«Είναι μια συναρπαστική και την ίδια στιγμή τρομακτική εποχή για την Αμερική, η οποία όμως δεν ανέκυψε ξαφνικά και από το πουθενά», γράφει ο Αμερικανός σκηνοθέτης Αϊρα Σακς, σε άρθρο του που θα δημοσιευθεί στο περιοδικό «Πρώτο πλάνο» του 57ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Το Φεστιβάλ άρχισε προχθές και έως την επόμενη Κυριακή 13 του μηνός, οπότε ολοκληρώνεται με την απονομή των βραβείων, φιλοξενεί στο πρόγραμμά του και ταινίες που προσεγγίζουν το σύγχρονο πρόσωπο της Αμερικής. Τρεις από αυτές συνθέτουν το παζλ μιας χώρας που θα μπορούσε με το ίδιο πάθος που υποστηρίζει τη Χίλαρι Κλίντον να αναδείξει από τις κάλπες της πλανητάρχη τον Ντόναλντ Τραμπ.
Χωρίς… ανατροπές
Τι θα ψηφίσουν την ερχόμενη Τρίτη οι ήρωες του «Dark Night» του Τιμ Σάτον, του «Certain Women» της Κέλι Ράινχαρντ, του «Little Men» του Αϊρα Σακς; Από το Κολοράντο στη Μοντάνα και από εκεί στο Μπρούκλιν οι αποστάσεις είναι μεγάλες όχι μόνο χιλιομετρικά αλλά και κοινωνικά, ψυχικά, αισθητικά. Οχι πως δεν υπάρχουν αποκλίσεις, αλλά η κινηματογραφική καταγραφή, τουλάχιστον, δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια ανατροπών. Αν ρωτούσε κανείς τον Ράιαν, τον Φούλερ, την Ελίζαμπεθ του «Certain Women» και την Πιλάρ, την Κάθι, τον Τόνι του «Little Men», το αποτέλεσμα (υποθετικά πάντα) θα μπορούσε να είναι ανάμεσα στη Χίλαρι Κλίντον και την αποχή. Οσο για τα πρόσωπα του «Dark Νight», δεν θα διακινδύνευε κανείς καμιά πρόβλεψη.
«Μπορείτε να δείτε την άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ ως άμεση συνέπεια γεγονότων που συμβαίνουν εκτός Αμερικής, συμπεριλαμβανομένης της προσφυγικής κρίσης, της αστάθειας στη Μέση Ανατολή, της αύξησης της εγχώριας αλλά και διεθνούς τρομοκρατίας», σημειώνει ο Αϊρα Σακς, ο οποίος συμμετέχει στην προεκλογική εκστρατεία της Χίλαρι Κλίντον. «Οπως έχουμε δει να συμβαίνει στην παγκόσμια Ιστορία, ένα κίνημα εθνικιστικό και απομονωτισμού, όπως αυτό του Ντόναλντ Τραμπ, προκύπτει όταν οι άνθρωποι είναι φοβισμένοι και θυμωμένοι. Η πιθανότητα να γίνει ο Ντόναλντ Τραμπ πρόεδρος των ΗΠΑ έχει δημιουργήσει ατμόσφαιρα φόβου και έκπληξης. Ο φόβος προέρχεται από τη διαπίστωση του πόσο εύκολα ένας δημαγωγός μπορεί να αιχμαλωτίσει την καρδιά και το μυαλό ενός λαού».
Ο Σακς αντιλαμβάνεται ότι τα εκατομμύρια των ψηφοφόρων του Τραμπ δεν μπορούν να διαγραφούν διαμιάς ως «τρελοί, ηλίθιοι ή ακόμη και αξιοθρήνητοι». Υπάρχουν, βέβαια, ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά που μπορούν να αναφερθούν: «Ο ψηφοφόρος του Τραμπ είναι πιθανότερα λευκός, πιθανότατα άντρας, όχι απόφοιτος κολεγίου, όχι κάτοικος της Ανατολικής ή της Δυτικής Ακτής αλλά κυρίως των κεντρικών πολιτειών».
Στο πορτρέτο του ψηφοφόρου του Τραμπ ο Σακς προσθέτει τον αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση που αισθάνεται από την εξέλιξη, κοινωνική και οικονομική. Θεωρεί δε ότι το γεγονός πως ένα δυσαρεστημένο μέρος της λευκής εργατικής τάξης αισθάνεται σύμμαχο τον Τραμπ είναι μία από τις εκπλήξεις αυτής της προεκλογικής εκστρατείας.
Ο Τιμ Σάτον έχει ως πρώτη ύλη τη σφαγή που έγινε στην Ορόρα του Κολοράντο το 2012, όταν σε multiplex της πόλης που πρόβαλε τον «Μπάτμαν» εισέβαλε 24χρονος σκοτώνοντας 12 και τραυματίζοντας 70. Το «Dark Night» διαδραματίζεται σε ένα 24ωρο και ο τρόπος που έχει γυριστεί θυμίζει ντοκιμαντέρ. Εξι νέοι κυρίως άνθρωποι –ανάμεσά τους και ο δολοφόνος– σε ισάριθμες παράλληλες ιστορίες ενσαρκώνουν τον σύγχρονο αμερικανικό εφιάλτη: παράνοια, απομόνωση, ναρκισσιστικά ντελίριο, ανοησία, απέραντη σιωπή.
Κυνικές συνθήκες
Η ταινία δεν αναμασάει την μπαγιάτικη, πλέον, καραμέλα της «έλλειψης επικοινωνίας». Οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί είναι σκληρές, κυνικές, εκδηλώνουν παθήσεις που δεν θεραπεύονται με παρεμβάσεις κοινωνικές ή εκδηλώσεις αλληλεγγύης ή αγάπης. Η νοσηρότητα διατρέχει ακόμη και εκφάνσεις που, εκ πρώτης όψεως, φαντάζουν κανονικές. Οι ελάχιστοι διάλογοι και η χρήση της μουσικής κάνουν τη ζωή στο προάστιο –που δεν κατονομάζεται– να θυμίζει προφητεία για ένα μέλλον το οποίο είναι πλέον παρόν.
Κόσμος που πάσχει
Στο «Certain Women» της Κέλι Ράινχαρντ, με φόντο τον μεγάλο ουρανό του Νότου της Μοντάνα και ένα απέραντο και ασάλευτο τοπίο, τρεις νέες γυναίκες, μια δικηγόρος, μια σύζυγος και μητέρα, μια φοιτήτρια Νομικής προσπαθούν να αποκτήσουν ένα βηματισμό ζωής που διαρκώς σκοντάφτει σε μικρογεγονότα και ανατροπές. Εξαιρετική σκηνοθετική αφήγηση, που ανασηκώνει την επιφάνεια για να εστιάσει στις λεπτομέρειες εκείνες οι οποίες συνθέτουν έναν κόσμο που πάσχει και συμπάσχει.
Ο Αϊρα Σακς (γνωστός στο ελληνικό κοινό από το «Love is Strange») υπογράφει την πιο φωτεινή από τις τρεις ταινίες. Οχι μόνο γιατί το τοπίο είναι η Νέα Υόρκη, την οποία ο Σακς αγαπάει να κινηματογραφεί, τρυπώνοντας στα μεσοαστικά σπίτια, όπου η κανονικότητα όταν διαταράσσεται έχει και τον τρόπο να αποκατασταθεί. Αλλά γιατί ο σκηνοθέτης μπορεί να συγκινεί χωρίς να δραματοποιεί, να αναλύει και να εμβαθύνει χωρίς να γίνεται κοινότοπος ή διδακτικός, να κατανοεί την πολυπλοκότητα των σχέσεων υποδεικνύοντας το κάθε φορά σημαντικό. Για την ακρίβεια, το μόνο σημαντικό και αισιόδοξο: η ζωή συνεχίζεται επουλώνοντας ή μετασχηματίζοντας τα τραύματα. Δύο οικογένειες, μια έξωση και η φιλία δύο έφηβων αγοριών είναι ο καμβάς της ιστορίας του στο «Little Men».