Βεβαίως θυμάμαι την πρώτη φορά που είδα τον Τραμπ στον ρόλο του υποψηφίου προέδρου και δεν πρόκειται να το ξεχάσω ποτέ. Ηταν πέρυσι τον Αύγουστο. Η προεκλογική εκστρατεία στις ΗΠΑ είχε μόλις ξεκινήσει και εμείς ήμασταν οικογενειακώς σε διακοπές, όταν η σύζυγός μου, έντρομη, με ξύπνησε στις 3 το πρωί, έβαλε το κομπιούτερ της μπροστά στην αγουροξυπνημένη μούρη μου και είπε: «Δες αυτό το τέρας, θα είναι ο επόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ». Αυτό μου είπε τότε και συνέχισε να το υποστηρίζει καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας· και τώρα, υποχρεώνομαι εγώ να αναγνωρίσω δημοσίως τη διορατικότητά της στην εισαγωγή του σημερινού σημειώματος, διότι έχασα το σχετικό στοίχημα και, όπως ξέρετε –ακόμη και ο Τσίπρας πια το ξέρει– pacta sunt servanda. (Από την άλλη πλευρά, πάλι καλά λέω που δεν στοιχημάτισα ότι θα πλένω τα πιάτα για ένα χρόνο ή τίποτε σχετικό…).
Αυτό που συνέβη χθες στην Αμερική μόνο με έναν τρόπο λέγεται, τον τρόπο του Τραμπ ― και θα με συγχωρήσετε που δεν το μεταφράζω: he grabbed America by the pussy· όπως δηλαδή κάνει και με τις κυρίες όταν τις «φλερτάρει». Σε κάμποσες ημέρες από σήμερα, το τέρας ορκίζεται ως ο 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ και αναλαμβάνει ανώτατος διοικητής των ενόπλων δυνάμεων της μοναδικής υπερδύναμης – δηλαδή και να θέλεις να φύγεις για να γλιτώσεις, δεν μπορείς· πρέπει να αλλάξεις πλανήτη και δεν γίνεται.
Το είπαν αρμοδιότεροι εμού ότι, αφότου γίνονται οι μετρήσεις της κοινής γνώμης, αυτή ήταν η μόνη φορά που αναμετρήθηκαν για την προεδρία δύο πρόσωπα τόσο ευρέως αντιπαθή, μολονότι αντιπαθή σε διαφορετικά ακροατήρια και για διαφορετικούς λόγους το καθένα. Η ειδοποιός διαφορά, τελικά, ήταν ότι ο Τραμπ ταύτισε την αντιπάθεια που εκφραζόταν για το πρόσωπό του με το κατεστημένο.
Το έδειξε αυτό, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, στο ετήσιο φιλανθρωπικό δείπνο που γίνεται κατά παράδοση στη μνήμη του Αλφρεντ Σμιθ (Νεοϋορκέζου πολιτικού κατά το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα). Εκεί, ενώπιον των εκπροσώπων του πανίσχυρου αμερικανικού κατεστημένου, ο Τραμπ, που πήρε τον λόγο αμέσως μετά τη Χίλαρι, κατέπληξε το ουδέτερο έως και εχθρικό κοινό, παίζοντας άψογα τον ρόλο που απαιτούσε η περίσταση: αυτοσαρκάστηκε για πολλή ώρα και σε βαθμό που κανείς δεν θα περίμενε ποτέ από έναν άνθρωπο με τον δικό του εγωισμό. Ομως, μόλις τους είχε κάνει όλους γύρω του να γελούν και να τον χειροκροτούν για πρώτη φορά με συμπάθεια, εκείνος στρέφεται προς τη Χίλαρι και αρχίζει εν ψυχρώ και κατά πρόσωπο να τη βρίζει με τρόπο χυδαιότερο και από αυτόν που χρησιμοποιούσε στις συγκεντρώσεις των οπαδών του. Το ίδιο κοινό, των πλουσίων με τα dinner jackets, που προηγουμένως τον χειροκροτούσε ξεκαρδισμένο, άρχισε να τον γιουχάρει. Ο Τραμπ είχε περάσει, όμως, το μήνυμα που ήθελε στους ψηφοφόρους, που ποτέ δεν θα μπορούσαν να πληρώσουν το αντίτιμο για να έχουν θέση στο δείπνο. Τους έδειξε με τον πιο δυνατό τρόπο ότι, μολονότι προέρχεται από το κατεστημένο και μπορεί αν θέλει να πάρει τη θέση του ανάμεσά τους, αυτός δεν διστάζει να τους τα λέει ωμά και τσουβαλάτα, όπως θα ήθελε να κάνει ο οποιοσδήποτε απογοητευμένος ψηφοφόρος. Ενα, λοιπόν, που βοήθησε στη νίκη του ήταν η αντιπαράθεσή του με το κατεστημένο. Τι κι αν το 60% των ψηφοφόρων γενικώς τον έκρινε ακατάλληλο λόγω ιδιοσυγκρασίας, έλλειψης πείρας και ειδικών ικανοτήτων; Το 80% των ίδιων ανθρώπων δήλωνε ότι η «αλλαγή» ήταν το πρωτεύον κριτήριο στην επιλογή του.
Το δεύτερο στοιχείο που συνέβαλε στη νίκη του Τραμπ ήταν ότι, σε γενικές γραμμές, το πνεύμα της προεκλογικής του εκστρατείας ήταν μάλλον θετικό, ενώ της Χίλαρι ήταν αναγκαστικά αρνητικό. Η υποψήφια των Δημοκρατικών ξόδεψε πολύ χρόνο προσπαθώντας να πείσει τους ψηφοφόρους για τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει ο Τραμπ, ενώ οι θέσεις της για τα ζητήματα από τα οποία εξαρτάται το μέλλον της Αμερικής ήταν οι συνήθεις ευπρεπείς, ισορροπημένες και βαρετές κουβέντες, που σε βάζουν για ύπνο και τις οποίες η πλειονότητα των ψηφοφόρων δεν κατανοεί. Ο Τραμπ, αντιθέτως, μπορούσε να υπόσχεται τα πιο απίθανα πράγματα και το έκανε συστηματικά, ιδίως δε κατά τις τρεις τελευταίες εβδομάδες, που απλώς επαναλάμβανε την ίδια ομιλία: εν παρόδω αναφορές στην αντίπαλο του και πάντα σχετικώς ήπιες, ενώ η έμφαση και ο ενθουσιασμός ήταν σε όσα –υποτίθεται– θα κάνει για τους Αμερικανούς πολίτες. Η Χίλαρι, συνεπώς, υπήρξε θύμα και της σοβαρότητάς της. Διότι απλώς δεν γίνεται να ανταγωνισθείς τα ωραία ψέματα με δύσκολες αλήθειες.
Το τρίτο στοιχείο αφορά την πολυπλοκότητα της πολιτικής στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Συμβαίνει παντού: ο πολύς κόσμος αδυνατεί πια να παρακολουθήσει τον κόσμο όπως εξελίσσεται και δεν καταλαβαίνει την ολοένα πολυπλοκότερη διασύνδεση των θεμάτων. Υπό αυτές τις συνθήκες, το πρότυπο του επιχειρηματία, που αποφασίζει και δρα με κύριο γνώμονα την αποτελεσματικότητα, προβάλλει ως «μία κάποια λύσις» και ιδίως στην Αμερική, όπου η επιχειρηματικότητα αναγνωρίζεται, εκτιμάται και είναι αξεδιάλυτα συνυφασμένη με το λεγόμενο αμερικανικό όνειρο. Για εκείνους που ψήφισαν τον Τραμπ, ο δυναμισμός της επιχειρηματικότητας είναι προφανώς προτιμότερος από την ακινησία του βάλτου που σχηματίζει η εξισορρόπηση των συμφερόντων στην πολιτική. Δεν είναι συμπτωματικό ότι το κύριο σύνθημα του Τραμπ τις τρεις τελευταίες εβδομάδες ήταν «να στραγγίσουμε τον βάλτο».
Το βέβαιον είναι ότι η εκλογή του Τραμπ αλλάζει την πολιτική στις ΗΠΑ – πώς και κατά πόσον θα το διαπιστώνουμε στις μέρες που έρχονται. Ελπίζω, παρ’ όλα αυτά, ότι η επικράτηση των Ρεπουμπλικανών στο Κογκρέσο ίσως έχει κατευναστική επίδραση στον Τραμπ. Ο λόγος είναι ότι ο έλεγχος της πλειοψηφίας δίνει τη δυνατότητα στο κόμμα των Ρεπουμπλικανών, το οποίο δέχθηκε και ανέχθηκε την υποψηφιότητα Τραμπ εξ ανάγκης, να τον πιέζει και ίσως να του αποσπά συμβιβασμούς προς συμβατικότερες θέσεις και πολιτικές. Θα δούμε. Δεν είμαστε καν στην αρχή…