο που θα προσελκύσει το ενδιαφέρον του τόσο νεαρού κοινού; «Τα βρέφη παρακολουθούν για 30΄ περίπου ήχους και εικόνες, είτε μαγικές είτε σχετικές με την καθημερινότητά τους – όπως στο “Κοίτα” της Κατερίνας Καραδήμα, το οποίο καταγράφει το 24ωρο ενός μωρού.
Διασκεδάζουν, επίσης, όταν ο ηθοποιός ή τα αντικείμενα εμφανίζονται, κρύβονται κι αμέσως μετά παρουσιάζονται με άλλη μορφή ή χρώμα», λέει η κ. Καλογεροπούλου, ενώ όπως προσθέτει η κ. Μπόικο, βασίζονται και «στην κίνηση, στο φως, στη σιωπή. Ακόμη και το Sand Art, τη ζωγραφική με άμμο σε γυάλινο τραπέζι χρησιμοποιούμε σε ορισμένες παραστάσεις, όπου οι θεατές βλέπουν τις ζωγραφισμένες εικόνες στην οθόνη. Σημαντικό, ωστόσο, για να απορροφηθεί ένα παιδί, είναι η παράσταση να απευθύνεται στην ηλικία του – αυτό που ενθουσιάζει ένα βρέφος 1,5 έτους, μπορεί να αφήνει αδιάφορο ένα τετράχρονο παιδί».
Η ηθοποιός, σκηνοθέτις, εμψυχώτρια θεατρικού παιχνιδιού αλλά και ιδιοκτήτρια του «Μικρού Θεάτρου» στο Αγρίνιο, Κατερίνα Καραδήμα, δημιουργός της φετινής βρεφικής παράστασης του «Πόρτα», καταγράφει τις αντιδράσεις του κοινού αλλά και τα συναισθήματά της: «Είναι συγκινητικό να προσφέρεις την πρώτη παράσταση σε ένα μικρό άνθρωπο! Μάτια λαμπυρίζουν στο ημίφως, ενθουσιασμός. Στην τελευταία σκηνή της παράστασης, σχηματίζεται μία “μαμά” από ύφασμα και είναι καταπληκτικό που τα παιδάκια πηγαίνουν στην αγκαλιά της να ξαπλώσουν. Θέλουν να ταυτιστούν με ό,τι είδαν. Οι γονείς, αν και αγχωμένοι στην αρχή μήπως το παιδί κλάψει, μαλακώνουν μόλις το δουν να συμμετέχει. Γινόμαστε όλοι μία ομάδα πάνω στη σκηνή. Η επιτυχία; Αν κερδίσεις έστω και μια στιγμή ανάμνησης, επειδή τα παιδιά μαγεύτηκαν από ένα χρώμα, έναν ήχο ή ένα αντικείμενο».
«Ο ενθουσιασμός και η “πίστη” στο παραμύθι, η θέλησή τους να συνυπάρχουν στην ιστορία με τους ηθοποιούς και τις κούκλες», είναι τα συν των θεατών, για την κ. Μπόικο, επισημαίνοντας ωστόσο πως «η ιδιαιτερότητα της ηλικίας να μη συγκεντρώνονται για πολύ ώρα, τα κάνει να θέλουν να πλησιάσουν ή να αγγίξουν ό,τι βλέπουν – γι’ αυτό οι παραστάσεις μας είναι διαδραστικές».
«Το παιδί καθηλώνεται»
«Η μεγάλη του περιέργεια να ανακαλύψει τον κόσμο», είναι το δυνατό σημείο του κοινού για την κ. Καλογεροπούλου: «Το παιδί είναι έτοιμο να ρουφήξει τα πάντα, οπότε… καθηλώνεται».
Τι απαντά η ίδια σε όσους αντιμετωπίζουν το βρεφικό θέατρο με καχυποψία, καθώς θεωρούν ότι απλώς έρχεται να ανοίξει την ηλικιακή ομπρέλα των θεατών; «Εκτός από το ότι ανακαλύψαμε έναν άλλο τρόπο να κάνουμε θέατρο για παιδιά, το συγκεκριμένο είδος είναι πολύ ερεθιστικό καλλιτεχνικά: έχεις μια τρομερή ελευθερία να δημιουργείς, όπως όταν ζωγραφίζεις ή συνθέτεις μουσική.
Από την άλλη, όταν αυτές οι παραστάσεις στο εξωτερικό επιδοτούνται, εδώ δεν αποδίδουν καθόλου οικονομικά: παίζεις για λίγους ανθρώπους, αφού πρέπει ηθοποιοί και θεατές να συνυπάρχουν επί σκηνής. Το κάνουμε απλώς επειδή οι ίδιοι, ως καλλιτέχνες, αντλούμε ικανοποίηση από αυτό. Δεν υπάρχει οικονομικό όφελος. Το όφελος είναι μόνο για την ψυχή μας».
Τα οφέλη
Σχετικά με τα οφέλη του βρεφικού-νηπιακού θεάτρου, η κ. Κορίνα Χατζηνικολάου, λέκτορας Αναπτυξιακής Ψυχοπαθολογίας στο τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης στο ΑΠΘ, επισημαίνει:
«Οταν βελτιώνουμε το περιβάλλον του παιδιού, βελτιώνουμε και τη ζωή του, υπογραμμίζουν σχετικές έρευνες των τελευταίων δεκαετιών. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με το θέατρο, σαν κοινοτική και κοινωνική δραστηριότητα, εφόσον παρέχει τα κατάλληλα ερεθίσματα, που χρειάζεται το βρέφος προκειμένου να αναπτυχθεί καλά, τόσο ψυχοσυναισθηματικά όσο και γνωστικά.
Βασική προϋπόθεση, ο σεβασμός στις ιδιαιτερότητες της ηλικίας: η μικρή διάρκεια –μία παράσταση δεν πρέπει να ξεπερνά τα 30΄– καθώς τα βρέφη δεν έχουν μεγάλο φάσμα συγκέντρωσης. Η προσοχή στον ήχο, δεδομένου ότι έως 10 μηνών περίπου χρειάζονται πιο ήπιους και αργούς ρυθμούς, οι οποίοι παραπέμπουν στο adaggio. Τα παιδιά πάνω από 2 ή 3 χρόνων, εμφανίζουν μεγαλύτερη ανοχή, ωστόσο ξαφνικοί ήχοι ή δυνατές φωνές, μπορεί να τα τρομάξουν. Κάτι ανάλογο ισχύει για τον φωτισμό. Γενικά, όλα τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα πρέπει να προσαρμόζονται σε χαμηλότερους ρυθμούς – ακόμη και η ταχύτητα της ομιλίας, αφού η επεξεργασία του λόγου δεν είναι τόσο γρήγορη μέχρι την ηλικία των 3.
Τέλος, να τονιστεί πως η διαπροσωπική επικοινωνία μεταξύ βρέφους-νηπίου και προσώπου φροντίδας είναι ίσως η πλέον σημαντική για την ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη και δεν πρέπει να τη στερούνται. Οπότε το θέατρο, όπως και άλλες ανάλογες δραστηριότητες, μπορεί να γίνει μία πολύ όμορφη, “μοιραστέα” εμπειρία που θα ενισχύσει το “μαζί” παιδιού και γονέα».