Οι αμερικανικές εκλογές έχουν πολλές ιδιαιτερότητες και αρκετά σημεία που δεν είναι γνωστά στο ευρύ κοινό στην Ελλάδα. Με αφορμή τον καταιγισμό πληροφορίας που υπάρχει για τις συγκεκριμένες εκλογές, λόγω της υψηλής σημασίας τους καθώς οδηγούν στην εκλογή του επόμενου «πλανητάρχη», θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε σε κάποιες βασικές ερωτήσεις που πιθανόν λύνουν απορίες για το περίπλοκο αμερικανικό σύστημα εκλογών.
Ψηφίζει απ' ευθείας Πρόεδρο ο αμερικανικός λαός;
Τον πρόεδρο των Η.Π.Α δεν τον εκλέγει απ’ ευθείας ο αμερικανικός λαός, αλλά των μέσω αντιπροσώπων του που είναι «Κολέγιο των Εκλεκτόρων». Το συγκεκριμένο σώμα αποτελείται συνολικά από 538 μέλη και η κάθε Πολιτεία έχει έναν προκαθορισμένο αριθμό εκλεκτόρων.
Πως λειτουργεί το σώμα των Εκλεκτόρων;
Οι εκλέκτορες είναι συνολικά 538. «Πλανητάρχης» εκλέγεται αυτός που θα λάβει 270 ψήφους εκλεκτόρων. Η κάθε από τις 50 πολιτείες (εκτός από την Ουάσιγκτον, που δεν ανήκει σε καμία Πολιτεία) έχουν έναν προκαθορισμένο αριθμό εκλεκτόρων, που ορίζεται κυρίως βάσει πληθυσμιακών κριτηρίων όχι όμως σε απόλυτο βαθμό (βλ. παρακάτω).
Ο αμερικανικός λαός ψηφίζει τον υποψήφιο Πρόεδρο της αρεσκείας του και δίνει «εντολή» στους Εκλέκτορες, που συγκροτούν μετά το σώμα του «Κολεγίου των Εκλεκτόρων» να ψηφίσουν αυτό που αποφάσισε η Πολιτεία τους.
Ο νικητής της κάθε πολιτείας εξασφαλίσει όλους τους εκλέκτορες βάσει της λογικής «the winner takes it all», δηλαδή «ο νικητής παίρνει όλους τους εκλέκτορες». Εξαίρεση αποτελούν το Μέιν και η Νεμπράσκα, όπου οι εκλέκτορες μοιράζονται αναλογικά με τα ποσοστά των υποψηφίων.
Γιατί κάποιος υποψήφιος μπορεί να κερδίσει περισσότερες Πολιτείες και να χάσει την Προεδρία;
Αυτή ακριβώς είναι η ιδιομορφία του Αμερικανικού συστήματος εκλογών. Αυτός που θα κερδίσει μία Πολιτεία ακόμα και με μία ψήφο διαφορά εξασφαλίζει το σύνολο των εκλεκτόρων. Αυτό, πρακτικά, σημαίνει πως ένας υποψήφιος μπορεί σε παναμερικανικό επίπεδο να κερδίσει περισσότερες Πολιτείες από τον αντίπαλο του, αλλά εάν ο αντίπαλός του έχει εξασφαλίσει τη νίκη σε Πολιτείες που αναδεικνύουν περισσότερους εκλέκτοες, τελικά να χάσει σε εκλέκτορες και μαζί την προεδρία των Η.Π.Α.
Το ίδιο μπορεί να ισχύσει και για τον απόλυτο αριθμό ψήφων, κάτι που συνέβη το 2000 όταν ο Αλ Γκορ έλαβε 543.816 ψήφους περισσότερες από τον Τζορτζ Μπους, δεν κέρδισε, ωστόσο, και την προεδρία.
Για να γίνουν κατανοητά τα ανωτέρω, αρκεί να πούμε πως η Καλιφόρνια διαθέτει 55 εκλέκτορες, το Τέξας 38, Νέα Υόρκη 29, ενώ άλλες Πολιτείες όπως η Αλάσκα και το Ντελαγουέρ διαθέτουν μόλις 3. Το «βάρος» της κάθε Πολιτείας είναι εμφανές.
Οι εκλέκτορες ψηφίζουν πάντα ό, τι ψηφίζει η Πολιτεία τους;
Κυρίως ναι. Οι εκλέκτορες ορίζονται από τα κόμματα, αλλά μόνο σε 24 Πολιτείες είναι υποχρεωμένοι να τηρήσουν την εντολή των συμπολιτών τους. Στις άλλες δεν απαγορεύεται να παρακάμψουν την λαϊκή εντολή, ωστόσο αυτό έχει συμβεί ελάχιστες φορές. Στις συγκεκριμένες εκλογές έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός πως στο εσωτερικό των Ρεμπουμπλικάνων υπήρχαν αντιρρήσεις για την υποψηφιότητα Τραμπ, κάτι που σημαίνει πως αν τελικά κερδίσει ο νεουορκέζος μεγιστάνας, ίσως μερικοί εκλέκτορες κινηθούν εκτός γραμμής.
Αξίζει: Στα περίπου 210 χρόνια λειτουργίας του συστήματος αυτού, και επί 18.000 περίπου εκλεγέντων εκλεκτόρων, μόλις 9 δεν τήρησαν την προεκλογική δέσμευση.
Τι γίνεται αν κάποιος υποψήφιος δεν συγκεντρώσει 270 εκλέκτορες;
Μετά τις εκλογές, οι εκλέκτορες συναντώνται στην πρωτεύουσα της κάθε πολιτείας την πρώτη Δευτέρα μετά την δεύτερη Τετάρτη του Δεκεμβρίου για να αναδείξουν το νέο Πρόεδρο. Αν δεν συγκεντρωθεί ο «μαγικός» αριθμός 270 που εκλέγει Πρόεδρο, τότε αναλαμβάνει η «Βουλή των Αντιπροσώπων» και αποφασίζει το ποιος θα είναι ο επόμενος «ένοικος» του Λευκού Οίκου. Αυτό συνέβη στις εκλογές του 1800 και του 1824.
Γιατί υπάρχει τέτοιο πολύπλοκο σύστημα;
Το σύστημα αυτό επιβιώνει κυρίως λόγω της ιστορικότητας του και επειδή θεωρείται πως αντικατοπτρίζει την λαϊκή βούληση.
Ποια είναι τα μειονεκτήματα και ποια τα πλεονεκτήματα;
Τα μεγάλο μειονέκτημα είναι ότι επειδή σε κάποιες Πολιτείες το αποτέλεσμα είναι βέβαιο οι υποψήφιοι δεν κάνουν προεκλογικό αγώνα και οι πολίτες δεν έχουν διάθεση συμμετοχής. Το πλεονέκτημα είναι πως προβλέπεται ειδικό βάρος στις μικρότερες Πολιτείες, κάτι που αποτελεί βασική αξία για το αμερικανικό Σύνταγμα. Επί παραδείγματι η Καλιφόρνια, διαθέτει το 12,03% του πληθυσμού των ΗΠΑ ενώ στο Σώμα των Εκλεκτόρων οι 55 ψήφοι της αντιπροσωπεύουν το 10,22% του συνόλου κάτι που κάνει το σύστημα πιο δημοκρατικό.
Πίνακας με τις Πολιτείες και τους εκλέκτορες, όπως διαμορφώθηκαν στις εκλογές του 2008:
