Το 2016 είναι η χρονιά κατά την οποία το Ντεν Μπος, μια μικρή επαρχιακή πόλη της νότιας Ολλανδίας, φημισμένη για το καρναβάλι της, μπήκε για τα καλά στον παγκόσμιο καλλιτεχνικό χάρτη. Με αφορμή τη συμπλήρωση των 500 χρόνων από τον θάνατο του Ιερώνυμου Μπος, συγκεντρώθηκαν για πρώτη φορά στην πόλη όπου έζησε 17 πίνακες, 19 σχέδια και αρκετά τρίπτυχα, δανεισμένα από μουσεία όπως το Λούβρο, το Πράδο και το ΜΕΤ της Νέας Υόρκης. Διοργανώθηκε έτσι μια πολύ σημαντική έκθεση, το όραμα της οποίας ανήκει στον διευθυντή του Μουσείου της Πόλης, Charles de Mooij, ο οποίος εργάστηκε εννέα χρόνια για την πραγματοποίησή της.
Η σχέση μου με το Ντεν Μπος είναι στενή, μιας και οικογενειακοί λόγοι με έχουν κάνει να το επισκεφτώ πάνω από δέκα φορές τα τελευταία είκοσι χρόνια. Φέτος, όμως, το είδα για πρώτη φορά με άλλη ματιά. Μπορεί η κυρίως έκθεση να είχε τελειώσει από καιρό, αλλά η επίσκεψη στο μουσείο ήταν επιβεβλημένη. Η αρχική απορία σχετικά με το πώς ένας τόσο μικρός χώρος φιλοξένησε όλα αυτά τα έργα, λύθηκε όταν συνειδητοποίησα ότι το Μουσείο της Πόλης επεκτάθηκε και συνενώθηκε με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης που βρισκόταν ακριβώς πίσω του, «αγκαλιάζοντας» με ένα φωτεινό αίθριο τον ενδιάμεσο κήπο με το επιβλητικό υπεραιωνόβιο δέντρο στο κέντρο του. Εκτός από τις περιοδικές εκθέσεις, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει την πυκνή ιστορική αναπαράσταση της περιοχής με μια μείξη οπτικοακουστικών μέσων και αντικειμένων εποχής, αλλά και μια μικρή συλλογή έργων του Βαν Γκογκ. Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, έως τις 15 Ιανουαρίου, ξεχωρίζουν τρεις εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας διαφορετικών καλλιτεχνών που αναπαριστούν την Γη, τον Παράδεισο και την Κόλαση, εμπνευσμένα από το διασημότερο ίσως τρίπτυχο του Μπος.
Το σημαντικότερο μνημείο της πόλης και ένα από τα διασημότερα ολόκληρης της Ολλανδίας είναι ο καθεδρικός ναός του Αγίου Ιωάννη. Για την κατασκευή του χρειάστηκαν 300 χρόνια και μπορεί κανείς να εντοπίσει επιρροές από τρία διαφορετικά αρχιτεκτονικά στυλ. Εκεί έγινε το 1516 η κηδεία του Ιερώνυμου Μπος. Φέτος δίνεται για πρώτη φορά η δυνατότητα, μέσω μιας ειδικά διαμορφωμένης εγκατάστασης, να περιηγηθεί κανείς στη στέγη του ναού και να δει από κοντά τα μικρά αγάλματα που στολίζουν στύλους και υδρορροές και μοιάζουν να έχουν δραπετεύσει από κάποιον πίνακά του. Δυστυχώς, λόγω της φθοράς από την έκθεση στα καιρικά φαινόμενα, όλα τα αγάλματα είναι μεταγενέστερα του 1530. Το τελευταίο προστέθηκε λίγα χρόνια πριν και απεικονίζει έναν άγγελο που κρατάει κινητό τηλέφωνο το οποίο, σύμφωνα με τον γλύπτη, «έχει μόνο ένα κουμπί, για να καλεί απευθείας τον Θεό».
Ολη η πόλη
Εδώ και ένα χρόνο ολόκληρη η πόλη κινείται στους ρυθμούς της έκθεσης. Τις βιτρίνες των καταστημάτων κοσμούν αυτοκόλλητα με φιγούρες του Μπος και πολλά μαγαζιά έχουν αναπροσαρμόσει τα προϊόντα που πωλούν, προσφέροντας μέχρι και ρούχα εμπνευσμένα από τα έργα του.
Παρότι κάθε Φεβρουάριο το Ντεν Μπος κατακλύζεται από κόσμο στο καρναβάλι, φέτος υπήρχαν μέρες που οι ντόπιοι έφευγαν γιατί δεν άντεχαν την πολυκοσμία. Ο τζίρος των καφέ και των εστιατορίων τους μήνες της έκθεσης αυξήθηκε έως και 100%. Η ζήτηση για τα εισιτήρια ήταν τέτοια που διπλασιάστηκαν οι ώρες που ήταν ανοιχτό το μουσείο, για να καταλήξει τις τελευταίες δύο εβδομάδες να είναι ανοιχτό 119 ώρες την εβδομάδα, και το τελευταίο Σαββατοκύριακο να μην κλείσει ούτε λεπτό. Ο συνολικός αριθμός των επισκεπτών της έκθεσης ήταν 421.700.
Το χθες και το σήμερα στο Ντεν Μπος
Ολα αυτά δεν θα μπορούσαν να γίνουν χωρίς τη συνδρομή εθελοντών και της δημοτικής αρχής της πόλης, η οποία ήδη εδώ και χρόνια κάνει βήματα προς τη δημιουργία ενός ελκυστικού περιβάλλοντος για τους κατοίκους της.
Τα αυτοκίνητα απαγορεύονται στο ιστορικό κέντρο, πάρκινγκ έχουν φτιαχτεί περιμετρικά αυτού και ένας τεράστιος υπόγειος χώρος στάθμευσης ποδηλάτων βρίσκεται στο πιο κεντρικό σημείο.
Περπατώντας στους δρόμους του μεσαιωνικού κέντρου, αισθάνεται κανείς ότι δεν έχουν αλλάξει πολλά από την εποχή που ζούσε εδώ ο Ιερώνυμος Μπος, ιδίως τα βράδια όταν ο κόσμος λιγοστεύει. Η επαναφορά στο παρόν γίνεται όταν συναντάς ένα από τα πολλά μοντέρνα εστιατόρια που είναι ακροβολισμένα σε κάθε στενό, επιβεβαιώνοντας τη φήμη της φιλόξενης πόλης.
Το Ντεν Μπος περιβάλλεται επίσης από ποτάμια και λίμνες και πολλά μικρά κανάλια διαπερνούν το κέντρο του. Η εμπορική τους χρήση συνέβαλε στο να γίνει σημαντικό οικονομικό κέντρο του Μεσαίωνα, ενώ αργότερα χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και ως αποχετευτικό σύστημα.
Σήμερα, μπορεί κανείς να περιηγηθεί στα –καθαρά πλέον– νερά τους και να δει την πόλη από διαφορετική οπτική. Φέτος ξεπροβάλλουν μέσα από το νερό φιγούρες από πίνακες του Μπος, οι οποίες μαζί με κάποια υπερμεγέθη αγάλματα τοποθετημένα σε διάφορα σημεία της πόλης δεν σε αφήνουν να ξεφύγεις ούτε στιγμή από τη σκοτεινή φαντασία του σπουδαίου ζωγράφου.
Οι περισσότερες διαδρομές καταλήγουν στη μεγάλη κεντρική πλατεία, η οποία φιλοξενεί εξαιρετική λαϊκή αγορά με τοπικά προϊόντα. Εκεί βρίσκεται το πιο παλιό τούβλινο κτίριο της Ολλανδίας, που χτίστηκε τον 13ο αιώνα, και απέναντί του είναι το άγαλμα του Ιερώνυμου Μπος. Πίσω από το άγαλμα βρίσκεται το κτίριο όπου βρισκόταν το ατελιέ του.
Ορισμένα βράδια της εβδομάδας προβάλλεται στις προσόψεις των κτιρίων ένα φαντασμαγορικό σόου με μια βιντεοπροβολή που τα «επαναφέρει» στο μεσαιωνικό παρελθόν τους. Στο τέλος, πλάσματα της ξέφρενης φαντασίας του ζωγράφου ξεπηδούν στους τοίχους, όπως ακριβώς συνέβαινε και πίσω από αυτούς 500 χρόνια πριν. Αυτή ήταν η τελευταία, και η πιο ταιριαστή, εικόνα που πήραμε μαζί μας από μια πόλη που αποφάσισε φέτος να γιορτάσει τιμώντας τον διασημότερο κάτοικό της. Χάσαμε το μεγάλο πάρτι, αλλά και τα μεθεόρτια άξιζαν κάθε λεπτό.