Τα τελευταία τρία χρόνια το περιβάλλον που επηρεάζει άμεσα την ευρωπαϊκή ασφάλεια έχει αλλάξει ριζικά. Βασικοί λόγοι, η συμπεριφορά της Ρωσίας και οι εξελίξεις στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής (ΜΑΒΑ). Με την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας και τη σύρραξη στην Ανατολική Ουκρανία, η Ρωσία ανέτρεψε την κρατούσα κοινή αντίληψη περί συμπεριφοράς των ευρωπαϊκών κρατών.
Η έλλειψη προβλεψιμότητας στη συμπεριφορά της και η χρήση τεχνικών «υβριδικού πολέμου» (υπό κάλυψη επιχειρήσεις, κυβερνοεπιθέσεις, προπαγάνδα) επιτείνουν την αίσθηση απειλής σε πολλά κράτη του ευρωπαϊκού χώρου. Η ανάπτυξη του ISIS έχει κατά πολύ αυξήσει την ένταση και την αβεβαιότητα στη ΜΑΒΑ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ασφάλεια της ευρωπαϊκής περιμέτρου. Η εξ αυτού εκπορευόμενη ή εμπνεόμενη τρομοκρατία έχουν ήδη πλήξει αισθητά τον ευρωπαϊκό χώρο.
Η περαιτέρω υποχώρηση του ISIS στο Ιράκ και στη Συρία αναμένεται να οδηγήσει σε αύξηση των τρομοκρατικών επιθέσεων, είτε κεντρικά κατευθυνομένων είτε από «μοναχικούς λύκους». Η κατάσταση στη ΜΑΒΑ συμβάλλει, επίσης, στην αύξηση της λαθρομετανάστευσης προς την Ευρώπη, που δύναται να λάβει μείζονες διαστάσεις ως συνέπεια των τρεχουσών ή σύντομα αναμενομένων επιχειρήσεων στο Ιράκ (Μοσούλη) και στη Συρία (Χαλέπι, Ράκκα). Στις ως άνω προκλήσεις και απειλές καλείται να αντιδράσει μια Ευρώπη που δεν χαρακτηρίζεται πάντα από κοινή αντίληψη ως προς τη βαρύτητα και τον τρόπο αντιμετώπισής τους.
• Η σχέση Δύσης – Ρωσίας: Προς το παρόν, τα οικονομικά συμφέροντα θα συνεχίσουν να υποτάσσονται στις πολιτικές απαιτήσεις. Οι κυρώσεις της Ε.Ε. θα συνεχιστούν, αλλά ίσως αμβλυνθούν (πλην αυτών που αφορούν την Κριμαία) εάν υπάρξει σημαντική ρωσική συμβολή στην εφαρμογή των Συμφωνιών του Μινσκ για την Ανατολική Ουκρανία, που δεν διαφαίνεται όσο το Κρεμλίνο εκτιμά πως η συνεπαγόμενη αστάθεια δρα προς το συμφέρον του.
Το ΝΑΤΟ (εφόσον ξεπεραστούν αντιρρήσεις βαλτικών χωρών κ.λπ.) θα συνεχίσει την προσπάθεια επαναφοράς διαλόγου στο πλαίσιο του Συμβουλίου ΝΑΤΟ – Ρωσίας με βασικό στόχο την αποφυγή περιστατικών που οδηγούν σε επικίνδυνη κλιμάκωση, χωρίς όμως επαναφορά της προϋπάρχουσας πρακτικής συνεργασίας.
Τα κράτη-μέλη τους θα συνεχίσουν να διαφοροποιούνται ως προς τις διμερείς τους σχέσεις με τη Ρωσία, με το Κρεμλίνο να διατηρεί τη μη διασφάλιση ομοφωνίας εναντίον του στο πλαίσιο των δύο οργανισμών ως πάγιο στόχο.
Οι σχέσεις ΗΠΑ – Ρωσίας θα συνεχίσουν να έχουν χαρακτήρα ανταγωνισμού, αλλά και συνεργασίας σε διεθνή ζητήματα που θεωρούν μείζονος σημασίας.
• Ο νέος ρόλος του ΝΑΤΟ: Στη Σύνοδο Κορυφής της Βαρσοβίας επιβεβαιώθηκε η τάση που άρχισε να διαμορφώνεται στη σύνοδο της Ουαλίας ως συνέπεια της ουκρανικής κρίσης, με επαναφορά της συλλογικής άμυνας στην πρωτοκαθεδρία των βασικών αποστολών της Συμμαχίας, υπερκεράσοντας τη διαχείριση κρίσεων και τη συνεργατική ασφάλεια που είχαν πρώτο λόγο μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Νέο βήμα αποτελεί η συνεχής στάθμευση δυνάμεων σε συμμαχικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, σαν ένδειξη αλληλεγγύης και προς αντιμετώπιση της ανασφάλειας που νιώθει ικανό μέρος του εκεί πληθυσμού.
Επίσης, θα δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην αντιμετώπιση μεθόδων «υβριδικού πολέμου», στην κυβερνοάμυνα, στα μέσα συλλογής πληροφοριών (ISR) και στα θαλάσσια μέσα. Τα δύο τελευταία αφορούν και τη ΜΑΒΑ. Πάντως, ο εκεί προβλεπόμενος ρόλος της Συμμαχίας συνίσταται κυρίως στην «προβολή σταθερότητας», περιλαμβανόμενης της ενίσχυσης του αμυντικού τομέα του Ιράκ και άλλων χωρών-εταίρων του ΝΑΤΟ στην περιοχή. Η επιτυχία των ως άνω προσπαθειών εξαρτάται από την ενίσχυση των αμυντικών προϋπολογισμών των Ευρωπαίων συμμάχων. Συναρτάται επίσης από τη στάση των ΗΠΑ όπως αυτή έχει διαμορφωθεί μετά τις επερχόμενες εκλογές και εν μέρει από την υλοποίηση της προωθούμενης ενισχυμένης συνεργασίας ΝΑΤΟ – Ε.Ε.
• Ο ρόλος της Ελλάδας: Παρά τα όχι ευκαταφρόνητα προβλήματά της η Ελλάδα είναι νησίδα σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή της. Σε αυτό το πλεονέκτημα πρέπει να προστεθούν:
Οι πολιτικοί, οικονομικοί, πολιτιστικοί και στρατιωτικοί δεσμοί της με χώρες της περιοχής, εκ των οποίων πολλές έχουν μεταξύ τους σχέσεις αντιπαλότητας. Η Ελλάδα, γνώστης των ζητημάτων, έχει δυνατότητες διορατικής ανάλυσης, προσφοράς «καλών υπηρεσιών» για συναντήσεις και για διαμεσολάβηση. Η πρωτοβουλία για τη συνάντηση της Ρόδου αποτελεί πρόσφατο παράδειγμα. Ως μέλος των Ε.Ε. και ΝΑΤΟ δυνητικά συμμετέχει στη διαμόρφωση αντίληψης και πολιτικής, επί ζητημάτων όχι αποκλειστικά του προφανούς συμφέροντός της, με παράπλευρο κέρδος την οικοδόμηση κεφαλαίου ως χώρα που συμβάλλει σε επίλυση προβλημάτων, χρήσιμο αντίβαρο στην εικόνα χώρας με σημαντικά δικά της προβλήματα (οικονομία, μεταναστευτικό).
Διαθέτει (δυνητικά και μη) δυνάμεις για επιχειρήσεις (π.χ. Κόσοβο), βάσεις (Σούδα, Αραξος, Ακτιο κ.λπ.) και εγκαταστάσεις εκπαίδευσης συμμαχικών και μη στελεχών (Κρήτη, Κιλκίς, παραγωγικές σχολές). Βέβαια, ανάπτυξη δυνατοτήτων ή συνέχεια σε πρωτοβουλίες προϋποθέτουν τη με συνέπεια αναγωγή τους σε προτεραιότητα, την προσφορά των απαραίτητων μέσων, τη δημιουργία εσωτερικών μηχανισμών συντονισμού, καθώς και συνθηκών αποδοχής ελληνικού ρόλου κατά περίπτωση και από τη διεθνή κοινότητα.
*Ο κ. Θρασύβουλος Σταματόπουλος είναι πρέσβης ε.τ. και πρώην βοηθός γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ.