Τις τελευταίες εβδομάδες έκαναν πρεμιέρα στις κινηματογραφικές αίθουσες το «Εκείνη» και το «Julieta», δύο φιλμ στα οποία η γυναίκα είναι βασικός θεματικός πυρήνας. Στο πρώτο, ο Πολ Βερχόφεν επιστρέφει στο αγαπημένο του μοτίβο: στη γυναίκα, φαρμακερή αράχνη, που σκοτώνει, κυριολεκτικά ή μεταφορικά, τον άντρα. Στο δεύτερο φιλμ, ο Πέδρο Αλμοδόβαρ υποκλίνεται για μία ακόμη φορά στη μητέρα, που είναι κυρίαρχη στο κινηματογραφικό του σύμπαν. Και στις δύο ταινίες το παρελθόν βαραίνει καθοριστικά στο παρόν, για λειτουργικούς λόγους που αφορούν την αποκάλυψη της γυναικείας ψυχής.
Στο «Julieta», η Χουλιέτα, ώριμη χήρα που φέρει βαριά την αναίτια εξαφάνιση της κόρης της Αντία μόλις αυτή έκλεισε τα 18, αναζητάει τα ίχνη του εξαφανισμένου κοριτσιού. Μια τυχαία συνάντηση με μια παλιά φίλη της Αντία τη ρίχνει σε αναμνήσεις. Η δίνη τους θα τη γυρίσει στα νεανικά της χρόνια. Στο «Εκείνη», όπου ο έρωτας είναι ψυχρός ή αποκλίνει προς τη διαστροφή, μια επίσης ώριμη γυναίκα, η χωρισμένη Μισέλ, πέφτει θύμα βιασμού στο σπίτι της. Στη συνέχεια, αφού επιπλήξει τον… γάτο της, που παρακολουθούσε σαν ηδονοβλεψίας τη σκηνή χωρίς να κάνει ούτε μία γρατζουνιά στον βιαστή, σχεδιάζει μόνη της την εκδίκησή της.
Μέχρι τότε θα συμβούν πολλά, ενδεικτικά της θέσης που ανέκαθεν είχε η γυναίκα στην κόλαση του διασημότερου Ολλανδού σκηνοθέτη.
Ο ιστός της αράχνης
Μια κόλαση είναι ο κόσμος στην πιο σημαντική ταινία του Βερχόφεν, στον «Τέταρτο άνθρωπο», ο οποίος έχει στοιχειώσει το «Βασικό ένστικτο», αλλά και τη σημερινή πιο καλλιτεχνική «Εκείνη». Στον «Τέταρτο άνθρωπο» οι τίτλοι της αρχής συνοδεύουν το κοντινό πλάνο μιας αράχνης, που έχει υφάνει τον ιστό της πάνω στο κεφάλι του Εσταυρωμένου Ιησού. Λίγο μετά ένας αμφισεξουαλικός συγγραφέας, που λόγω αλκοολισμού βυθίζεται διαρκώς σε παραισθήσεις, θα ζήσει μια περιπέτεια στο όριο πραγματικότητας και φαντασίας. Θα βρεθεί στο κρεβάτι μιας ξανθιάς φαμ φατάλ, χήρας τρεις φορές στο παρελθόν, και κατόπιν στην αγκαλιά ενός άντρα, που τυγχάνει και αυτός εραστής της. Ο συγγραφέας, βαθιά θρησκευόμενος (ρωμαιοκαθολικός), ζει έναν επαναλαμβανόμενο εφιάλτη, καθώς οι ενοράσεις του τον έχουν κάνει να πιστέψει πως ο ένας από τους δύο εραστές της μοιραίας ξανθιάς θα είναι το επόμενό της θύμα.
Στον «Τέταρτο άνθρωπο» η γυναίκα είναι θανάσιμη απειλή για τον άντρα, το αναλώσιμο ερωτικό της αντικείμενο. Φαινομενικά υπάρχει ένας υφέρπων μισογυνισμός στην ταινία, σε εικόνες στις οποίες η αυστηρότητα του μπαρόκ καταπίνει τον αισθησιασμό και την ερωτική πρόκληση. Στην πραγματικότητα πρόκειται για φόβο.
Παρόμοια πράγματα θα συμβούν και στο «Βασικό ένστικτο», σε εντελώς διαφορετικό κινηματογραφικό περιβάλλον. Η φαμ φατάλ τώρα κρατάει παγοκόφτη (στον «Τέταρτο άνθρωπο» ήταν κομμώτρια) κατασφάζοντας τα θύματά της τη στιγμή του οργασμού. Υπάρχει και μια αντιστοιχία ανάμεσα στις εισαγωγικές σκηνές των δύο ταινιών.
Το ίδιο χειριστική είναι η γυναίκα και στο «Εκείνη». Χρησιμοποιεί όλους τους άντρες γύρω της: τον γιο της (που είναι απελπιστικά άβουλος μπροστά στην κτητικότητά της), τον πρώην σύζυγό της, τον εραστή της (που είναι ο σύζυγος της καλύτερης φίλης της), τους νεαρούς υπαλλήλους της μέχρι και τον βιαστή της. Η «Εκείνη», δηλαδή η γυναίκα γενικά, είναι αυτή εντέλει που θα θέσει και τα όρια στο σαδομαζοχιστικό παιχνίδι.
Το βασίλειο της μέλισσας
Στη «Julieta», για να καταλάβεις ακριβώς τις προθέσεις του Αλμοδόβαρ, θα πρέπει να δεις όλες τις ηρωίδες του φιλμ ως διαφορετικές πλευρές ενός και μοναδικού χαρακτήρα. Η μητέρα ή καλύτερα η γυναίκα και το ένστικτο της μητρότητας βρίσκονται στο επίκεντρο της ταινίας. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή όπου η κατατονική μητέρα της Χουλιέτας ανοίγει τα μάτια της για να δει την εγγονή της.
Χαρακτηριστικές επίσης είναι και οι σκηνές με την υπηρέτρια (την οποία υποδύεται η έξοχη Ρόσι ντε Πάλμα), ρόλος που εμπεριέχει απωθημένα που υπάρχουν στον γυναικείο ψυχισμό. Τα ίδια έχουν συμβεί και σε προηγούμενα έργα του Αλμοδόβαρ. Στο «Ολα για τη μητέρα μου» (όπου η σιλικόνη και το αίσθημα αποτελούν την πρώτη ύλη μιας ευφάνταστης κινηματογραφικής φόρμας), η γυναίκα ως μητέρα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ταινίας σε αντίθεση με τον άντρα, που, ως πατέρας, έχει συγκεχυμένη την ταυτότητα του φύλου – γι’ αυτό και η παρουσία του είναι σχηματική και υπογραμμίζεται κυρίως από ένα όνομα.
Στο ανεπαίσθητα μακάβριο «Γύρνα πίσω» (όπου μια νεκρή μητέρα επιστρέφει στον πάνω κόσμο για να διευθετήσει παλιές εκκρεμότητες), η γυναίκα παρουσιάζεται σαν θύμα, αλλά και σαν θύτης που εκδικείται τον άντρα, χτυπώντας όπως η μέλισσα με το κεντρί της. Εδώ, οι άντρες πεθαίνουν στη Λα Μάντσα καθώς ένα γυναικείο μελίσσι, με ένα «φάντασμα» στον θρόνο της βασίλισσας, λύνει όλα τα προβλήματα.
Από το «Γυναίκες στα πρόθυρα νευρικής κρίσης» μέχρι το «Julieta», η γυναίκα, με τις επιτυχίες της και τις αποτυχίες της, είναι ένα μυστήριο πολύ γοητευτικό για τον Αλμοδόβαρ. Για να το εξερευνήσει, χρησιμοποίησε ακόμη την υστερία της, που βγάζει στον αφρό του ψυχισμού της μια πολύχρωμη ένταση. Στο σινεμά του Αλμοδόβαρ η γυναίκα, πολυσύνθετη και εκρηκτική, αναδύεται μέσα από χρώματα. Τη βλέπεις και λες ότι ο υπόλοιπος κόσμος είναι απλός και βαρετός.
Ο φόβος απέναντι στην αγάπη
Αν η γυναίκα στον Βερχόφεν είναι το ακατάληπτο, γι’ αυτό επικίνδυνο ή μοιραίο, στον Αλμοδόβαρ είναι το άγνωστο που πρέπει οπωσδήποτε να το γνωρίσει για να καταλάβει τον δικό του κόσμο. Είναι ίσως το άγνωστο που κρύβεται βαθιά μέσα του. Ο Αλμοδόβαρ δεν το φοβάται· γι’ αυτό και οι ταινίες του, απαλλαγμένες από ενοχές γύρω από το σεξ, είναι πλημμυρισμένες από συναισθήματα και έχουν άπλετο φως.
Ο Βερχόφεν, όταν κινηματογραφεί αισθησιακά τη γυναίκα, παίζει με τον φόβο και τους κώδικες του θρίλερ. Ο Αλμοδόβαρ, όταν τη χαϊδεύει με το βλέμμα του, παίζοντας με το μελόδραμα και τη σαπουνόπερα, μιλάει για μια υπέρτατη αγάπη. Η προσέγγιση της γυναίκας γι’ αυτόν φαντάζει σαν μελέτη της αληθινής ζωής. Υπάρχει όμως ένα κοινό σημείο και στους δύο σκηνοθέτες: βλέπουν στη γυναίκα το πιο σύνθετο και ανώτερο είδος.
Δείτε
• Julieta (2016) του Πέδρο Αλμοδόβαρ. Μια χωρισμένη γυναίκα θέλει να μάθει γιατί την εγκατέλειψε η κόρη της. Παίζουν: Εμμα Σουάρεθ, Αντριάνα Ουγκάρτε, Ρόσι ντε Πάλμα.
• Ολα για τη μητέρα μου (1999) του Πέδρο Αλμοδόβαρ. Η Μανουέλα ζει μόνη με τον γιο της στη Μαδρίτη (ο άντρας της, ο Εστεμπάν, είναι τώρα τρανσέξουαλ και ονομάζεται Λόλα). Μετά τον θάνατο του γιου της σε τροχαίο, επιστρέφει στη γενέτειρά της όπου συναντάει μια «αμαρτωλή» καλόγρια, που έχει ένα παιδί στα σπλάχνα της από τη Λόλα. Παίζουν: Σεσίλια Ροθ, Πενέλοπε Κρουζ.
• Γύρνα πίσω (2006) του Πέδρο Αλμοδόβαρ. Το «φάντασμα» μιας «νεκρής» γυναίκας, η οποία έκαψε ζωντανούς τον άντρα της και την ερωμένη του, επιστρέφει στη ζωή. Παίζουν: Κάρμεν Μάουρα, Πενέλοπε Κρουζ.
• Εκείνη (2016) του Πολ Βερχόφεν. Μια ψυχρή και δυναμική Παριζιάνα, με τραυματική παιδική ηλικία, πέφτει θύμα βιασμού. Με την Ιζαμπέλ Ιπέρ και τον Λοράν Λατίφ.
• Βασικό ένστικτο (1992) του Πολ Βερχόφεν. Μια αμφισεξουαλική συγγραφέας αστυνομικών θεωρείται ύποπτη σειράς δολοφονιών με παγοκόφτη. Ο αστυνόμος, που έχει αναλάβει την υπόθεση, πέφτει θύμα της γοητείας της. Με τη Σάρον Στόουν και τον Μάικλ Ντάγκλας.
• Ο 4ος άνθρωπος (1983) του Πολ Βερχόφεν. Ενας αμφισεξουαλικός Ολλανδός συγγραφέας στον ιστό μιας φαμ φατάλ. Παίζουν: Γερούν Κραμπέ, Ρενέ Σούτεντικ.