Η Αμερικανίδα ζωγράφος Κάθριν Σέργουντ μπορεί να μην είναι τόσο γνωστή στη χώρα μας, όμως στην πατρίδα της η καριέρα της πήρε την ανιούσα ύστερα από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Μπορεί να μοιάζει παράδοξο, αλλά λόγω της παράλυσης που υπέστη στη δεξιά πλευρά του σώματός της η Σέργουντ έμαθε να ζωγραφίζει με το αριστερό χέρι αλλάζοντας τεχνική, καμβά και, τελικά, προσέγγιση, δημιουργώντας έργα που χαρακτηρίστηκαν πιο «εγκεφαλικά» με μεγαλύτερη απήχηση. Η αλλαγή της είχε σχέση με τη «ζημία» που υπέστη ο εγκέφαλός της; Οι απόψεις διίστανται. Φημισμένοι συνάδελφοι της Σέργουντ, καλλιτέχνες και συγγραφείς, όπως ο Βαν Γκονγκ, ο Λιούις Κάρολ, o Φιοντόρ Ντοστογέφσκι, υπέφεραν από επιληψία του κροταφικού λοβού που είχε ως αποτέλεσμα να αντιλαμβάνονται διαφορετικά την πραγματικότητα και να τη μεταφέρουν λίγο ή πολύ στο έργο τους.
Τα μυστήρια του εγκεφάλου, οι ατελείωτες συνάψεις και οι λειτουργίες τους, οι γέφυρες επικοινωνίας, η ομαλή και διαταραγμένη λειτουργία του, η σχέση του με τον νου και τη νόηση, αλλά και τα όρια μεταξύ επιστήμης και φιλοσοφίας αποτέλεσαν την αφορμή και τον καταλύτη για τον νευρολόγο – ψυχίατρο, ομότιμο καθηγητή στο Δημοκρίτειο, Μίλτο Λειβαδίτη να ερευνήσει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά εν πολλοίς άγνωστο στην ελληνική βιβλιογραφία αντικείμενο. «Προχωρώντας την αναζήτησή μου, έφτασα να ασχοληθώ με το οριακό σημείο όπου τελειώνει η επιστήμη και αρχίζει η φιλοσοφία. Μου πήρε περίπου 10 χρόνια για να το ολοκληρώσω. Επρεπε να διαβάσω πολλά, καθώς δεν είμαι φιλόσοφος», μας λέει χαριτολογώντας ενώ συναντιόμαστε για να συζητήσουμε το αποτέλεσμα της δουλειάς του, τη μονογραφία του «Νόηση και
Λογικότητα. Τα γνωστά και τα γνώσιμα» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Παρισιάνου. «Υπάρχει η αναλυτική σχολή σκέψης με κυριότερο εκπρόσωπό της τον Βίτγκεσταϊν και ο τρόπος ανάλυσης των φαινομένων της νόησης είναι σχεδόν άγνωστος στην Ελλάδα καθώς εμείς ασχοληθήκαμε κυρίως με τους υπαρξιστές», τονίζει.
Στο πυκνογραμμένο βιβλίο, που αποτελείται από έξι διακριτά κεφάλαια με υποενότητες, εκτενή βιβλιογραφία και χρήσιμο γλωσσάρι στο τέλος, ο κ. Λειβαδίτης χαρτογραφεί θεμελιώδη ζητήματα για την ύπαρξη, τη γνώση, τις θεωρίες για τη νόηση, τη συνειδητότητα και προτείνει ένα φιλοσοφικό και επιστημονικό ταξίδι στον λαβύρινθο του εγκεφάλου και του νου που απευθύνεται στον μυημένο αναγνώστη και σε όποιον ενδιαφέρεται να εκκινήσει και να εμβαθύνει στα παραπάνω ζητήματα.
Οι ερμηνείες
Τι είναι όμως νους και τι εγκέφαλος; Σύμφωνα με ορισμένους στοχαστές (φυσικαλιστές) ο νους και ο εγκέφαλος ταυτίζονται, ενώ άλλοι (δυϊστές) θεωρούν ότι έχουν διαφορετική υπόσταση και υποστηρίζουν πως ο νους είναι και ο εγκέφαλος και η ψυχή του ανθρώπου. «Αυτές οι ερμηνείες δεν μου αρέσουν γιατί στην εξήγηση προσθέτουν και τη διάγνωση. Προσπάθησα να βρω έναν ορισμό φιλοσοφικά ουδέτερο και θεωρώ ότι ο νους είναι ένα σύστημα το οποίο παίρνει πληροφορίες από το περιβάλλον, τις επεξεργάζεται και παράγει εσωτερικές και εξωτερικές αντιδράσεις – συμπεριφορές, και η ιδιαιτερότητά του από τα άλλα συστήματα είναι ότι το κάνει με έναν νοήμονα τρόπο», τονίζει.
Ο «υπολογιστικός» τρόπος λειτουργίας του εγκεφάλου που περιγράφει ο συγγραφέας και στο βιβλίο στηρίζεται στη γνωσιακή προσέγγιση της νόησης και στη δημιουργία «προγραμμάτων» ή σχεδίων «προσαρμογής» με κορυφαίο αυτό που δίνει τη δυνατότητα να δημιουργούνται νέα «προγράμματα» με τη διαδικασία της μάθησης. «Θα ήμουν ευτυχής αν όλα εξηγούνταν με τον εγκέφαλο. Υπάρχουν όμως μερικά πράγματα που δεν μπορούμε να τα εξηγήσουμε και πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί. Οταν πάμε στη συνειδητότητα ή σε αυτό που ονομάζουμε “εμπειρίες” εκεί αρχίζουν τα μπερδέματα. Εκεί υιοθετώ έναν ήπιο αγνωστικισμό», τονίζει.
Οπως μας λέει ο ίδιος, χωρίζει τη νοημοσύνη σε τρεις κατηγορίες: τη βιολογική που αφορά την επιβίωση, την αναπαραγωγή και την προστασία από εχθρούς, τη συναισθηματική, η οποία εκφράζεται με διάφορους τρόπους, όπως η αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων και η επίδειξη αλτρουισμού και –αυτό που ξεχωρίζει τον άνθρωπο– τη «θεωρητική λογικότητα», δηλαδή το κέντρο λόγου του ανθρώπινου εγκεφάλου που του επιτρέπει να κάνει συλλογισμούς και να καταλήγει σε «αληθή» συμπεράσματα. «Αυτές είναι οι θεμελιώδεις λειτουργίες του εγκεφάλου», σημειώνει.
Και αν ο άνθρωπος «παράγει» λογική, τότε πώς εξηγείται ο ανορθολογισμός; «Για να γίνει κάτι καλύτερο δεν καταστρέφεται το προϋπάρχον, μπαίνει από πάνω του, σαν ένα επιπλέον στρώμα. Μέσα μας έχουμε όλα τα βιολογικά ένστικτα», τονίζει ο κ. Λειβαδίτης. Τα «ένστικτα της επιβίωσης» είναι αυτά που χρονικά αναπτύσσονται πρώτα και γι’ αυτό τα μικρά παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να εμφανίσουν επιθετική συμπεριφορά.
Ωστόσο, όσο πολύπλοκος κι αν είναι ο εγκέφαλος, η αποδιοργάνωσή του είναι πολύ εύκολη είτε με μεθόδους αποπροσανατολισμού ή αν μείνει χωρίς ερεθίσματα. «Αν σταματήσουμε να τροφοδοτούμε τον εγκέφαλό μας με ερεθίσματα, θα δημιουργήσει τις δικές του εικόνες και παραστάσεις», μας λέει ο συγγραφέας, ενώ κάποιοι αυτά μπορεί να τα ονόμαζαν «οράματα».
«Νόηση και Λογικότητα. Τα γνωστά και τα γνώσιμα» Μίλτος Λειβαδίτης, εκδ. Παρισιάνου, σελ. 458. Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει στις 8/11 στον Σύλλογο Αθηναίων (Κέκροπος 10, Πλάκα) στις 7 μ.μ.