«Vape», στα ελληνικά «ατμίζω», ρήμα νεαρό σε ηλικία που καθιερώθηκε στον προφορικό λόγο ώστε οι χρήστες του ηλεκτρονικού τσιγάρου να μην αναγκάζονται να λένε ότι «καπνίζουν», αποσυνδέοντας τη νέα τους συνήθεια από το παραδοσιακό τσιγάρο. Με τα χρόνια το «vape» παγιώθηκε, επισημοποιήθηκε και το 2014 αναδείχθηκε η «λέξη της χρονιάς» από το λεξικό της Οξφόρδης: η χρήση του είχε διπλασιαστεί σε σχέση με το 2013 και είχε τριαΚΟνταπλασιαστεί σε σχέση με δύο χρόνια νωρίτερα. Η εντυπωσιακή αύξηση της χρήσης της λέξης ήταν, προφανώς, ένας καθρέφτης της εκτόξευσης της δημοφιλίας του ίδιου του ηλεκτρονικού τσιγάρου και της πανηγυρικής εισόδου του στην παγκόσμια κουλτούρα. Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή οι χρήστες του έχουν ξεπεράσει τους 200.000, αλλά στην εντυπωσιακή και συνεχή αύξησή τους, εδώ και λίγο καιρό, μπήκε ένα φρένο λόγω των νέων μέτρων που ψηφίστηκαν στην ελληνική βουλή. Δικαίως ή αδίκως;
Μια μικρή ανακεφαλαίωση: με τα νέα δεδομένα ισχύουν συγκεκριμένες και αυστηρές προδιαγραφές για την παραγωγή των προϊόντων του ηλεκτρονικού τσιγάρου, απαγορεύεται η διαφήμισή του αλλά και η χρήση του στους δημόσιους χώρους, όπου δηλαδή ισχύει ήδη η απαγόρευση του κανονικού καπνίσματος. «Οσον αφορά τη χρήση των νέων καπνικών προϊόντων και του ηλεκτρονικού τσιγάρου, η λογική μας είναι ότι δεν υπάρχουν εξαιρέσεις. Εμπίπτουν, δηλαδή, και αυτά στο ισχύον νομικό πλαίσιο που υπάρχει στη χώρα μας όσον αφορά τις απαγορεύσεις σε διάφορους χώρους», εξήγησε στο «Κ» ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός. «Θεωρήσαμε ότι αυτό είναι το ορθό και το επιβεβλημένο, διότι προφανώς, εάν υπήρχε ρητή εξαίρεση ενός προϊόντος, που μάλιστα αυτή την περίοδο αναπτύσσεται και μπαίνει στην αγορά, αυτό θα συνιστούσε στην ουσία έμμεση πριμοδότησή του».
Ο κ. Ξανθός επικαλείται επίσης μια «πολύ ισχυρή επιστημονική βιβλιογραφία, η οποία επισημαίνει ότι πρώτον η νικοτίνη είναι τοξική ουσία (ακόμη και στα ηλεκτρονικά τσιγάρα εμπεριέχεται τοξικό προϊόν) και δεύτερον –και αυτό αναφέρεται ρητά στην Ευρωπαϊκή Οδηγία– υπάρχουν ενδείξεις ότι πιθανότατα το ηλεκτρονικό τσιγάρο να είναι “πύλη εισόδου” για την ανάπτυξη καπνιστικής συμπεριφοράς και, ενδεχομένως, τη μετάπτωση στο κλασικό καπνιστικό προϊόν σε νεανική ηλικία. Στην ουσία το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι μια προσομοίωση του καπνίσματος», συνεχίζει ο κ. υπουργός, «και με αυτή την έννοια θεωρήσαμε ότι είναι καλό να περάσουμε, κατ’ αρχάς τουλάχιστον σε νομοθετικό επίπεδο, την κουλτούρα ότι υπάρχουν χώροι προστατευμένοι από το κάπνισμα ή την προσομοίωση του καπνίσματος. Προφανώς αυτό που εκκρεμεί είναι η εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου…».
Φανατικοί ατμιστές
«Είμαστε υπέρ του αυστηρού ελέγχου των προϊόντων», λέει ο κ. Δημήτρης Πετρόπουλος, πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Επιχειρήσεων Ηλεκτρονικού Τσιγάρου (ΣΕΕΗΤ), «γιατί αυτό εξασφαλίζει στους καταναλωτές ότι πρόκειται για ένα αξιόπιστο προϊόν. Με την απαγόρευση, όμως, της διαφήμισης και της χρήσης του σε δημόσιους χώρους, η ελληνική κυβέρνηση εξομοιώνει το ηλεκτρονικό τσιγάρο με το συμβατικό. Είναι εντελώς κατακριτέο και αποπροσανατολιστικό. Από τη στιγμή που δεν βλάπτει τους διπλανούς μας, δεν υπάρχει λόγος να απαγορεύεται – εκτός φυσικά από χώρους όπου βρίσκονται ανήλικοι». Ολο και περισσότεροι ανήλικοι, πάντως, αρχίζουν να χρησιμοποιούν το ηλεκτρονικό τσιγάρο, καταρρίπτοντας το επιχείρημα ότι οι ατμιστές είναι (σχεδόν) αποκλειστικά πρώην καπνιστές. «Πράγματι, παρατηρείται η μόδα τα νέα παιδιά να δοκιμάζουν το ηλεκτρονικό τσιγάρο», παραδέχεται ο κ. Πετρόπουλος. «Υπάρχουν όμως τρόποι να παταχθεί άμεσα (σ.σ.: για παράδειγμα, η ρητή απαγόρευση πώλησης σε ανηλίκους), ωστόσο σκεφτείτε ότι τα ίδια αυτά παιδιά ατμίζουν συνήθως με μηδενική νικοτίνη, ενώ διαφορετικά ίσως ξεκινούσαν το κανονικό τσιγάρο».
Αυτό που επίσης παρατηρείται είναι το εντυπωσιακά γρήγορο «δέσιμο» των ατμιστών με τη νέα τους συνήθεια. Οι οπαδοί του ηλεκτρονικού τσιγάρου, εκτός από το πλήθος τους, διακρίνονται και για την πολύ ζωντανή παρουσία τους στο ίντερνετ, με αμέτρητες σχετικές ομάδες στα κοινωνικά δίκτυα και εκατοντάδες θεματικά φόρουμ να ανανεώνονται συνεχώς, με καινούργιες συζητήσεις και ανταλλαγές απόψεων για γεύσεις, συσκευές, συνήθειες. Ενδεχομένως αυτός ο ενθουσιασμός να είναι αποτέλεσμα της ικανοποίησης που νιώθει κάποιος που κατάφερε με αυτόν τον τρόπο να κόψει το τσιγάρο. Αυτό, όμως, πού οδηγεί; Στη δημιουργία συστηματικών ατμιστών; Το ηλεκτρονικό τσιγάρο πώς κόβεται; «Πολύ εύκολα», σύμφωνα με τον κ. Πετρόπουλο, «μειώνοντας σταδιακά τη νικοτίνη».
Προϊόν υπό εξέταση
Ενα βασικό πρόβλημα σε κάθε κουβέντα γύρω από το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι ότι, ως καινούργιο προϊόν, δεν έχει μελετηθεί ακόμα επαρκώς ώστε να παγιωθεί μια πολύ συγκεκριμένη επιστημονική θέση. Ισως τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά αν, αντί για εμπορικό προϊόν, αντιμετωπιζόταν ως φαρμακευτικό, με τον έλεγχό του να πραγματοποιείται πριν από τη διάθεσή του στην αγορά, όπως ακριβώς συμβαίνει με ένα καινούργιο φάρμακο. Ετσι, παρατηρούνται παράδοξες ασυμφωνίες στις επιστημονικές δημοσιεύσεις και στον τρόπο που προσεγγίζεται αυτή η νέα παγκόσμια τάση. Το σημείο όπου σχεδόν όλες οι μελέτες συμφωνούν είναι ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο περιέχει λιγότερες επιβλαβείς ουσίες από το κανονικό. Αντιθέτως, υπάρχει μια βασική διαφωνία: πόσο βοηθάει στη διακοπή του καπνίσματος; Αλλωστε, αυτό είναι το πιο βασικό ερώτημα και η απάντησή του, εν πολλοίς, δικαιολογεί ή όχι την ίδια την ύπαρξη του ηλεκτρονικού τσιγάρου. Την ίδια στιγμή, λοιπόν, που ο Παγκόσμιος Οργανσιμός Υγείας καταδικάζει τα e-cigarettes προτείνοντας την απαγόρευσή τους στους κλειστούς χώρους, το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Βρετανίας υποστηρίζει ανοιχτά το ηλεκτρονικό τσιγάρο ως μια ενδεδειγμένη μέθοδο διακοπής.
Γενικώς οι Βρετανοί διαχωρίζουν κάπως τη θέση τους και είναι σαφώς πιο φιλικοί απέναντι στους ατμιστές. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο British Medical Journal, το ηλεκτρονικό τσιγάρο οδήγησε (κατά προσέγγιση) 18.000 Bρετανούς στο να σταματήσουν να καπνίζουν μέσα στο 2015. Η έρευνα, βέβαια, ξεκαθαρίζει ότι δεν μπορούν να υπολογιστούν άλλες παράμετροι που ίσως έπαιξαν εξίσου καθοριστικό ρόλο (λόγοι υγείας, αντικαπνιστική εκστρατεία κ.ά.). «Η Αγγλία είναι η μόνη χώρα που υποστηρίζει το ηλεκτρονικό τσιγάρο ως μέθοδο διακοπής του καπνίσματος, αλλά επί της ουσίας το συστήνει σε ανθρώπους που έχουν αποτύχει να το διακόψουν με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, υιοθετώντας την άποψη του “λιγότερο κακού”», λέει η κ. Παρασκευή Κατσαούνου, επίκουρη καθηγήτρια Πνευμονολογίας της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, πρόεδρος της Ομάδας Διακοπής Καπνίσματος και Ιατρικής Εκπαίδευσης της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας.
«Δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις ότι οι καπνιστές κατορθώνουν να διακόψουν το κάπνισμα με το ηλεκτρονικό τσιγάρο. Αυτό που έχω παρατηρήσει είναι ότι οι περισσότεροι συνεχίζουν παράλληλα να καπνίζουν, ενώ άλλοι καταλήγουν να γίνουν συστηματικοί χρήστες του ηλεκτρονικού τσιγάρου». Αυτό, σύμφωνα με την κ. Κατσαούνου, δεν είναι λύση: «Το να υποθέτουμε ότι μακροπρόθεσμα θα είναι λιγότερο επιβλαβές για τον οργανισμό μας είναι απλώς μια πρόβλεψη και δεν υπάρχει καμία σχετική απόδειξη».
Τελικά, πώς κόβεται το τσιγάρο; Υπάρχουν τα γνωστά υποκατάστατα νικοτίνης (patch, τσίχλες κ.ά.) αλλά και φάρμακα όπως η βουπροπιόνη και η βαρενικλίνη, «φάρμακα ασφαλή και αποτελεσματικά, ειδικά το τελευταίο», σχολιάζει η κ. Κατσαούνου, η οποία όμως προσθέτει κάτι πολύ σημαντικό: «Τα φάρμακα αυτά για να είναι όντως αποτελεσματικά πρέπει να χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένη δοσολογία και με χρονοδιάγραμμα, στο πλαίσιο μιας συντονισμένης προσπάθειας διακοπής του καπνίσματος, μαζί με συμπεριφορική υποστήριξη από ειδικούς». Η κ. Κατσαούνου θεωρεί απαραίτητη την ιατρική επίβλεψη και προτείνει την επίσκεψη σε κάποιο από τα Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος (είναι δωρεάν, δείτε τη λίστα στο denkapnizo.org), τα οποία εδώ και χρόνια έχουν στελεχωθεί από την Πνευμονολογική Εταιρεία, με αποτέλεσμα το ποσοστό επιτυχίας να φτάνει το 55%, ένα από τα πιο υψηλά ποσοστά στην Ευρώπη – την ίδια στιγμή που το 65% όσων προσπαθούν να κόψουν το κάπνισμα το ξαναρχίζουν έπειτα από μία εβδομάδα.